تحلیل تاب‌آوری کشاورزی در برابر بی‌آبی

رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور معتقد است: وضعیت ایران از نظر خشکسالی به تدریج بدتر شده و شدت خشکسالی افزایش یافته است. دوره‌های خشکسالی نیز طولانی‌تر شده است. این موضوع قطعا تاثیر منفی بر کشاورزی و امنیت غذایی خواهد داشت.
خشکسالی در ایران در سه دهه اخیر تشدید شده است. افزایش دما و تبخیر آب، دوره‌های خشکسالی را طولانی‌تر کرده و تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده است. این وضعیت به ویژه در مناطق پربارشی مانند چهارمحال و بختیاری و خوزستان نگران‌کننده است.
روند خشکسالی در 3دهه اخیر در ایران تشدید شده است
احد وظیفه، رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور گفت: از منظر خشکسالی، به خصوص در سه دهه اخیر، روند خشکسالی در کشور ما تشدید شده است. گرمایش جهانی و افزایش دمای منطقه‌ای با سرعت بیشتری نسبت به گذشته در حال وقوع است. در دهه‌های اخیر تقریبا هر ۱۰‌سال، دمای میانگین کشور نیم درجه افزایش می‌یابد. در پنج دهه گذشته، دمای متوسط کشور حدود ۲ تا 5/2درجه بالا رفته است. هر درجه افزایش دما خود باعث افزایش 6 تا 7درصدی تبخیر می‌شود.
وی اضافه کرد: بنابراین، این ۲ تا 5/2درجه افزایش دما ممکن است بین ۱۵ تا ۲۰‌درصد توان تبخیر را افزایش داده باشد. دما به عنوان یکی از پارامترهای مهم در زمینه خشکسالی و دسترسی به آب، تاثیر بسزایی دارد.
وظیفه اظهار کرد: وضعیت ایران از نظر خشکسالی به تدریج بدتر شده و شدت خشکسالی افزایش یافته است. دوره‌های خشکسالی نیز طولانی‌تر شده است. این موضوع قطعا تاثیر منفی بر کشاورزی و امنیت غذایی خواهد داشت. سال گذشته بارندگی‌ها تا نزدیک به انتهای زمستان- ‌مانند امسال- ‌خوب نبود اما فصل بهار با بارندگی‌های مناسب توانست کمبودهای گذشته را تا حدی جبران کند و باعث افزایش تولید محصولات کشاورزی به ویژه غلات شد.
وی ادامه داد: امیدوارم که امسال نیز وضعیت مشابهی داشته باشیم اما تاکنون وضعیت ما مناسب نبوده است. به ویژه مناطق پربارش مانند چهارمحال‌وبختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، خوزستان، ایلام و جنوب کرمانشاه وضعیت خوبی ندارند، همچنین در مناطق جنوبی مانند بوشهر و فارس نیز خشکسالی بسیار شدید وجود دارد. اگر این روند ادامه یابد، قطعا تاثیر منفی بر خروجی محصولات کشاورزی خواهد داشت.
وظیفه در پاسخ به این سوال که چه امکان‌هایی برای تاب‌آوری کشاورزی و اقتصاد روستاها وجود دارد، گفت: این موضوع یک معادله چندوجهی است که متغیرهای زیادی در آن دخالت دارند. برای مثال، نوع کشت در یک منطقه خاص (مانند کشت برنج یا گندم) و سرانه زمین نیز از جمله عوامل موثر هستند. جمعیت خانواده‌ها و ترکیب آنها به چه صورت است؟ آیا فقط به کشت غلات و حبوبات محدود می‌شود یا امکان فعالیت‌های دیگری مانند دامداری نیز وجود دارد؟ آیا روستاییان وابستگان مالی در شهر دارند که مشغول به‌کار هستند؟ این موارد متغیرهای پیچیده‌ای هستند که باید به آنها توجه کرد.
این کارشناس هواشناسی افرود: عوامل دیگری نیز در این زمینه تاثیرگذار است که از جمله آن تراکم جمعیت در منطقه، سرانه زمین، میانگین دما و بارش سالانه در منطقه، شیب زمین و نوع خاک است که در تحلیل خشکسالی باید موردنظر قرار گیرد.
اغلب مناطق ایران از نظر کشاورزی بسیار آسیب‌پذیر هستند
رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور گفت: تقریبا سه سال پیش مطالعه‌ای بر متغیرهای ذکر شده انجام داده‌ایم. منتظر هستیم که وزارت کشور آمار جدید سرشماری را اعلام کند تا این مطالعه را به‌روزرسانی کنیم. به‌طور کلی، طبق همان مطالعه، اغلب مناطق ایران از نظر کشاورزی بسیار آسیب‌پذیر هستند چراکه کشاورزی در ایران عمدتا معیشتی و در مزارع کوچک است.
وظیفه در ادامه گفت: برخلاف کشورهایی مانند روسیه یا آمریکا که مزارع وسیع‌تری دارند، کشاورزان در ایران غالبا دارای مزارع کوچک هستند. حتی در شمال کشور، که مزارع برنج وجود دارد، اندازه مزارع معمولا کوچک‌تر از استانداردهای جهانی است. یک کشاورز در ایران نمی‌تواند مانند کشاورزان بزرگ کشورهای دیگر از نظر فناوری و تکنولوژی، سرمایه‌گذاری لازم را انجام دهد.
این کارشناس هواشناسی بیان کرد: این موضوع باعث می‌شود که عملکرد سالانه آنها تحت‌تاثیر قرار گیرد و نتوانند تکنولوژی‌های جدید را به کار ببرند. برای مثال، سمپاشی با پهپاد برای یک مزرعه هزار متری منطقی نیست اما برای یک مزرعه صد هکتاری کاملا توجیه‌پذیر است. در شرایط خشکسالی، ممکن است درآمد یک کشاورز به اندازه حقوق یک کارمند در یک‌سال کاهش یابد و این موضوع می‌تواند آسیب‌های جدی به دنبال داشته باشد.