تحلیل نقش سیاست‌های پولی بر نوسانات بازار سرمایه

علی مشکانی*
بازار سرمایه به‌عنوان یکی از مولفه‌های کلیدی نظام اقتصادی و ابزاری کارآمد برای تامین مالی، نقش بی‌نظیری در تخصیص بهینه منابع و هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های تولیدی ایفا می‌کند. این بازار به‌طور همزمان
تحت تاثیر سیاست‌های پولی و متغیرهای کلان اقتصادی قرار دارد.
ابزارهای سیاستگذاری مانند مدیریت نرخ بهره، کنترل حجم نقدینگی و سیاست‌های اصلاح نظام ارزی می‌توانند روندهای صعودی یا نزولی بازار سرمایه را تقویت یا تعدیل کنند. بانک مرکزی به‌عنوان نهاد مسوول سیاستگذاری پولی، از این ابزارها برای تحقق اهداف خود بهره می‌برد. این ابزارها اثرات مستقیمی بر بازار سرمایه دارند و می‌توانند جریان‌های سرمایه‌گذاری را دستخوش تغییر کنند.
در سال‌های اخیر، نوسانات نرخ بهره بین‌بانکی، نرخ ذخیره قانونی و تغییرات حجم نقدینگی تاثیر قابل‌توجهی بر رفتار سرمایه‌گذاران و ایجاد چرخه‌های رونق و رکود در بازار داشته‌اند.
در دوران همه‌گیری کرونا، سیاست‌های پولی انبساطی مانند کاهش نرخ ذخیره قانونی و تزریق نقدینگی به اقتصاد، موجب افزایش تقاضای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه شد. هرچند این اقدامات به رشد کوتاه‌مدت شاخص‌ها انجامید اما پس از اعمال سیاست‌های انقباضی و افزایش نرخ بهره، به رکود عمیق در بازار منجر شد. این تجربه به‌وضوح وابستگی بالای بازار سرمایه ایران به سیاست‌های پولی و ضرورت اتخاذ رویکردهای متعادل و پایدار در این زمینه را آشکار می‌کند.
یکی از مهم‌ترین تغییرات سیاست‌های پولی در ایران، حذف نرخ ارز نیمایی از روز شنبه ۲۴ آذر (امروز) و جایگزینی آن با نرخ توافقی است.
این تغییر با هدف واقعی‌سازی نرخ ارز و کاهش شکاف میان نرخ رسمی و بازار آزاد انجام خواهد شد و تاثیرات گسترده‌ای بر صنایع صادرات‌محور مانند پتروشیمی، پالایشی، فولادی و فلزات اساسی خواهد داشت و شرایطی مشابه دوره ۹۶ تا ۹۸ در بازار ایجاد می‌کند.
صنایع مذکور که در چهار سال اخیر به دلیل تثبیت نرخ نیمایی با کاهش حاشیه سود و افت شدید سودآوری مواجه بودند، در پی این تغییر، به تدریج با آغاز بازار توافقی از اول بهمن‌ماه، سودآورتر خواهند بود. این اصلاحات در نظام ارزی همچنین تاثیرات مهمی بر مکانیسم قیمت‌گذاری در بورس کالا خواهد داشت.
اصلاح نرخ پایه عرضه‌ها و واقعی‌سازی قیمت‌ها منجر به کاهش تقاضای کاذب و التهاب ناشی از اختلاف قیمت میان بورس کالا و بازار آزاد خواهد شد. در همین راستا، انتظار می‌رود که با حذف نرخ نیمایی و واقعی‌شدن نرخ ارز، سودهای پنهانی که پیشتر در ترازنامه شرکت‌ها به‌طور غیرشفاف ثبت می‌شدند، آشکار شوند.
این امر جذابیت سهام بسیاری از شرکت‌ها را افزایش داده و موجب رشد بیشتر شاخص‌های بازار سرمایه خواهد شد، همچنین پیش‌بینی می‌شود که در گزارش‌های مالی فصلی، به‌ویژه در زمستان، جهش قابل‌توجهی در سودآوری شرکت‌ها مشاهده شود. از سوی دیگر، سیاست‌های پولی در زمینه نرخ بهره نیز تاثیرات مستقیمی بر بازار سرمایه دارند.
افزایش نرخ بهره بدون ریسک در سال گذشته تا سطح ۳۷درصد موجب کاهش تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود به بازار سرمایه شد.
با وجود کاهش نرخ بهره مذکور از سطوح قبلی در سال جاری، همزمان با کاهش شکاف نرخ ارز و بهبود سودآوری صنایع، جذابیت بازار سرمایه مجددا افزایش خواهد یافت و نقدینگی بیشتری به این بخش سرازیر می‌شود.
در این میان، مداخله هوشمندانه بانک مرکزی می‌تواند نقشی کلیدی در تقویت ثبات بازار سرمایه ایفا کند. تجربه‌های جهانی نشان داده است که بانک‌های مرکزی با مدیریت دقیق ابزارهای پولی و ارزی، می‌توانند نه‌تنها از نوسانات شدید در بازار جلوگیری کنند بلکه بستر لازم برای رشد پایدار بازار را نیز فراهم آورند. به‌عنوان نمونه، پس از بحران مالی ۲۰۰۸، بانک‌های مرکزی در اقتصادهای توسعه‌یافته با خرید دارایی‌های مالی و مدیریت انتظارات، موفق به کنترل نوسانات و بازگرداندن اعتماد به بازارهای مالی شدند. در نهایت اصلاحات اخیر سیاست‌های پولی، به‌ویژه حذف نرخ نیمایی و تغییر سیاست‌های ارزی که از اول بهمن‌ماه اجرا خواهد شد، فرصتی طلایی برای تقویت بازار سرمایه ایران فراهم کرده است.
این اصلاحات بستر لازم برای جذب نقدینگی بیشتر به بازار سرمایه را فراهم خواهد کرد. در این شرایط، بانک مرکزی باید با تداوم سیاست‌های هوشمندانه به پایداری رشد بازار کمک کند و نقش بازار سرمایه را در تامین مالی تولید ملی تقویت نماید. این مسیر نه‌تنها به توسعه اقتصادی منجر خواهد شد بلکه می‌تواند به تثبیت جایگاه بازار سرمایه به‌عنوان یکی از ارکان حیاتی اقتصاد ایران کمک کند.
* کارشناس ارشد بازار سرمایه