تحلیل نوسانات فعلی نرخ ارز

چند وقتی است که نرخ ارز در بازار آزاد افزایش مجددی داشته است. این موضوع این سوال را برای بسیاری از فعالان بازار ایجاد کرده است که دلیل این افزایش نرخ ارز چیست؟ به روشنی دو عامل در این مساله دخیل هستند؛ از یکسو عدم تحقق توافقنامه جامع در نشست اخیر ژنو این برداشت اشتباه را در بازار دامن زد که مذاکرات شکست خورده یا احتمال موفقیت آن کمتر از احتمال شکست است در حالی که برداشت مسوولان وزارت خارجه کاملا معکوس است و آنها به صراحت عنوان کردند که تمدید در جهت تقویت کردن احتمال موفقیت و در اختیار داشتن زمان لازم برای رسیدن به توافق در جزییات بوده است. نکته دیگر کاهش درآمد نفت به دلیل کاهش قیمت نفت است. در یک‌سال اخیر بانک مرکزی تا جایی که توانسته ارز به بازار تزریق کرده تا بتواند نوسانات ارز را تحت کنترل خود نگه دارد. با کاهش درآمد نفت، تزریق ارز به بازار کاهش خواهد یافت و بازار با پیش‌بینی این مساله از هم‌اکنون نرخ ارز را بالا برده است.سوالی که بلافاصله مطرح می‌شود این است که آیا این نرخ تداوم خواهد داشت؟ به دلیل اینکه آینده‌نگری اصولا امری پرخطاست باید به این سوال به شکل مشروط پاسخ منفی داد. اگر شرایط اقتصاد کلان یا شرایط سیاسی تغییر خاصی نکند به تدریج دو اتفاق در سطح کلان اقتصاد رخ خواهد داد که باید مورد توجه قرار گیرد.اولین اتفاق این است که با گران شدن نرخ ارز صادرات غیرنفتی ایران بیش از پیش افزایش خواهد یافت و اتفاقا این سیاست اصلی دولت برای گذر از تنگنای ارزی است. متاسفانه به دلیل فشارهای موجود، دولت جسارت لازم برای گران کردن ارز در جهت تقویت صادرات را نداشته و این توفیق به شکل اجباری نصیب دولت شده است. در نتیجه پیش‌بینی می‌شود به تدریج درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی افزایش یابد و بتواند بخشی از کاهش درآمد نفت را جبران کند.اتفاق دومی که خواهد افتاد این است که فشارهای سیاسی بر دولت برای ارزان نگه داشتن نرخ ارز مبادلاتی فروکش خواهد کرد. وقتی فاصله نرخ ارز مبادلاتی و نرخ ارز آزاد زیاد شود، رانت حاصل قابل توجه خواهد شد و دغدغه مبارزه با رانت‌جویی این انگیزه را ایجاد خواهد کرد تا دولت نیز نرخ ارز مبادله‌ای را افزایش دهد. دولت برای این افزایش انگیزه مضاعفی دارد و آن اینکه با گران کردن نرخ ارز تا حدی جبران کاهش درآمدهای ریالی‌اش را کند.
سوالی که شاید به ذهن خوانندگان بیاید این است که آیا افزایش نرخ ارز مبادله‌ای موجب افزایش بیشتر نرخ ارز آزاد نخواهد شد، برخلاف آنچه اکثرا تصور می‌کنند چنین اتفاقی نخواهد افتاد. بسیاری از مردم این تصور را دارند که هرچه نرخ ارز دولتی افزایش پیدا کند، این سیگنال به بازار داده می‌شود که افزایش بیشتری بیابد تا فاصله خود را با نرخ ارز دولتی حفظ کند. برخلاف این تصور باید گفت که وقتی نرخ ارز دولتی افزایش یابد لزوما فاصله نرخ ارز آزاد و دولتی حفظ نمی‌شود و می‌تواند به سمت کاهش حرکت کند. هرچه دولت نرخ ارز مبادله‌ای را افزایش دهد، صادرکنندگان انگیزه بیشتری خواهند داشت تا درآمد ارزی خود را درست اظهار کرده و از طریق شبکه رسمی درآمد خود را جابه‌جا کنند بنابراین اگر عرضه ارز رسمی افزایش نیابد حداقل کاهش نخواهد یافت و دلیلی برای افزایش نرخ ارز در بازار آزاد وجود نخواهد داشت. در بهترین حالت بخشی از تقاضای ارز که در بازار غیررسمی برآورده می‌شد در بازار رسمی برآورده می‌شود بنابراین از تقاضای ارز در بازار غیررسمی کاسته خواهد شد و به این ترتیب نرخ ارز در بازار آزاد اگر کاهش نیابد افزایش نخواهد یافت. البته این تحلیل منوط به ثبات دیگر شرایط اقتصادی است ولی چنانچه تحولات متفاوتی در عرصه اقتصاد جهانی یا سیاست رخ دهد، روشن است که این پیش‌بینی درست نخواهد بود.