تحول دیجیتال

کتاب «کارآفرینی دیجیتال و نوآوری در اقتصاد دیجیتال»، اثر پروفسور نظام‌الدین فقیه‌، به زبان انگلیسی، توسط انتشارات اسپرینگر ناشر سرشناس بين‌المللی به‌تازگی در آخر اردیبهشت‌ماه‌‌1403 منتشر شده است. کتاب‌ با ترجمه انگلیسی اشعار زیر از مثنوی مولوی آغاز می‌شود:
«قرن‌ها بگذشت و اين قرن نوى است
ماه آن ماه است آب آن آب نيست
چند حرفى نقش كرده از رقوم
سنگ‌ها پیش آن شد همچو موم
بر مثال موج‌ها اعدادشان
در عدد آورده باشد بادشان
هان در اين بازار گرم بى‌نظير
كهنه را بگذار و جنس نو بگير
اين نوى را كهنگى ضدش بود
آن نوى بى‌ضد و بى‌ند و عدد
خود كه يابد اين چنين بازار را
كه به يك گل مى‌خرى گلزار را
دانه‌اى را صد درختستان عوض
حبه‌اى را آمدت صد كان عوض
پس خريدار است هر يك را جدا
اندر اين بازار یفغل ما يشاء»
(مولوي)
مضافا با عنایت به موضوع کتاب‌ که در‌باره‌‌ اقتصاد دیجیتال است، این کتاب در صفحات آغازین خود تقدیم شده است به چهره‌های برجسته تاریخ مهندسی و ریاضیات کاربردی، به‌ويژه مهندسان برجسته‌ای که در ایفای نقش‌‌های تاریخی و مؤثر خویش، در عمل ریاضیدانان کاربردی بودند و سهم تعیین‌کننده و تاریخی در تحول دیجیتال امروزین ایفا کرده‌اند و اثربخشی شگرف در شکل‌گیری عصر تحول دیجیتال داشته‌اند؛ عصری که در نهایت مدیون مهندسان و ریاضیدانان کاربردی در طول تاريخ است.
در این میان، اسامی چهره‌‌های درخشان ایرانی در تاريخ مهندسی و ریاضیات کاربردی مشهود و قابل ملاحظه است؛ از قبیل: خوارزمی، ابوالوفا بوزجانی (بوزگانی)، ابوبکر کرجی، حکیم عمرخیام، خواجه نصیرالدین طوسی، غیاث‌الدین‌جمشید‌کاشانی‌. از این بزرگان در کنار چهره‌های شاخص جهانی همچون‌: نپر، دکارت، نیوتون، لایبنیتس، برنولی، اویلر، لاپلاس، فوریه، گاس، بوول، وینر و شانون یاد شده‌ است. به این ترتیب مشخص و جالب‌توجه است که جهان دیجیتالی معاصر به نحو عمده‌ای مدیون و مرهون مهندسان و ریاضیدانان کاربردی ایرانی بوده و حدود 800سال از تاريخ خود را در ایران طی کرده است.
این کتاب با تمرکز بر برخی ویژگی‌های نوظهور کارآفرینی دیجیتال و بررسی گرایش کارآفرینانه و نیز نوآوری در اقتصاد دیجیتال، بحث عمیق‌تری را برای برجسته کردن اهمیت جنبه‌های جدید کارآفرینی دیجیتال در اقتصاد دیجیتال نوين جهانی و پیشرفت تحقیقات در این حوزه ارائه می‌کند و طیف گسترده‌ای از موضوعات در زمینه ترویج و رشد اقتصاد دیجیتال از طریق گرايش‌های کارآفرینان را پوشش داده سپس موارد متعددی را مورد ملاحظه قرار می‌دهد، از این قبیل: پیش‌بینی عملکرد کارآفرینانه از دریچه گرایش کارآفرینی دیجیتال با رویکرد یادگیری ماشینی، ارائه راهنما با تاکید بر جنبه‌های کلیدی تحلیل رسانه‌های اجتماعی، بررسی اکوسیستم آسیب‌شناسی دیجیتال و محرک‌های کلیدی برای سرمایه‌گذاری در تشخیص و نظارت کارآمدتر در بروز بیماری‌ها، بررسی اینکه چگونه سوء‌گیری انسانی به استفاده از کارآفرینی دیجیتال مساعدت می‌کند: بررسی کارآفرینی اجتماعی دیجیتال و فرصت‌های نوآوری در اقتصادهای در حال توسعه، بررسی چالش‌ها و فرصت‌ها در آفرینش‌های دیجیتال‌ و در نهایت ارائه یک کاوش کیفی در استراتژی‌ها و انگیزه‌های کارآفرینی دیجیتال.
هر فصل از کتاب برخی ویژگی‌ها و جنبه‌های نوظهور دیجیتالی‌سازی و تحول دیجیتال در اقتصاد، نوآوری و کارآفرینی را ارائه می‌کند که می‌تواند نه‌تنها برای محققان و دانشگاهیان، بلکه برای کارآفرینان و سیاستگذاران نیز مفید باشد.
دیجیتالی شدن به عنوان یکی از روندهای اصلی در تغییر و دگرگونی زندگی، جامعه، اقتصاد و تجارت شناخته شده است. دیجیتالی شدن با استفاده از فناوری‌های دیجیتال در سازمان‌ها یا محیط‌های عملیاتی، تغییراتی را برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند. تاثیر دیجیتالی شدن، بیش از پیش‌، بیشتر و بیشتر خواهد شد و برخی متخصصان و نویسندگان آن را با انقلاب صنعتی مقایسه کرده‌اند. دیجیتالی شدن را می‌توان تغییری بسیار اساسی‌تر از دیجیتالی کردن محصولات یا فرآیندهای کاری موجود مورد ملاحظه قرار داد. اصطلاح دیجیتالی شدن از نظر فنی برای اشاره به فرآیند یا عمل دیجیتالی‌سازی‌، مورد استفاده قرار می‌گیرد‌ که عبارت است از تبدیل سیگنال‌ها یا داده‌های آنالوگ (مانند متن، تصاویر و ویدئو) به صورت دیجیتال برای بهره‌‌برداری بیشتر و به مراتب بیش از پیش.
با این حال، دیجیتالی شدن و دگرگونی دیجیتال معمولا به تغییرات مرتبط با کاربرد فناوری دیجیتال در تمام امور و جنبه‌های زندگی انسان و جامعه اشاره‌ دارد. دیجیتالی شدن همچنین به عنوان تبدیل خدمات یا محصولات موجود به اشکال و انواع دیجیتال شناخته می‌شود که در نتیجه مزایایی نسبت به محصولات غیر‌دیجیتال دارد. دیجیتالی شدن همچنین ممکن است به پذیرش یا افزایش استفاده از رایانه یا فناوری دیجیتال توسط یک صنعت، سازمان، اقتصاد و غیره اشاره داشته باشد. به عنوان مثال، مدیریت سلامت می‌تواند این امر را نشان دهد. اگر وزارت بهداشت فرآیندهای خود را دیجیتالی کند، فرم‌های گزارش دیجیتال سلامت را به جای فرم‌های کاغذی پیاده‌سازی می‌کند و امکان ارسال گزارش‌ها و سفارش‌ها را در قالب الکترونیکی فراهم می‌کند. اگر این روش درست باشد، بیماران نیازی به همراه داشتن کاغذ و نتایج آزمایش ندارند. با توجه به این تعاریف، تحول دیجیتال ممکن است به عنوان تغییر در نقش‌ها، شیوه‌های کاری و پیشنهادات تجاری ناشی از پذیرش فناوری‌های دیجیتال در سازمان‌ها یا در محیط عملیاتی سازمان‌ها تعریف شود. این به تغییرات چندسطحی اشاره دارد، از جمله: سطح فرآیند (به‌کارگیری ابزارهای دیجیتال جدید و ساده‌سازی فرآیندها با کاهش مراحل دستی)، سطح سازمان (ارائه خدمات جدید و کنار گذاشتن روش‌های قدیمی و ارائه خدمات موجود به روش‌های جدید)، سطح حوزه تجاری (تغییر نقش‌ها و زنجیره‌های ارزش در اکوسیستم‌ها و جامعه) و سطح جامعه (تغییر در ساختارهای جامعه، به عنوان مثال، نوع کار و ابزارهای تاثیرگذار بر تصمیم‌گیری).
مع‌الوصف‌، دیجیتالی شدن صرفا عبارت از تبدیل فرآیندهای موجود به نسخه‌های دیجیتال نیست، بلکه مشتمل بر بازنگری عملیات فعلی از دیدگاه‌های نوینی است که توسط فناوری دیجیتال امکان‌پذیر می‌شود. تاثیرات دیجیتالی شدن به‌ویژه بر رشد اقتصادی بسیار زیاد است. دیجیتال سازی به دولت‌ها اجازه می‌دهد کارآمدتر و شفاف‌تر عمل کنند و کشورهایی که در پیشرفته‌ترین مراحل دیجیتال‌سازی هستند، از مزایای اقتصادی بسیار بیشتری نسبت به کشورهایی که در مراحل اولیه هستند، بهره‌مند می‌شوند. دیجیتالی شدن همچنین تاثیرات ثابت‌شده و قابل‌توجهی بر کاهش بیکاری، بهبود کیفیت زندگی و افزایش دسترسی شهروندان به خدمات عمومی دارد.
رشد آتی ملت‌ها متکی به توسعه اقتصاد دیجیتال است که هر روز محبوب‌تر و مقبول‌تر می‌شود و به عنوان یک نیروی قوی در تقویت و رشد اقتصادی در کشورهای مختلف ظهور و تجلی می‌یابد. با تقویت اقتصاد دیجیتال، سیستم‌های اقتصادی و توسعه ملی در زمینه‌های گوناگون‌، با تامین و ارتقای رفاه جامعه، به مراتب بیش از پیش گسترش می‌یابد. این خود موضوعی درخور توجه را برای مطالعه و بررسی در اختیار پژوهشگران و دانشگاهيان می‌نهد و از طرفی به اولویتی ملی در سراسر جهان تبدیل شده است. اگرچه در جهان امروز این مدعا با توافقی کلی روبه‌رو است‌، اما این مقوله مهم سزاوار تدقیق بیشتر است تا چشم‌اندازهای جدید برای کسب‌وکارها پدید آورد. مضافا و همچنین اینکه مفاهیم مرتبط با موضوع نیز نیازمند توسعه بیشتر است. برای پیشرفت عمیق‌تر دانش در این زمینه و در تحصیل نظریه‌ها و مفاهیم جدیدی که بتواند به سطوح بالاتر ارتقا یابد. در عین حال، روندی رو به رشد در اقتصاد دیجیتال قابل مشاهده است و اقتصاد قرن بیست‌ویکم به اقتصاد اطلاعات، دانش و منابع ناملموس تبدیل شده است. افزون‌ بر این‌، فرصت‌ها و چالش‌های اقتصاد دیجیتال برای سیستم‌های اقتصادی بسیاری از کشورها حائز اهمیت است. نیز باید در نظر داشت که فرآیند جهانی شدن کنونی وارد مرحله جدیدی از توسعه کیفی شده است که با پیشرفت ICT (فناوری اطلاعات و ارتباطات) و گسترش اینترنت و ارتباطات سیار هماهنگ و در حرکت است و در نتیجه، جهان را در یک سیستم ارتباطی واحد متحد کرده و یک فضای اطلاعاتی و مالی یکپارچه ایجاد کرده است. این همه ناشی از همگرایی پدیده‌های اقتصادی، اجتماعی‌، فرهنگی‌ و فناورانه است که هم‌اکنون در حال ایجاد تغییر و تحول در اشکال سنتی مبادلات تجاری است. تمامی این وقایع و پديده‌ها حاکی از روندهای جدید در توسعه ساختار اجتماعی- اقتصادی جوامع مختلف است. افزون‌بر این، امروزه مفاهیم و موضوعات نوینی همچون «سرمایه‌داری شناختی» و «طبقه خلاق» نیز مطرح و مورد بحث قرار می‌گیرند و لذا توجه خاص و دقیق به اقتصاد دیجیتال به منظور تقویت و رشد سیستم‌های اقتصادی‌، حائز اهمیت بسیار است. چنین مواردی در پرتو‌افکنی پژوهش‌های گسترده نظری و تجربی و مطالعات کمی و کیفی می‌توانند بینش و دیدگاه روشن‌تری ارائه کنند.
اقتصاد دیجیتال در واقع از پیشینه‌ای تقریبا 30‌ساله برخوردار است و از تصمیم دولت ایالات‌متحده برای باز کردن اینترنت به روی برنامه‌های غیرنظامی در دورانی شروع به پیدایش کرد که رایانه‌های شخصی و تلفن‌های هوشمند به سرعت در خانه‌ها و مشاغل در حال گسترش بوده و هنوز هم از چشم‌انداز توسعه بیشتر برخوردارند. به این ترتیب‌، راه‌های جدید تولید و مصرف نیز پدیدار شد و به تدریج در تمام بخش‌ها گسترش یافت و کل اقتصاد کنونی به مرحله‌ای دیجیتالی دست یافت.
در هر حال، اقتصاد دیجیتال با کارایی پویا در ارائه خدمات و محصولات جدید همراه است و رشد اقتصادی زمانی روی می‌دهد که بازیگران مختلف‌، فناوری‌های نوین منتج از ترکیب ایده‌های جدید را توسعه داده و به کار گیرند. هرچه اتصال بين اين قبيل عوامل بیشتر و متنوع‌تر باشد‌، انواع ترکیبات ممکن و فناوری‌های جدید و گوناگون بیشتری حاصل می‌شود. همچنين‌ اقتصاد دیجیتال می‌تواند حلقه‌های بازخورد ثمربخشی را بین آموزش، پژوهش‌، دانش، دسترسی جهانی به فناوری‌های دیجیتال‌ و نیز نیروهای مولد از نظر مزیت رقابتی بلندمدت در جوامع‌، به سبب تاثیر اشکال دیجیتالی فعالیت‌های اقتصادی ایجاد کند. این امر منجربه تغییر فرهنگ و رویکردهای سنتی آموزش می‌شود که در نهایت به استقرار سریع اقتصاد دیجیتال منجر می‌شود. با وجود این، پیوند الزامات اقتصادی و سیاسی و نوآوری‌های تکنولوژیک در هر کشور می‌تواند رشد اقتصاد دیجیتال را تسریع کند. این پیشرفت عظیم باید توسط بخش خصوصی برنامه‌ریزی و سازماندهی شود، توسط دولت نظارت و کنترل‌ و توسط دانشگاه و جامعه مدنی آزمون و ارزیابی شود. اقتصاد دیجیتال می‌تواند فرصت‌های متعددی را برای آموزش، تبادل اطلاعات، تجارت شفاف، نوآوری سریع در فناوری، همکاری بین‌المللی، افزایش بهره‌وری در صنایع موجود، تسریع توسعه اقتصادی، استفاده گسترده در همه بخش‌های اقتصادی، گسترش بازار، شکل دادن به بازارهای جدید و صنایع‌، مزیت رقابتی از طریق فناوری‌های دیجیتال موجود، بهینه‌سازی فرآیندهای داخلی کسب‌وکار، دیجیتالی شدن، همگرایی دیجیتال، یکپارچگی صنعتی، رشد اقتصادی بلندمدت و توسعه اقتصادی با کیفیت بالا فراهم آورد. همچنین باید توجه داشت %