تخریب تاریخ برای دیده شدن

نادر نینوایی- ماه گذشته بود که یک فعال مجازی در اقدامی تامل‌برانگیز با به آتش کشیدن برج ۱۲۰۰ساله «میل اٌمام» املش و انتشار تصاویر این آتش‌بازی، خبرساز شد؛ اقدامی که با هدف جذب مخاطب و دیده شدن در فضای مجازی انجام شد و نشان از نوک کوه یخ وندالیسم در حوزه میراث فرهنگی بود.
اینگونه اقدامات البته مسبوق به سابقه است. سال گذشته هم تجمع گروهی بزرگ در کنار کلیسای تاریخی وانک در اصفهان و شعارهای خارج از عرف آنها بازتابی گسترده در فضای مجازی داشت. سال قبل همچنین اصابت ترقه‌های دست‌ساز به برخی اماکن تاریخی اصفهان و برخورد ترقه به کتیبه باستانی گنج‌نامه همدان نشان داد که ضعف آموزش‌ها در حوزه میراث فرهنگی جدی است. نکته قابل ‌تامل آنکه اکنون دامن آسیب‌ها به میراث فرهنگی کشور به فعالیت‌های برخی اینفلوئنسرها هم رسیده است و نمونه آن آسیب وارده شده به «میل اٌمام» املش در استان گیلان است. آنطور که یکی از فعالان میراث فرهنگی به «جهان‌صنعت» گفته بهترین روش برای برطرف کردن این مشکل اما برگزاری تورهای آشناسازی در مورد اهمیت و جایگاه میراث فرهنگی برای اینفلوئنسرها و آشناسازی آنها با اهمیت میراث و تاریخ ایرانیان است.
در کنار این موضوع البته نباید از نصب تابلوهای معرفی آثار تاریخی و تاکید بر جرم بودن آسیب رساندن به این بناها و استفاده بیشتر از نگهبان و نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی غفلت کرد.
ناآگاهی و میل بیش از حد به دیده شدن
برای آنکه علت بروز وقایعی نظیر آسیب رساندن به میراث فرهنگی از سوی اینفلوئنسرها را درک کنیم باید به دو کلیدواژه نا‌آگاهی و میل به دیده شدن بدون در نظر گرفتن الزامات قانونی و میراثی، نظر و توجه ویژه داشته باشیم.
دکتر فرزاد رشیدی، کنشگر و فعال حوزه میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که علت شکل‌گیری اقداماتی نظیر آسیب رساندن به بناهای تاریخی از سوی برخی اینفلوئنسرها چیست، به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم علت اصلی پایین بودن آگاهی عمومی در حوزه‌های مختلف است. البته فضای مجازی باعث شده این آگاهی‌ها افزایش یابد و حتی افرادی که این اقدامات تخریبی را انجام می‌دهند هم تا حدودی اطلاعات‌شان نسبت به قبل بیشتر شده است. متاسفانه برخی اینفلوئنسرها برای دیده شدن حاضر به هر اقدامی بوده و هر بهایی را بابت آن تقبل می‌کنند، حتی اگر بهای آن تخریب یک بنای تاریخی یا وارد آوردن آسیبی زیست‌محیطی باشد.
وی در تشریح راهکار حل این معضل اجتماعی ضمن تاکید بر تجربه‌هایی که در مورد این افراد وجود دارد، گفت: بعضا دیده‌ایم که انجمن‌های دوستدار میراث فرهنگی کلاس‌هایی را با حمایت بخش دولتی برای اینفلوئنسرها گذاشته بودند و به نظرم این اقدامات و برگزاری چنین کلاس‌هایی می‌تواند راهگشا باشد. حتی در این قالب توری برای اینفلوئنسرها برگزار شد و همزمان که از اثری تاریخی بازدید می‌شد، توضیحاتی هم ارائه می‌شد تا ارزش و اهمیت اثر را بیشتر درک کنند. این کلاس‌ها باعث می‌شود اینفلوئنسرها در آینده، خود تبدیل به مبلغان معرفی و حفاظت از آثار تاریخی شوند. به نظرم توسعه آموزش‌های مرتبط با ماهیت میراث فرهنگی می‌تواند مفید باشد. انسان ذاتا زیبایی‌پسند است و وقتی با زیبایی‌ها و ارزش‌های میراث فرهنگی نیز آشنا شود، آن را تخریب نمی‌کند. به نظرم بخش عمده مشکلی که وجود دارد و موجب می‌شود برخی اقدام به تخریب میراث فرهنگی یا طبیعی کنند، این است که با این حوزه‌ها، اهمیت، جایگاه و زیبایی‌های آنها آشنا نیستند. به نظرم برگزاری تورهای آشناسازی با میراث فرهنگی برای اینفلوئنسرها و به طبع بازتاب آن در فضای مجازی، می‌تواند باعث شود که حتی بین مردم هم شاهد تاثیرات مثبتی باشیم و با این اقدام در واقع تهدید را تبدیل به فرصت کنیم.
لزوم ارائه آموزش‌های عمومی در مدارس
رشیدی ضمن تاکید بر اینکه ارائه آموزش‌های عمومی در زمینه میراث فرهنگی و اهمیت آن در مدارس نیز می‌تواند در جهت حفاظت از آثار مفید باشد، گفت: توجه داشته باشید که آموزش‌های عمومی هر چقدر از مقاطع پایین‌تر شروع شود، مطمئنا اثربخشی بیشتری خواهد داشت. اگر امکان این وجود داشته باشد که جزواتی با هماهنگی وزارت میراث فرهنگی و وزارت آموزش‌وپرورش تهیه و فراهم شود و این جزوه‌ها در مدارس و در شهرستان‌هایی که اثر ثبت ملی دارند منتشر شود، می‌تواند موجب شود در آینده جامعه میزبان تبدیل به حافظان آثار تاریخی شود.
وی در پاسخ به این پرسش که تصور می‌کند حفاظت از میراث فرهنگی چگونه به اثربخشی لازم می‌رسد، گفت: به نظرم حفاظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی زمانی اثربخش خواهد شد که مردم به محافظان اصلی میراث تبدیل شوند و دولت هم نقش تسهیلگری را در این فرآیند به درستی اجرا کند. به نظرم زمانی که مردم یک جامعه و مخصوصا جامعه میزبان به حافظان میراث تبدیل شوند، می‌توان به حفاظت از میراث فرهنگی کشور امیدوار بود.
زوم ارائه اطلاعات در تابلوها
جدای از مسائل آموزشی و فرهنگی اما یکی از عواملی که موجب شده برخی اقدام به تخریب آثار تاریخی کنند، نداشتن اطلاعات و ناآگاهی محض است. نبود تابلوهای معرفی آثار در کنار برخی از آثار تاریخی یا ناآشنایی با مجازات‌های تعیین شده در خصوص آسیب رساندن به میراث فرهنگی، در برخی موارد موجب می‌شود که یک اینفلوئنسر یا حتی فردی عادی اقدام به اقدامات تخریبی کند.
در برج ثبت ملی شده «میل اٌمام» گیلان که یک اینفلوئنسر اقدام به آتش زدن آن جهت فیلمبرداری و انتشار در فضای مجازی کرد هم فرد خاطی نمی‌دانسته که اثر ثبت ملی شده و تصور کرده صرفا در یک کوره آجرپزی اقدام به آتش‌افروزی کرده است.
مطمئنا نصب تابلوهای بزرگ و دقیق با هدف معرفی آثار تاریخی و ذکر این نکته که آسیب رساندن به این آثار می‌تواند موجب برخورد قضایی شود، می‌تواند بازدارندگی لازم را ایجاد کند.
از سوی دیگر و به عنوان اقدام نهایی لازم است نیرو و لجستیک یگان حفاظت میراث فرهنگی افزایش یابد تا در صورت بروز اقدامات ناخوشایند در خصوص میراث فرهنگی، امکان برخورد سریع قضایی فراهم باشد.
با توجه به ظرفیت‌های بالای ایران در حوزه تاریخی و تمدنی، انتظار می‌رود مسوولان امر ضمن درک اهمیت این موضوع، شرایط لازم را برای پاسداری موثرتر از میراث تاریخی ایرانیان و جلوگیری از تخریب آثار فرهنگی سرزمین‌مان فراهم کنند.