تخریب خاموش

صدای کلنگ حتی در بین همهمه‌ زائران در حال تردد در حیاط امامزاده زید در بازار تهران به گوش می‌رسد، اما هرقدر به (هنرستان) مدرسه حافظ نزدیک‌تر می‌شوید، صدا واضح‌تر می‌شود.
در ظاهر انگار پیری زودرس گریبان مدرسه حافظ را گرفته اما خبری از تخریب و ساخت‌وساز نیست، به جز در و پنجره‌هایی که در طول چند سال گذشته به مرور از بدنه مدرسه کم شده‌اند و کلاس‌های درسی که مقابل حیاط امامزاده مدتی است به انبار تبدیل شده‌اند؛ انبارِ اسپیس فریم‌ها، فرش، سطل زباله و هر چیزی که احتمالا روزی در حیاط امامزاده زید کاربرد دارد.
حالا حتی تابلوی شهرداری منطقه ۱۲ با این مضمون که «کاربری این ملک فضای سبز است و صدور هرگونه پروانه به هیچ وجه امکان‌پذیر نیست» هم قدیمی شده است؛ تابلویی که حدود ۱۵ سال قبل نصب شد و در آن زمان هشدارهای رسانه‌ای را به دنبال داشت.
اکنون صدای کلنگ نخست حساسیت دوستداران میراثی را برانگیخت و بعد تماس‌های فعالان میراث در بازار تهران و هشدار درباره صدای کلنگی که بی‌وقفه و در آرامش به جسمی مانند آجر و سیمان کوبیده می‌شود. براساس شواهد کلنگ همچنان به دیوار می‌کوبد؛ ریتمی که گویا تلاش می‌کند با هیاهوی مردم هماهنگ باشد.
صدا از دیواری که در همسایگی شاید هم مجاورت مدرسه حافظ، پشت کلاس‌های درسی که امروز انبار شده‌، بلند است. دیگر فضای مدرسه با حصاری آهنی و کانکس نگهبانی که اجازه‌ ورود هیچ‌کس را به حیاط اصلی مدرسه نمی‌دهد، از حیاط اصلی امامزاده جدا شده است. اما این تفکیک فضا، تفاوتی در صدایی که دل‌نگرانی را بیشتر به جان می‌ریزد، به وجود نمی‌آورد.
هر چند بعد از هشدارهای بی‌وقفه‌ فعالان میراثی و رسانه‌ها، هنرستان حافظ را که امروز به مدرسه معروف شده در ۹ بهمن ۱۳۸۴ به شماره ۱۴۲۶۰ در فهرست آثار ملی ثبت کردند، اما این قدم هم هیچ کمکی به حفاظت بهتر از مدرسه نکرد و بی‌توجهی مالک و بی‌تفاوت رد شدن از کنار این مدرسه‌ تاریخی، آن را به مرور به متروکه تبدیل کرد.
طبق پرونده‌ ثبتی و اطلاعات تاریخی که از این مدرسه ثبت شده‌، برخی منابع می‌گویند رضاخان برای از بین بردن قبرستانی که در کنار امامزاده وجود داشته دستور ساخت این مدرسه را می‌دهد و برخی دیگر معتقدند به دلیل ترس از جایگاه اماکن مذهبی در بین مردم و به منظور تضعیف نفوذ معنوی این اماکن در سال ۱۳۱۸ دستور داد تا در اطراف بقعه امامزاده زید در بازار تهران، مدرسه‌ای به وسعت ۳۵۰ متر ساخته شود تا صحن و موقوفات این بقعه محصور بماند. ساختمان دبستان حافظ توسط «رولان دوبرول» فرانسوی، مهندس، معمار و شهرساز بین‌المللی که بناهای زیادی به شیوه معماری مدرن در تهران و برخی از شهرهای ایران طراحی کرده، انجام شد.
اما محدوده این دبستان در طول زمان‌های مختلف بر اساس مصوبه دولت‌های وقت، از ۳۵۰ مترمربع به هشت‌هزار مترمربع رسید، به نحوی که بخش‌هایی از موقوفات امامزاده مانند غسالخانه، قبرستان، حجرات طلاب، آشپزخانه و تکیه امامزاده زید نیز به این محدوده اضافه شد.
در سال‌های اول انقلاب، براساس فتوای امام‌خمینی (ره) که «موقوفات باید به وقفیت خود باقی و عمل به وقف شود» عمل می‌شد و در سال ۱۳۶۳ نیز قانون ابطال اسناد مالکیت املاک خارج‌شده از وقف در مجلس تصویب شد و ملک دبستان حافظ باقی بر وقف تشخیص داده شد.
اما سال ۱۳۷۹ مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان تهران در نامه‌ای به اداره کل آموزش‌وپرورش این استان درباره ابلاغ طرح تصویب مجموعه فرهنگی تجاری امامزاده زید نامه نوشت، تا یک سال بعد که شعبه ۱۶ دادگاه عمومی تهران به درخواست اداره اوقاف جنوب تهران، علیه آموزش‌وپرورش استان تهران رای به صدور دستور موقت بر منع جلوگیری و ممنوعیت تخریب و احداث بنا و تغییر در اعیانِ بنا را داد.
اما در سال ۱۳۸۳ این ملک که از گذشته جزو موقوفات امامزاده زید بازار بود و اسناد آن به وزارت فرهنگ وقت و وزارت آموزش‌وپرورش بعدی منتقل شده بود، توسط اداره کل آموزش‌وپرورش استان تهران به شخصی حقیقی فروخته شد و یک سال بعد بود که به دنبال هشدارهای فراوان رسانه‌ای این مدرسه در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
این مدرسه که از اصل جزو موقوفات امامزاده زید بازار بود تا دهه ۷۰ کاربری دبیرستان و هنرستان داشت، اما از آن به بعد به مرور به متروکه‌ای تبدیل شد که حالا هیچ‌کس اجازه‌ ورود به آن را ندارد و در طول چند سال گذشته نه‌تنها بی‌توجهی که بستن ناودان‌های مدرسه راه نزدیک‌تری برای تخریب این بنای تاریخی محسوب می‌شود.
آذرماه ۱۵ سال قبل یعنی ۱۳۸۳، محمدابراهیم طریقت‌تهرانی – مدیرکل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران – به ایسنا گفته بود: «هرگونه ساخت‌وساز در محدوده‌ آثار تاریخی باید تابع ضوابطی باشد و حریم معماری و منظری حفظ شود بنابراین اگر ساخت‌وساز روی اثر تاریخی تاثیر منفی داشته باشد، سازمان میراث فرهنگی واکنش نشان می‌دهد. میراث فرهنگی نسبت به این بنا حساسیت دارد و اگر در حریم آن عمل غیرقانونی انجام شود، برخورد می‌کند.»
اما به نظر می‌رسد حساسیت میراث فرهنگی روی این بنای تاریخی از بین رفته و قرار نیست تلاش دیگری برای حفاظت از این بنای تاریخی داشته باشد.