تخریب لایه‌های تاریخی تپه حصارک

نادر نینوایی- اخیرا برخی منابع خبری از تخریب بقایای قلعه حصارک ورامین و تپه تاریخی این منطقه خبر دادند. این در حالی است که شنیده‌ها حکایت از وجود تکه‌های سفال در این محوطه داشته و مدیر میراث فرهنگی ورامین نیز به «جهان‌صنعت» گفته که این قطعات سفال برای بررسی و تعیین قدمت تاریخی به تهران ارسال شده است.
عکس‌هایی که در اختیار «جهان‌صنعت» قرار گرفته شده، گویای آن است که محوطه‌ای بزرگ با ماشین‌های سنگین صاف شده است.
مدیر میراث فرهنگی ورامین مدعی است که دیوار باقیمانده قلعه خطر ریزش داشته و به همین سبب با توجه به پیش‌بینی‌های آب و هوایی، جهت جلوگیری از آسیب‌های احتمالی تخریب شده است.
این در حالی است که آنطور که یک باستان‌شناس گفته، جدای از دیواره‌های باقیمانده از قلعه که احتمالا قدمت قاجاری داشته است، در این منطقه یک تپه تاریخی نیز وجود داشته که با تخریب ماشین‌های سنگین، لایه‌های تاریخی آن از دست رفته یا حداقل آسیب‌دیده است.
اهمیت قلعه تخریب شده
آن‌طور که در گزارش بررسی و شناسایی آثار تاریخی- فرهنگی ورامین در سال ۱۳۸۲ نقل شده است در غرب روستای حصارک و پشت دبستان ستارخان در کوچه موزائیک‌سازی دو اثر تپه مانند از قلعه‌ای باستانی وجود داشته است. یکی از تپه‌ها داخل خانه‌ای مسکونی بوده و دیگری که نسبتا بلندتر و وسیع‌تر بوده، قسمتی از کوچه را اشغال کرده بود.
«پی» قطور و دیوارهای خشتی و چینه‌ای هویداشده گواه معماری با عظمت قلعه بوده است. همچنین براساس گزارش منتشر شده خشت‌ها و دیوارچینی قلعه حصارک قابل مقایسه با قلعه‌های ایرج و بابک بوده است. برخی گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی تپه حصارک را مربوط به اواخر دوران تاریخی و اوایل دوران اسلامی مربوط می‌دانند.
محمدرضا تاجیک رییس اداره‌ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ورامین، درخصوص تخریب اتفاق افتاده در تپه حصارک ورامین به «جهان‌صنعت» گفت: آنچه تخریب شده دیواره‌ای باقیمانده از قلعه قدیمی حصارک بوده که ثبت ملی نیز نشده بود. براساس مصوبه ستاد بحران شهرستان(ورامین) این اتفاق افتاده، چون خطر ریزش روی خانه، مدرسه و مسجد مجاور را داشته است.
وی درپاسخ به این پرسش که باتوجه به اینکه گفته می‌شود خرده‌سفال‌هایی در محوطه یافت شده است و آیا بررسی‌های لازم برای بررسی قدمت آنها صورت گرفته یا خیر، گفت: بررسی این موارد طول می‌کشد و بالاخره باید آزمایش شوند و فرآیند مشخص شدن نتایج آزمایشات نیز زمانبر است.
رییس اداره‌ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ورامین خاطرنشان کرد: چند تکه سفال شکسته پیدا شده و دوستان میراث فرهنگی تهران آنها را برده‌اند که قدمتش را مشخص کنند و ببینند قدمتی دارد یا خیر. تا زمانی که قدمت بررسی نشود نمی‌توان در این خصوص اظهارنظر کرد.
تاجیک در پاسخ به این پرسش که آیا بهتر نبود روی دیوارهای باقیمانده مقاوم‌سازی انجام شود و پس از بررسی قدمت آثار کشف‌شده اجازه تخریب صادر شود، گفت: باتوجه به هشدارهای هواشناسی که صادرشده و پیش‌بینی بارندگی‌های طوفانی این مساله در ستاد مدیریت بحران شهرستان مطرح شد و آنجا قرار بر این شد که ایمن‌سازی و رفع خطر شود و به همین خاطر توسط شهرداری ورامین آنجا رفع خطر شد. این دیواره هم نصفش و ریشه‌اش سالم باقی مانده است و فقط به لحاظ خطر ریزش کم‌خطر شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا شما قویا می‌گویید به لحاظ اهمیت تاریخی تپه حصارک دارای ارزش نبوده است، گفت: خیر. من می‌گویم این یک دیواره به طول ۱۰ متر و به ارتفاع حدود ۵ متر بوده است که بقایای یک قلعه قدیمی بوده که در فهرست میراث ملی کشور نیز به ثبت نرسیده است.
این دیوار در ملک شخصی بوده و برای ساخت مسجد و مدرسه روی آن متاسفانه در گذشته تخریب انجام شده است. این تخریب نیز شاید در دوره قاجاریه و اوایل پهلوی اتفاق افتاده و مربوط به دوران اخیر نبوده است. در حدود ۴۲ سال گذشته این دیوار به همین شکل بوده و تخریبی هم روی آن صورت نگرفته بود.
تاجیک تاکید کرد: الان دیگر دیوار خطری ندارد و در صورت لزوم (باستان‌شناسان) می‌توانند آن را کاوش کنند.
وجود لایه‌های تاریخی در قلعه حصارک
آن‌طور که یک باستان‌شناس به «جهان‌صنعت» گفته منطقه تخریب‌شده لایحه‌های تاریخی مختلف داشته و تخریب صورت گرفته منجر به از دست رفتن این لایحه‌ها شده است. این باستان‌شناس با مثال زدن لایه‌های باستانی محوطه شوش گفت: شوش باستانی چندین لایه داشته که مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ تا دوره اسلامی است، به نظر شما آیا صحیح است که مثلا لایه‌های دوران اسلامی را تخریب کنیم؟
آن‌طور که این باستان‌شناس به «جهان‌صنعت» گفته وقتی آثار تاریخی و تپه تاریخی وجود داشته، نباید تخریب صورت گیرد و درخصوص تپه حصارک آثار صرفا مربوط به دوره متاخر نبوده و از دوران تاریخی و دوره اسلامی نیز لایه‌هایی وجود داشته است.
این باستان‌شناس درخصوص علل تخریب تپه‌های تاریخی استان تهران علی‌الخصوص در ورامین گفت: به نظرم علت نبود حفاظت و حراست است. از سوی دیگر برخی افراد منافع شخصی داشته و با لابی‌هایی برخی پنهانی و برخی غیرقانونی اقدام به تخریب می‌کنند.
وی معتقد است شکل‌گیری این وضعیت در استان تهران و در نزدیکی پایتخت کشور این پرسش را مطرح می‌کند که یگان حفاظت میراث فرهنگی تا چه میزان کارایی دارد. توجه داشته باشید که برخی از تخریب‌های صورت گرفته در شهر بوده و در محوطه‌های باستانی خارج از شهر اتفاق نیفتاده است و انتظار می‌رفت جلوی آنها گرفته شود.
در نهایت باید گفت در مورد تپه حصارک ورامین براساس اطلاعاتی که به «جهان‌صنعت» رسیده مدیر مربوطه در پاسخ به استعلامی مشخصا اعلام کرده که این محوطه ثبت ملی نشده و طبیعتا پس از پاسخ این استعلام نیز تخریب به شکل قانونی اتفاق افتاده است.