تخریب مدرسه چهارباغ اصفهان

مدرسه چهارباغ را آخرین شاهکار هنر دوره صفوی می‌دانند که به‌دستور شاه سلطان حسین- آخرین پادشاه صفوی- از سال ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجری قمری برای تدریس به طلاب علوم دینی در دیار نصف جهان ساخته شد. این بنای عظیم و باشکوه که در اختیار اوقاف است در سال‌های اخیر توسط برخی متولیان آسیب‌دیده و متاسفانه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آن‌طور که باید بر این بنای تاریخی و دیگر بناهای شهر اصفهان که چند متولی دارند، نظارت نمی‌کند.
در ادامه اخبار ناگواری که از آثار تاریخی اصفهان به گوش می‌رسد، این‌بار مدرسه چهارباغ خبرساز شده و تخریب‌های جدیدی در آن رخ داده است.
گشتی در مدرسه چهارباغ
این مدرسه که در خیابان چهارباغ عباسی قرار دارد، موزه‌ای از انواع هنرهای صفوی شامل قلم‌زنی، زرگری، معماری، انواع هنرهای مرتبط با چوب، سنگ‌تراشی، خوش‌نویسی، رنگ‌رزی، طلاکاری، نقره‌کاری و… است. پلان و نقشه این مدرسه نمونه کاملی از مدارس قدیم ایران‌زمین را به‌نمایش می‌گذارد و درهم شدن معماری‌هارمونیک آن با انواع هنرهای کاشی‌کاری مانند کاشی هفت‌رنگ، معرق، گره‌چینی، پیلی و معقلی، آدمی را به شگفتی وامی‌دارد. جلوه طلا و نقره در رنگ‌ها و تزئینات، گذر مادی (جوی بزرگ آب) «فرشادی» از زیر مدرسه، پنجره‌های مشبک، خطوط بنایی و فضای سبز حیاط مدرسه با چنارهایی چندصد ساله که سر بر آسمان می‌سایند، گردشگران را از خود بی‌خود می‌کنند و آنها را به تحسین وامی‌دارند.
مدرسه در تب می‌سوزد
با تمام این اوصاف، مدرسه چهارباغ چیزی را که باید داشته باشد، ندارد و آن متولیانی دلسوز است که قدرش را بدانند و برایش دل بسوزانند، مرمتش کنند و اگر مرمت نمی‌کنند، تخریبش نکنند. متاسفانه در اصفهان و برخی مناطق کشور، بناهای تاریخی فقط در اختیار سازمان میراث فرهنگی نیستند و چند متولی دارند که هر کدام برای خودشان فکری، منشی و حتی روشی برای مرمت دارند و خود را بحق‌ترین صاحب بناها می‌دانند. تعدد متولی، این روزها آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به بناهای بیمار نصف جهان زده است و آن‌طور که شواهد نشان می‌دهد، قرار نیست این گره کور به این زودی‌ها باز شود.
اکنون مدرسه چهارباغ در بدترین شرایط نسبت به قرن‌های گذشته قرار دارد، رطوبت، پی آن را سست کرده است و دیوارهای بنا به‌دلیل عبور ماشین‌ها و به‌خصوص اتوبوس‌ها از کنارش، بسیار آسیب‌پذیر و از حالت قائم خارج شده‌اند.
زندگی کردن طلاب در حجره‌های مدرسه و در هر دو طبقه، آسیب‌های زیادی را به حجره‌ها زده است. میخ‌هایی که برای تبلیغات و نصب پارچه‌نوشته‌ها، بنرها و پلاکاردها به مناسبت‌های مختلف به در و دیوارها زده شده، آجرها را سوراخ‌سوراخ کرده و نمای زشتی به دیوارها داده است.
سوراخ‌ها در برخی آجرها آنقدر زیاد شده که خرد شدن کامل آجرها نزدیک است. به همه این موارد، عبور غیرقانونی تونل مترو بحث‌برانگیز اصفهان را نیز از کنار این مدرسه تاریخی که به گفته کارشناسان، سبب برهم خوردن جریان آب‌های زیرسطحی و لرزش پی‌ها و دیوارهای بنا شده است، اضافه کنید.
تخریب شاهکار صفوی با بیل و کلنگ!
متاسفانه در تازه‌ترین تخریب‌ها، متولیان این مدرسه اقدام به تخریب برخی دیوارهای صفوی و بخاری‌های درون حجره‌ها با هدف بزرگ‌تر کردن حجره‌ها کرده‌اند. در یکی از حجره‌ها نیز کار به اندازه‌ای پیش رفته که چیزی از گچ دیوارها، کف و تیغه جداکننده باقی نمانده است. در این تخریب‌ها، صندوقخانه‌های کنار هر حجره که نوعی خلوتگاه محسوب می‌شود و می‌تواند نوع تفکر و سبک معماری صفوی را در مدارس به‌نمایش بگذارد و از نظر جامعه‌شناسی و معماری، بسیار ارزش دارد در حال تخریب است. با چنین کاری، اصالت بنا از دست می‌رود و به‌زودی استفاده از مصالح جدید در آن سبب می‌شود، مدرسه چهارباغ هویت تاریخی خود را از دست دهد.
ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان درباره این تخریب‌ها به ایسنا گفت: از این تخریب‌ها آگاهی یافتیم و به افرادی که این کار را انجام دادند، نامه نوشتیم و تذکر دادیم. از هفته پیش، یگان حفاظت نیز وارد عمل شد از تخریب‌ها عکسبرداری کرد و تذکره‌هایی را نیز به‌شکل شفاهی و کتبی داد.
وی درباره اینکه چرا هنوز عملیات بنایی در مدرسه ادامه دارد و متوقف نشده است، بیان کرد: اینکه در آنجا کار می‌کنند، اشکالی ندارد اما کارهای‌شان باید مدیریت و درست انجام شود. ما هفته پیش با آنها جلسه داشتیم و تا حدودی ماجرا را حل کردیم و گفته شد، قسمت‌هایی که تخریب گردیده است به جای نخست خود بازگردانده شود.
وی در پاسخ این پرسش که چرا نماینده‌ای از میراث فرهنگی به‌شکل دایم در مدرسه تاریخی چهارباغ حضور ندارد و سازمان میراث فرهنگی همیشه زمانی وارد عمل می‌شود که کار از کار گذشته و تخریب رخ داده است، گفت: برای آنجا، ناظر مشخص کردیم تا عملیات با نظارت میراث فرهنگی انجام شود اما وقتی بدون اطلاع ما، کاری را انجام دهند، این‌گونه می‌شود. به هر حال، روی کارهایی که از آنها اطلاع پیدا کنیم، نظارت می‌کنیم و با آن تخریب‌هایی که بعدا خبردار می‌شویم، برخوردهای قانونی انجام می‌شود.
طاهری در پاسخ به این پرسش که آیا دیوار صفوی تخریب‌شده را می‌توان دوباره به جای اولیه بازگرداند؟! اظهار کرد: دیگر چه می‌شود کرد؟! وقتی مشکل چند مدیریتی وجود دارد، همین‌طور می‌شود، آنها خودشان در مدرسه چهارباغ مدیریت می‌کنند و وقتی ما وارد می‌شویم با ما برخوردهایی می‌شود اما ما تا جایی که امکان داشته باشد، دخالت می‌کنیم.
وی افزود: آقای الیکی یکی از استادکارهای میراث فرهنگی می‌باشد که برای این کار در مدرسه چهارباغ در نظر گرفته شده است.
بهرام الیکی، استادکار ناظر از سوی میراث فرهنگی در مدرسه چهارباغ نیز در پاسخ به این پرسش که آیا تخریب این مدرسه متوقف شده است، گفت: آن قسمت‌هایی از مدرسه را که آسیب دیده یا نم‌زده باشد به‌خاطر رفع آسیب و خطر مرمت می‌کنیم اما متاسفانه مسوولان این مدرسه کارهایی را سرخود و دور از چشم ما انجام داده‌اند.
وی با تایید تخریب‌هایی که توسط خبرنگار ایسنا نیز دیده شده است، بیان کرد: درباره این تخریب‌ها با آنها دعوا داریم. آنها به ما محل نمی‌گذارند و کار خودشان را می‌کنند البته ما همه‌چیز را به اداره میراث فرهنگی گزارش کرده‌ایم.
الیکی در پاسخ به این پرسش که آیا باز هم احتمال تخریب بیشتر وجود دارد، گفت: نمی‌دانم، یک‌وقت ما از کارگاه بیرون می‌آییم و آنجا نیستیم، آنها گوشه‌ای دیگر را سوراخ و تخریب کنند، خدا می‌داند.
چند سال دیگر، چند درصد از میراث فرهنگی اصفهان باقی مانده باشد. اگر تخریب‌ها با این سرعت ادامه یابد از اصفهانی که این روزها زشت‌تر و زشت‌تر می‌شود، چیزی به‌جز برج‌های ناهمگون باقی نخواهد ماند. آن هم با وجود مترویی که میان برج‌ها یکه‌تازی می‌کند و قلب نصف جهان اصفهان را می‌لرزاند.