19 - 04 - 2025
تداوم حرکت در یک مسیر پرتلاطم
احسان کشاورز- بورس کالای ایران به عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به جریان سرمایه‌گذاری در اقتصاد کشور ایفا می‌کند؛ بازاری که با ایجاد بستری ساختاریافته برای معاملات مبتنی بر دارایی‌های واقعی، نه‌تنها زمینه‌ای برای کشف قیمت شفاف کالاها فراهم کرده، بلکه به واسطه تنوع بالای ابزارهای مالی و تالارهای معاملاتی، تبدیل به یکی از جذاب‌ترین پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری برای فعالان اقتصادی با سطوح مختلف ریسک‌پذیری شده است. این بازار به ویژه در شرایط نوسانی اقتصاد، به پشتوانه دارایی‌های فیزیکی و قابل لمس، جایگاهی خاص برای حفظ و حتی ارتقای ارزش سرمایه‌ها دارد. در این گزارش به عملکرد بورس کالا از ابتدای سال جدید می‌پردازیم.
بورس کالا اولین ماه سال را چگونه آغاز کرد؟
نخسین مال امسال برای بورس کالای ایران با ثبت ارقام قابل توجهی در ارزش معاملات همراه بود. بر پایه داده‌های منتشرشده، مجموع ارزش کل معاملات انجام‌شده در این بازار از تاریخ ۵فروردین تا پایان آخرین روز معاملاتی هفته گذشته، به رقم ۲۶۶هزار میلیارد تومان رسید. این رقم شامل معاملات انجام‌شده در بازارهای مختلف بورس کالاست که هرکدام سهم متفاوتی از این ارزش کلی را به خود اختصاص داده‌اند. سهم بازار فیزیکی از کل معاملات ثبت‌شده در این دوره، معادل ۱۴۹همت اعلام شده است. این بازار با چنین حجمی از معاملات، بیشترین سهم را در میان بازارهای مختلف بورس کالا به خود اختصاص داده و حدود ۵۶درصد از کل ارزش معاملات را شامل می‌شود. در مرتبه دوم، بازار مالی با ۱۰۵هزار میلیارد تومان، معادل ۳۹درصد از کل ارزش معاملات ایستاده است. این بازار شامل ابزارهایی همچون صندوق‌های کالایی، قراردادهای سلف موازی و گواهی سپرده کالایی است. بازار مشتقه نیز در همین بازه زمانی، عملکردی نسبتا محدودتر داشته است. در این بخش، قراردادهای آتی به ارزش ۴هزار میلیارد تومان و قراردادهای اختیار معامله به ارزش ۴۸میلیارد تومان به ثبت رسیده‌اند. بازار آتی با این رقم، حدود 6/1درصد از کل ارزش معاملات را در اختیار داشته و قراردادهای اختیار معامله سهمی معادل 02/0درصد از کل معاملات را کسب کرده‌اند. در نهایت، بازار گواهی سپرده کالایی با ثبت ارزش معاملاتی در حدود ۷هزار میلیارد تومان، سهمی معادل 7/2درصد از کل ارزش معاملات بورس کالا را به خود اختصاص داده است.
آنالیز معاملات بازار فیزیکی
بازار فیزیکی بورس کالای ایران به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بخش از این بازار ساختاریافته، همواره نقش تعیین‌کننده‌ای در هدایت جریان کالا، کشف قیمت و تامین نیاز صنایع داخلی ایفا کرده است. در این بازار، گروه‌های کالایی متنوعی شامل محصولات صنعتی و معدنی، محصولات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی، کالاهای کشاورزی و همچنین معاملات بازار فرعی مورد دادوستد قرار می‌گیرند. رفتار معاملاتی این گروه‌ها، بسته به عوامل متعددی چون تقاضای داخلی، نوسانات نرخ ارز، تغییرات فصلی و سیاست‌های صادراتی و وارداتی، در بازه‌های مختلف زمانی دستخوش نوسان می‌شود. امسال محصولات صنعتی و معدنی، پیشتاز جدول معاملات بازار فیزیکی بودند. این گروه با ثبت حجمی معادل
۵میلیون تن کالا، موفق به کسب ارزش معاملاتی بیش از ۵۸هزار میلیارد تومان شد. در ادامه، محصولات پتروشیمی با ثبت حجم ۲۸۱هزار تن معامله، ارزشی بالغ بر ۱۷هزار میلیارد تومان را به خود اختصاص دادند. در سوی دیگر، فرآورده‌های نفتی نیز با حجمی معادل ۵۹۶هزار تن به ارزش ۱۷هزار و ۴۰۲میلیارد تومان معامله شدند. نکته قابل توجه اینجاست که با وجود اختلاف قابل توجه در حجم معاملات، ارزش معاملات دو گروه پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی بسیار به یکدیگر نزدیک بوده که نشان‌دهنده قیمت‌گذاری بالاتر محصولات پتروشیمی نسبت به نفتی است. محصولات کشاورزی نیز طی این دوره بدون تغییرات محسوس در حجم یا ارزش معاملات، وضعیت نسبتا باثباتی را تجربه کردند. بازار فرعی نیز با ثبت معامله‌ای به حجم ۳۹هزار تن و ارزش ۸۲۱میلیارد تومان، نقش فرعی اما مکملی در کلیت بازار فیزیکی ایفا کرد. در کل، مجموع ارزش معاملات بازار فیزیکی در هفته منتهی به ۲۲فروردین سال جاری، به رقم ۹۳هزار میلیارد تومان (۹۳همت) رسید که نسبت به دوره قبل، رشد ۲۲درصدی در ارزش معاملات را به ثبت رسانده است. با این حال، حجم کلی معاملات در همین بازه زمانی با کاهش ۲۱درصدی همراه بود که می‌تواند ناشی از تغییر ترکیب کالاها یا وزن‌دهی به کالاهای با ارزش بالاتر باشد.
بازار مشتقه زیر گروه پرتحرک
بازار مشتقه بورس کالای ایران همواره یکی از بخش‌های پرنوسان و جذاب برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و معامله‌گران ریسک‌پذیر به شمار می‌رود. این بازار، بستر معاملاتی قراردادهای آتی و اختیار معامله را فراهم می‌آورد و به واسطه ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، مانند امکان پوشش ریسک، اهرم مالی و نوسان‌گیری، جایگاه ویژه‌ای در سبد معاملاتی معامله‌گران دارد. در فروردین سال جاری، مجموع قراردادهای آتی معامله‌شده در این بازار به عدد ۱۵۲هزار قرارداد رسید. ارزش این معاملات در بازار آتی، حدود ۳هزار میلیارد تومان ثبت شد. این حجم از معاملات در حالی رقم خورد که قراردادهای اختیار معامله با فاصله‌ای چشمگیر از نظر تعداد، در سطح بسیار بالاتری قرار گرفتند. در این بازار، بیش از ۲میلیون قرارداد اختیار معامله در طول ماه مورد دادوستد قرار گرفت اما ارزش این معاملات تنها به حدود ۳۶میلیارد تومان رسید.
این تفاوت قابل توجه میان حجم و ارزش قراردادهای اختیار معامله در مقایسه با قراردادهای آتی، نشان می‌دهد که با وجود استقبال نسبی از این ابزار، سهم اندکی از ارزش کل بازار مشتقه را تشکیل می‌دهد. با این وجود، ویژگی‌های ذاتی قراردادهای اختیار معامله، ازجمله امکان سفارشی‌سازی استراتژی‌ها و تنوع بالای ابزارهای معاملاتی، همچنان موجب جذابیت این بازار برای گروه خاصی از معامله‌گران شده است. در مقایسه با دوره قبلی، بازار مشتقه در فروردین‌ماه شاهد رشد محسوسی در هر دو بخش بود. قراردادهای اختیار معامله نسبت به دوره پیش، با رشد ۱۱۷درصدی در تعداد معاملات همراه بودند و از نظر ارزش نیز رشدی چشمگیر معادل ۲۰۶درصد را به ثبت رساندند. در مقابل، قراردادهای آتی با وجود افزایش ۲۳درصدی در تعداد قراردادها، از رشد ۶۹درصدی در ارزش معاملات برخوردار شدند. این آمار نشان می‌دهد که با وجود تفاوت بنیادین در ارزش ریالی، هر دو ابزار در مسیر صعودی و با استقبال فزاینده مواجه بوده‌اند.
بازار ابزارهای مالی تا کجا پیش رفت؟
بازار ابزارهای مالی بورس کالای ایران در نخستین ماه امسال، همچون گذشته یکی از بخش‌های فعال و پرمعامله این بورس بود. این بازار که شامل ابزارهایی نظیر قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری است، به‌واسطه طراحی متنوع ابزارها و قابلیت پوشش ریسک، هم برای تولیدکنندگان و هم برای سرمایه‌گذاران جذابیت‌های خاص خود را دارد. در فروردین‌ماه، حجم معاملات قراردادهای سلف موازی استاندارد به ۵میلیون قرارداد رسید. این در حالی است که با وجود حجم محدود نسبت به دیگر ابزارها، ارزش این معاملات به 809/2میلیارد تومان بالغ شد. سلف موازی که به عنوان ابزاری برای تامین مالی بنگاه‌های تولیدی طراحی شده، همچنان جایگاه خود را در میان ابزارهای مالی حفظ کرده است. در سوی دیگر، گواهی‌های سپرده کالایی با حجمی بالغ بر ۱۹میلیون گواهی معامله شدند. با این حال، ارزش معاملاتی این ابزار با وجود چند برابر بودن حجم نسبت به سلف موازی، تنها به ۲۴۷۳میلیارد تومان رسید. این اختلاف قابل توجه میان حجم و ارزش گواهی سپرده کالایی و سلف موازی، به تفاوت ماهوی این ابزارها در نوع دارایی پایه، سازوکار معاملاتی و هدف سرمایه‌گذاران از ورود به هرکدام بازمی‌گردد. بخش قابل توجهی از ارزش معاملات بازار ابزارهای مالی اما مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری بود. در این گروه، بیش از ۹میلیارد قرارداد مورد دادوستد قرار گرفت که ارزش معاملاتی معادل ۶۴هزار میلیارد تومان (۶۴همت) را برای آنها رقم زد. این میزان از معاملات، صندوق‌های را در جایگاهی ممتاز از منظر جذب سرمایه قرار داده است، به ویژه در شرایطی که سرمایه‌گذاران به دنبال ابزارهایی برای پوشش نوسانات قیمت دارایی‌های پایه‌ای همچون طلا، فلزات، فرآورده‌های نفتی و سایر کالاها هستند.
گواهی شمش طلا و سکه، حرکت در یک مسیر مارپیچ
در میان ابزارهای متنوع قابل معامله در بورس کالای ایران، گواهی‌های سپرده شمش طلا، سکه طلا و شمش نقره از جایگاهی ویژه برخوردارند. این گواهی‌ها که پشتوانه آنها دارایی‌های فیزیکی باارزشی همچون فلزات گرانبهاست، به دلیل ماهیت ذاتی خود همواره مورد توجه طیف گسترده‌ای از سرمایه‌گذاران قرار داشته‌اند.
از سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز گرفته تا معامله‌گران حرفه‌ای و فعالان بازارهای طلا، همگی این ابزار را به عنوان پوششی موثر در برابر نوسانات بازار ارز، تورم و افت ارزش پول ملی می‌شناسند. فروردین امسال، بازار گواهی‌های مبتنی بر طلا و نقره با رشد قابل توجهی در هر دو شاخص حجم و ارزش معاملات همراه بود. در مجموع تعداد ۵میلیون و ۴۵۹هزار و ۵۷ گواهی در این گروه مورد دادوستد قرار گرفت. این حجم از معاملات نسبت به دوره قبل، رشد ۹۶درصدی را نشان می‌دهد که حاکی از بازگشت توجه فعالان بازار به این ابزار در شرایط تورمی و پرنوسان اقتصادی است. از منظر ارزش معاملات نیز، رکوردی معادل ۵هزار میلیارد تومان (۵همت) برای گواهی‌های طلا، سکه و نقره به ثبت رسید. این عدد بیانگر رشد چشمگیری برابر با ۳۰۰درصد نسبت به دوره قبل است؛ رشدی که می‌توان آن را نتیجه مستقیم جهش قیمت ارز، تغییرات سریع بهای جهانی طلا و انتظارات تورمی در فضای اقتصادی کشور دانست. گواهی‌های سپرده طلا و سکه با امکان خرید و فروش آسان، نقدشوندگی بالا، امنیت معاملاتی و عدم نیاز به نگهداری فیزیکی دارایی، تبدیل به یکی از گزینه‌های برجسته سرمایه‌گذاری در بورس کالا شده‌اند. این ابزارها به ویژه در مقاطع زمانی‌ای که بازارها با ریسک‌های ژئوپلیتیکی، تورم افسارگسیخته و کاهش قدرت خرید مواجه هستند، نقش محافظی قابل اتکا برای سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد