ترامپ یا بایدن؟

پیروزی رییس‌جمهور دموکرات یا جمهوریخواه در ایالات‌‌متحده همواره پارامتر تاثیرگذاری در تحولات خاورمیانه و عامل مهمی در کاهش یا تشدید تنش‌ و بحران‌ در این منطقه کشمکش‌پرور و رخنه‌پذیر بوده است. از این‌رو با آغاز کارزار انتخاباتی دونالد ترامپ و جو بایدن، انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا به مهم‌ترین موضوع برای بازیگران منطقه‌ای تبدیل شده است. با نزدیک شدن موعد برگزاری انتخابات ۳ نوامبر ۲۰۲۰ که یکی از جنجال‌برانگیزترین و دشوارترین انتخابات تاریخ آمریکا نیز به شمار می‌رود، نگاه همه بازیگران خاورمیانه به نتیجه این انتخابات معطوف شده است. بازیگران خاورمیانه نسبت به پیروزی یکی از دو نامزد انتخاباتی دیدگاه متفاوتی دارند؛ برخی از بازیگران به قدرت رسیدن بایدن و برخی دیگر باقی ماندن ترامپ در مقام ریاست‌جمهوری را در راستای منافع خود ارزیابی می‌کنند.
گزینه مطلوب محور ریاض به رهبری عربستان
بازیگران عضو محور سعودی‌ شامل ریاض، ابوظبی، منامه و قاهره به دلایل متعددی از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نگران هستند. روابط ریاض- واشنگتن که در دوره دوم ریاست‌جمهوری باراک اوباما تحت ‌تاثیر مولفه‌هایی نظیر سیاست نگاه به شرق و کاهش مداخله‌گری آمریکا در خاورمیانه، حل‌وفصل برنامه هسته‌ای ایران و حمایت عربستان سعودی از تروریسم متزلزل شده بود، با تکیه زدن دونالد ترامپ بر مسند ریاست‌جمهوری دوباره قدرتمند شد. پیروزی احتمالی جو بایدن دموکرات در انتخابات ریاست‌جمهوری می‌تواند یادآور روابط پرتنش عربستان و آمریکا در دوره باراک اوباما باشد. سایر کشورهای عضو محور سعودی نیز از ریاست‌جمهوری مجدد ترامپ حمایت می‌کنند.
یکی از دلایل عمده نگرانی محور سعودی‌ از شکست ترامپ و پیروزی بایدن در انتخابات، افزایش فشارها علیه این کشورها در ایالات متحده و مجامع بین‌المللی در خصوص پرونده‌های حقوق بشر است زیرا موضوع حقوق بشر برای دموکرات‌ها دارای اهمیت بیشتری نسبت به جمهوریخواهان است. واکنش واشنگتن نسبت به مسائل حقوق بشر در زمان ریاست‌جمهوری شخص دموکرات یا جمهوریخواه همواره متفاوت بوده است. باراک اوباما بارها دولت‌های عضو محور سعودی را به دلیل نقض حقوق بشر محکوم کرده بود. جو بایدن نیز از سیاست چهارساله ترامپ در قبال کشورهای عضو محور سعودی انتقاد کرده است.
دومین دلیل نگرانی محور سعودی‌ از شکست ترامپ، هراس از کاهش معاملات و قراردادهای تسلیحاتی است. سومین نگرانی‌ جدی محور سعودی‌ از پیروزی بایدن در انتخابات، هراس از بازگشت آمریکا به برجام است به خصوص که بایدن در دوران تصدی سمت خود به عنوان معاون رییس‌جمهور، در تصویب توافق هسته‌ای ایران در کنگره نقش فعالی ایفا کرده بود. این در حالی است که عربستان سعودی و امارات نقش مهمی در تصمیم ترامپ برای خروج آمریکا از برجام داشته‌اند.
چهارمین دغدغه‌ و نگرانی‌ مهم محور ریاض در خصوص نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا پرونده یمن است. در خصوص پرونده یمن، اختلافات متعددی میان دیدگاه‌های دموکرات‌ها و جمهوریخواهان وجود دارد. دموکرات‌ها معمولا مخالف دخالت عربستان در یمن هستند بنابراین می‌توان گفت که در صورت پیروزی بایدن، دموکرات‌ها فشارهای خود را بر ریاض افزایش خواهند داد تا دخالت خود در یمن را متوقف کند اما در صورتی که دونالد ترامپ بار دیگر به کاخ سفید راه پیدا کند، حمایت خود را از عربستان سعودی در جنگ علیه یمن ادامه خواهد داد.
گزینه مطلوب قطر، کویت و عمان
قطر، کویت و عمان برخلاف سه کشور دیگر شورای همکاری خلیج‌فارس که خواستار ریاست‌جمهوری مجدد دونالد ترامپ هستند، از پیروزی جو بایدن در انتخابات حمایت می‌کنند. قطر، کویت و عمان در ائتلاف سعودی مشارکت ندارند و حتی خواستار پایان جنگ یمن هستند. وضعیت حقوق بشر در این کشورها نسبت به سه کشور دیگر شورای همکاری یعنی عربستان، امارات و بحرین مطلوب‌تر است. کویت، عمان و قطر برخلاف سه کشور دیگر شورای همکاری که مشوق ترامپ برای خروج از برجام بودند، از طرفداران توافق هسته‌ای به شمار می‌روند و از دونالد ترامپ برای خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران حمایت نکردند. این سه کشور از مخالفان سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران هستند زیرا تشدید تحریم‌ها و سیاست فشار حداکثری را عامل تشدید تنش در خلیج فارس می‌دانند به خصوص که این سه بازیگر به دلایل ژئوپلیتیکی خواستار جنگ آمریکا با ایران نیستند. این سه بازیگر معتقدند با به قدرت رسیدن بایدن، تنش بین واشنگتن- تهران کاهش می‌یابد و جنگ علیه یمن نیز تحت فشار دولت بایدن پایان خواهد یافت.
گزینه مطلوب ترکیه
ترکیه از بین دو نامزد انتخاباتی ریاست‌جمهوری آمریکا، گرایش بیشتری به دونالد ترامپ دارد. نخستین دلیل نگرانی ترکیه از پیروزی جو بایدن به تنش‌زا شدن روابط آنکارا و واشنگتن در دوره باراک اوباما بازمی‌گردد. در دوره دوم ریاست‌جمهوری اوباما روابط آنکارا- واشنگتن به دلایلی نظیر: بحران سوریه، کودتای نافرجام ۲۰۱۶، دستگیری آندرو برونسون کشیش آمریکایی به اتهام همکاری با گروه پ.‌ک.‌ک و نزدیکی ترکیه به روسیه تنش‌زا شد. رجب طیب‌اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه در سال ۲۰۱۶، آمریکا و کشورهای غربی را به حمایت از کودتای نافرجام متهم کرد. اردوغان طی یک سخنرانی در آنکارا گفت که سناریوی کودتا در خارج از کشور نوشته شده است. با این حال دولت اوباما از موج دستگیری‌ها در ترکیه انتقاد کرد و بارها نسبت به سرکوب گسترده هشدار داد، اما آنکارا اعلام کرد این انتقادات را رد می‌کنیم و بازداشت گناهگاران را ادامه خواهیم داد. به سبب همین تنش‌ها، ترکیه نگران پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا است. در واقع پیروزی بایدن دموکرات برای ترکیه تداعی دوران تنش با باراک اوباماست.
دلیل دوم نگرانی ترکیه از پیروزی بایدن به رویکرد منفی بایدن نسبت به رجب طیب‌اردوغان بازمی‌گردد. جو بایدن، نگاه منفی به حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان دارد. جو بایدن در مقام معاون رییس‌جمهور آمریکا، سه بار به ترکیه سفر کرد و دو بار به دلیل اظهارات تند علیه رجب طیب‌اردوغان ناچار به عذرخواهی شد.
سومین دلیل نگرانی آنکارا از پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به انتقادات بایدن از سیاست خارجی و تصمیمات منطقه‌ای ترکیه مربوط است. سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه همواره در کانون تمرکز و انتقاد بایدن بوده است. بایدن طی دوران معاونت باراک اوباما نشان داده میانه خوبی با سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه ندارد. بایدن همواره از مخالفان سرسخت سیاست‌های ترکیه در منطقه از جمله بحران سوریه بوده است. بایدن همچنین در اکتبر ۲۰۱۴ در یک سخنرانی در دانشگاه ‌هاروارد، ترکیه را در حمایت و تقویت از گروه تروریستی داعش و سایر گروه‌های افراط‌گرا در سوریه متهم کرد.
گزینه مطلوب اسراییل
یکی از بازیگران منطقه‌ای که از ریاست‌جمهوری مجدد ترامپ متنفع می‌شود، اسراییل است. اسراییل یکی از معدود دولت‌های جهان است که دونالد ترامپ در آن بسیار محبوب است در مقایسه با ۱۶ درصدی که از بایدن حمایت می‌کنند، ۵۶ درصد اسراییلی‌ها ترامپ را در انتخابات آتی ترجیح می‌دهند. دیوید فریدمن سفیر ایالات متحده در اسراییل اخیرا گفته است که پیروزی احتمالی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، برای اسراییل مخرب خواهد بود.
از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، اوضاع کاملا به نفع بنیامین نتانیاهو تغییر پیدا کرده است. ترامپ در چهار سال گذشته با خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس، پیگیری معامله قرن و تلاش برای تسریع روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با تل‌آویو، به‌رسمیت شناختن حاکمیت اسراییل بر بلندی‌های جولان و کاهش بودجه کمک مالی ایالات متحده به حکومت خودگردان فلسطینی خدمات بزرگی به نتانیاهو و اسراییل کرد.
از همین‌رو تل‌آویو از شکست ترامپ و پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به شدت نگران است. نخستین دلیل نگرانی صهیونیست‌ها از شکست ترامپ، نیمه‌تمام ماندن برنامه‌های همکاری بین تل‌آویو و واشنگتن است. تل‌آویو هراس دارد با شکست ترامپ در انتخابات پیش‌رو، فرصت اجرایی کردن طرح الحاق دره رود اردن و کرانه باختری را دیگر به دست نیاورد زیرا علاوه بر بایدن، دموکرات‌های کنگره نیز یکصدا در برابر طرح الحاق ایستاده‌اند. این در حالی است که دونالد ترامپ مخالفتی با اجرایی شدن طرح الحاق ندارد. دومین دلیل نگرانی اسراییلی‌ها از پیروزی بایدن در انتخاب ریاست‌جمهوری ایالات متحده، بازگشت احتمالی آمریکا به برجام است.
گزینه مطلوب محور مقاومت به رهبری ایران
در جمهوری اسلامی ایران پیرامون اینکه کدام یک از نامزدان انتخاباتی ریاست‌جمهوری آمریکا برای تهران بهتر خواهد بود، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. از یک‌سو برخی معتقدند دونالد ترامپ می‌تواند برای ایران گزینه مطلوب‌تری باشد، زیرا آمریکای ضعیف از حیث اقتصادی و منزوی از نظر بین‌المللی را رقم خواهد زد که در تقابل با ایران موفقیت جدی نخواهد داشت اما اگر بایدن رییس‌جمهور شود در ایجاد اجماع علیه ایران موفق‌تر عمل خواهد کرد. از سوی دیگر برخی معتقدند از آنجایی که جو بایدن سیاستش نسبت به ترامپ نرم‌تر است برای ایران بهتر خواهد بود.
با این حال به نظر می‌رسد که روی کار آمدن جو بایدن به دلایل متعددی برای ایران گزینه مطلوب‌تری باشد. نخست اینکه بایدن هرچند رویکرد چندان مثبتی به ایران ندارد ولی از مخالفان سیاست خارجی ترامپ در مورد تهران است. بایدن راهبرد دولت ترامپ در خصوص ایران را فاجعه خودساخته تلقی می‌کند. وی معتقد است بذر تهدیدها زمانی کاشته شد که در سال ۲۰۱۸ دولت ترامپ از توافقنامه برجام خارج شد. جو بایدن، نامزد حزب دموکرات‌ و رقیب انتخاباتی دونالد ترامپ، در زمان حصول برجام، معاون باراک اوباما بود و این توافق را بار‌ها ستایش کرده است. در پیش‌نویس ۸۰ صفحه‌ای حزب دموکرات که بخشی از آن شامل بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران است آمده: دموکرات‌ها از مسیر دولت ترامپ برای «جنگ با ایران» برمی‌گردند و به دیپلماسی هسته‌ای، کاهش تنش و گفت‌وگوی منطقه‌ای اولویت می‌دهند.
دوم پیروزی بایدن منجر به روی کار آمدن تیم متعادل‌تر و منطقی‌تر از دولت ترامپ خواهد بود. این امر امکان مذاکره را نسبت به تیم دونالد ترامپ آسان‌تر خواهد کرد. ترامپ برخلاف دولت اوباما با چینش کابینه ضدایرانی، کمپین فشار حداکثری را با سرسختی بسیاری دنبال کرده و برای منزوی و تسلیم کردن تهران از هیچ تلاش و اقدامی دریغ نکرده است. ترامپ طی دوره چهارساله خود چهار اقدام را علیه ایران اتخاذ کرد؛ خروج از توافق هسته‌ای، محاصره و تحریم شدید اقتصادی، قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریسم و ترور شهید سردار قاسم سلیمانی.
علاوه بر ایران، پیروزی بایدن در انتخابات در راستای منافع سایر بازیگران محور مقاومت خواهد بود. عراق از جمله کشورهای منطقه‌ای است که از تشدید تنش در منطقه متضرر می‌شود. بغداد بارها اعلام کرده که خواستار تبدیل این کشور به میدان نزاع و رقابت بین کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی نیست. از آنجایی که پیروزی بایدن باعث کاهش میزان تنش میان ایران و آمریکا در عراق خواهد شد، عراق از آن استقبال می‌کند.