هراس از بدعهدی دولت

هستی عبادی- ایران با داشتن پتانسیل‌های فراوان برای تولید برق از مسیر تجدیذیرها، همچنان در ابتدای راه است؛ هرچند برنامه‌های بالادست کشور، توصیه به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر دارد، با این حال موانع بی‌شماری در این مسیر وجود دارد که مانع از به ثمر رسیدن تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر شده است.
به‌تازگی مجوزهای زیادی برای تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر از سوی وزارت نیرو به متقاضیان در حال اعطاست و سرمایه‌گذاران با اعتماد دوباره به دولت برای تولید برق از تجدیدپذیرها به امید فروش به قیمت عادلانه در بورس کالا و البته صادرات در این مسیر گام برداشته‌اند. دولت هم با همراهی صندوق توسعه ملی 5/‏5‌میلیارد دلار سرمایه برای تولید 20‌هزارمگاوات برق در نظر گرفته است که با به ثمر رسیدن سرمایه‌گذاری‌ها و تولید برق، بخشی از ناترازی برق در کشور جبران شود.
این مجوزها که عمدتا به نیروگاه‌های خورشیدی و بادی اختصاص یافته است، قرار است از طریق دریافت وام از صندوق توسعه ملی اجرایی شوند و بخشی از منابع هم احتمالا با آورده سرمایه‌گذار که می‌تواند سرمایه داخلی یا خارجی باشد، پیش‌بینی شده است. از آنجا که به‌دلیل تحریم‌ها، امکان جذب سرمایه خارجی وجود ندارد، تنها سرمایه‌گذارانی موفق می‌شوند که بتوانند منابع در اختیارشان را درست مدیریت کنند و تازه این اول ماجراست. پس از رسیدن پروژه‌ها به تولید، نوبت وزارت نیروست که برعهدی که با سرمایه‌گذاران بسته بماند و شرایطی فراهم کند که تولیدکننده بتواند هم به سود برسد و هم تسهیلات دریافت‌شده را بازگرداند.
با وجود مشوق‌های فراوان برای تولید انرژی خورشیدی، یک نااطمینانی هنوز پیش‌روی سرمایه‌گذاران است و آن بدهی بیش از 150همتی دولت به نیروگاه‌های فسیلی بابت خرید برق است. آیا سرنوشت تولیدکننده‌های تازه‌نفس تجدیدپذیر هم مثل نیروگاه‌های فسیلی خواهد شد؟
بدقولی دولت
ابراهیم خوشگفتار، رییس پیشین هیات‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان برق به «جهان‌صنعت» گفت: به نظر می‌آید که در سال‌های۸۹ و۹۰، شرکت یونیک اینترنشنال مجوزهایی برای ساخت نیروگاه در ایران
(اهواز، زاهدان) دریافت کرد و قرار بود سرمایه‌گذاری خارجی در این پروژه‌ها آغاز شود. وزارت نیرو قراردادهایی را بست و قرار بود که سرمایه‌گذار خارجی این پروژه‌ها را انجام دهد. این قراردادها مطابق با روال معمول وزارت نیرو بودند اما به‌دلیل حضور سرمایه‌گذار خارجی، گارانتی‌هایی برای این پروژه‌ها در نظر گرفته و قیمت برق نیز براساس ارز تعیین شد.
متاسفانه به دلایل مختلف، از جمله مخالفت‌های داخلی و مشکلات در روند اجرایی، این پروژه‌ها متوقف شدند. باوجود تلاش‌های بسیار برای پیشبرد این پروژه‌ها، مانند راه‌اندازی دفاتر و هزینه‌های دفتری، این پروژه‌ها به سرانجام نرسیدند. به‌ویژه پروژه زاهدان که مراحل اولیه را طی کرده بود، از جمله خرید زمین و پرداخت پیش‌پرداخت، به مرحله‌ای رسید که نیاز به گارانتی بود تا سرمایه‌گذار بتواند پول را از خارج منتقل کند اما به همین دلیل نیز پروژه متوقف شد.
این فعال صنعت برق تصریح کرد: در حوزه نیروگاه‌های خورشیدی، سرمایه‌گذاران خارجی از جمله آلمانی‌ها، ایتالیایی‌ها، فرانسوی‌ها و یونانی‌ها وارد شدند و در دوره‌ای خوب سرمایه‌گذاری کردند. اما اگر وزارت نیرو به تعهدات خود عمل می‌کرد، ممکن بود که این سرمایه‌گذاری‌ها بسیار بیشتر از اینها باشد.
خوشگفتار می‌گوید: در حال حاضر، کسانی که قبلا سرمایه‌گذاری کرده بودند، به‌دلیل تاخیر در پرداخت‌ها و مشکلات مختلف، حاضر به فروش پروژه‌ها شده‌اند اما متاسفانه دولت خرید نکرده است. این مسائل باعث شده که دیگر سرمایه‌گذاران خارجی وارد نشوند. به‌علاوه، تغییرات نرخ ارز، از جمله کاهش ارزش ریال در برابر دلار و یورو و مشکلات تحریمی که باعث شد انتقال پول از خارج دشوار شود، به مشکلات این حوزه افزوده شد.
وی افزود: درحال حاضر، پروژه‌ها و طرح‌های سرمایه‌گذاری همچنان در دست بررسی هستند اما تخصیص منابع و حمایت‌های دولتی هنوز به نتیجه قطعی نرسیده است. در واقع، به‌نظر می‌رسد که برخی بخش‌ها در دولت تمایلی به حل مشکلات حوزه سرمایه‌گذاری در بخش برق ندارند. رییس پیشین هیات‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان برق با بیان اینکه سرمایه‌گذاری در بخش برق، به‌دلیل عدم تطابق دخل و خرج، با چالش‌های جدی مواجه است، یادآور شد: درحالی‌که در بخش‌های دیگر مانند پتروشیمی، فولاد و ساختمان، میزان سود و زیان مشخص است، در بخش برق این مشخصات نامشخص است؛ به همین دلیل، بسیاری از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی علاقه‌مند به ورود به این حوزه نیستند. دولت نیز به‌دلیل محدودیت منابع مالی خود، نمی‌تواند این مشکلات را حل کند. درنتیجه، سرمایه‌گذاری در بخش برق به دلایلی که ذکر شد، در طول ۱۲ تا ۱۳ سال اخیر دچار رکود شده و هیچ پیشرفتی در این زمینه مشاهده نمی‌شود.
سرمایه‌گذاران ابهام دارند
حمیدرضا صالحی، نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران نیز در همین خصوص به «جهان‌صنعت» می‌گوید: در حال حاضر، شرکت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های برقی اعلام آمادگی کرده‌اند، به‌ویژه در زمینه فاینانس از کشورهایی مانند چین اما ابهاماتی در این زمینه وجود دارد که هنوز روشن نشده است. به‌طور خاص، مشخص نیست که چه کسانی قرار است در این پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کنند و آیا بخش خصوصی واقعی درگیر خواهد بود یا نه. در جلساتی که اخیرا در مسکو برگزار شده، بحث‌هایی درباره سرمایه‌گذاری روسیه مطرح شد اما در مورد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران هنوز سوالات زیادی بی‌پاسخ مانده است.
وی افزود: با توجه به تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، هنوز معلوم نیست که آیا سرمایه‌گذار داخلی می‌تواند به‌راحتی سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کند. البته صحبت‌هایی در مورد فاینانس از طرف چین مطرح شده است. چین به‌دلیل ارتباطات نزدیکش با ایران، می‌تواند منابع مالی خود را در پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کند. ایران نیز ظرفیت بالایی برای جذب نیروگاه‌های خارجی و تولید برق از انرژی‌های مختلف دارد. طبق برآوردها، ایران قادر به واردات حدود ۳۰‌هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه است، اما هنوز موانع اولیه برای آغاز چنین پروژه‌هایی برطرف نشده است.
صالحی خاطرنشان کرد: در عین حال، یکی از نیازهای اصلی برای جذب سرمایه‌گذاری، ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری در داخل کشور است. بدون ایجاد این امنیت، امکان جذب سرمایه‌گذار خارجی در هیچ حوزه‌ای، به‌ویژه در حوزه انرژی، وجود نخواهد داشت. در بسیاری از کشورهای دنیا، سرمایه‌گذاری در بخش انرژی کم‌ریسک است و به همین دلیل می‌تواند راه‌حلی برای رفع مشکلات اقتصادی باشد اما در ایران این موضوع هنوز حل نشده است.
او با اشاره به اظهاردات وزیر نیرو در نشست مسکو که گفته بود درهای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران باز است، گفت: با این حال به نظر می‌رسد، با توجه به شرایط فعلی تحریم‌ها و مشکلات بانکی همچنان هنوز مسیر سرمایه‌گذاری خارجی دشوار است. یکی از راهکارهایی که ممکن است مورد توجه قرار گیرد، همکاری دولت با کشورهای مختلف در حوزه‌های خاصی مانند نیروگاه‌های اتمی است. برای مثال، ایران با کمک چین قصد دارد نیروگاه دوم بوشهر را بسازد. اما اگر بخواهیم به‌طور مستقیم در زمینه‌هایی مانند بهداشت و تجهیزات پزشکی سرمایه‌گذاری کنیم، این امر هنوز در دستور کار قرار ندارد.
صالحی تاکید کرد: در نهایت، شاید راه‌حل این باشد که ایران به‌جای فروش نفت، منابع خود را در ازای واردات فناوری‌های نوین، مانند پنل‌های خورشیدی از چین، مورد استفاده قرار دهد. این می‌تواند فرصت مناسبی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهبود وضعیت سرمایه‌گذاری در کشور باشد. با این حال، این راهکار هم هنوز قطعی نیست و باید بیشتر بررسی شود.