ترکش‌های گرانی دلار به نرخ بلیت قطار

گروه حمل‌ونقل- افزایش قیمت بلیت قطارهای مسافری در اسفندماه امسال به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات حوزه حمل‌ونقل تبدیل شده است. این افزایش ۲۵‌درصدی که شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران آن را اجرایی کرده، واکنش‌های بسیاری از سوی رسانه‌ها و مردم به دنبال داشته است. بسیاری از منتقدان معتقدند که این افزایش، سومین مورد در سال‌جاری بوده و به شدت هزینه سفرهای ریلی را بالا برده است. در مقابل شرکت راه‌آهن این اقدام را ناشی از افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل ریلی و خدمات مرتبط عنوان کرده است. اما سوال مهم این است که آیا این توجیه منطقی و قابل‌پذیرش است؟
یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت بلیت قطارهای مسافری، تاثیر مستقیم تورم و نرخ ارز بر هزینه‌های عملیاتی و نگهداری سیستم حمل‌ونقل ریلی است. در سال‌های اخیر، کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی منجر به افزایش قیمت تجهیزات، قطعات و هزینه‌های نگهداری قطارها شده است. بسیاری از قطعات یدکی موردنیاز برای تعمیر و نگهداری قطارها از خارج از کشور وارد می‌شوند و با افزایش نرخ ارز، هزینه تامین این قطعات نیز چندین برابر شده است.
علاوه بر این، حقوق و دستمزد کارکنان راه‌آهن، هزینه سوخت و هزینه‌های جانبی نظیر تامین امنیت، نظافت و خدمات ایستگاهی نیز تحت‌تاثیر تورم افزایش یافته است. افزایش نرخ تورم سالانه که به‌ طور مستقیم بر هزینه‌های عمومی مردم تاثیر دارد، شرکت‌های حمل‌ونقل را نیز مجبور کرده تا برای جبران هزینه‌های خود، نرخ بلیت‌ها را افزایش دهند.
بررسی سیاست‌های دولت و تاثیر گرانی بلیت بر مسافران
دولت‌های پیشین و دولت کنونی همواره مدعی بوده‌اند که نرخ تورم سالانه در قیمت‌گذاری بلیت قطارها لحاظ می‌شود. با این حال، واقعیت این است که طی سال‌جاری، قیمت بلیت قطار چندین مرتبه افزایش یافته است. این مساله نشان می‌دهد که سیاستگذاری‌ها در این حوزه دارای ناهماهنگی‌هایی است. از یک‌سو دولت تلاش دارد تا هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی را کنترل کند اما از سوی دیگر شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی برای حفظ بقای خود ناگزیر به افزایش قیمت‌ها هستند.
افزایش مداوم قیمت بلیت قطارهای مسافری تاثیر مستقیمی بر هزینه‌های زندگی مردم دارد. بسیاری از شهروندان، به ‌ویژه اقشار کم‌درآمد، از قطار به‌عنوان وسیله‌ای اقتصادی برای سفرهای بین‌شهری استفاده می‌کنند. با گران‌تر شدن بلیت بسیاری از مسافران مجبور به استفاده از روش‌های جایگزین مانند اتوبوس یا خودروهای شخصی می‌شوند که خود موجب افزایش ترافیک جاده‌ای، مصرف سوخت و آلودگی هوا خواهد شد.
علاوه‌بر این افزایش هزینه سفرهای ریلی می‌تواند تاثیر منفی بر گردشگری داخلی بگذارد. بسیاری از افراد که به‌دلیل امنیت و راحتی، قطار را برای سفرهای خود انتخاب می‌کنند، ممکن است به‌دلیل هزینه‌های بالا، سفرهای خود را کاهش دهند. این مساله می‌تواند صنعت گردشگری داخلی را تحت‌الشعاع قرار داده و درآمدهای ناشی از آن را کاهش دهد.
مقایسه با سایر کشورها
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، دولت‌ها با ارائه یارانه‌های مستقیم یا غیرمستقیم از افزایش شدید قیمت بلیت وسایل حمل‌ونقل عمومی جلوگیری می‌کنند. این سیاست نه‌تنها به کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی برای شهروندان کمک می‌کند بلکه باعث افزایش استفاده از حمل‌ونقل عمومی و کاهش وابستگی به خودروهای شخصی می‌شود. در ایران، با وجود سیاست‌های حمایتی، افزایش نرخ ارز و تورم، تاثیرات شدیدی بر هزینه‌های عملیاتی داشته که در نهایت به افزایش قیمت بلیت منجر شده است.
در چنین شرایطی برای کنترل قیمت بلیت قطار و جلوگیری از افزایش فشار اقتصادی بر مسافران چندین راهکار می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص لازم است تا دولت سیاست‌هایی را در پیش بگیرد که از نوسانات شدید نرخ ارز جلوگیری کند زیرا تاثیر مستقیمی بر هزینه‌های حمل‌ونقل ریلی دارد. از سویی تخصیص یارانه یا معافیت‌های مالیاتی به شرکت‌های ریلی می‌تواند بخشی از هزینه‌های اضافی آنها را جبران کند و نیاز به افزایش مکرر قیمت بلیت را کاهش دهد.
کاهش وابستگی به واردات قطعات یدکی با حمایت از تولید داخلی نیز می‌تواند هزینه‌های تعمیر و نگهداری را کاهش دهد، همچنین مدیریت کارآمدتر و کاهش هزینه‌های زائد می‌تواند به کاهش فشار مالی بر این شرکت‌ها کمک کند.
هزینه‌های بالای قطارهای مسافری در مقایسه با بخش جاده‌ای
به گزارش «جهان‌صنعت» به نقل از بازار، هزینه‌های تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی در مقایسه با ناوگان جاده‌ای بسیار بالاتر است. خدمات ایستگاهی ارائه شده به قطارها و مسافران در سراسر کشور، یکی از مواردی است که اختلاف هزینه‌های بخش ریلی با جاده‌ای را افزایش می‌دهد.
در حالی که هر دستگاه اتوبوس برای حمل‌ونقل مسافران خود تنها نیازمند پایانه‌های مسافری است، هزینه‌های بخش ریلی به دلیل لزوم تعبیه لوازم و ادوات متحدد تعمیر و نگهداری لکوموتیوها بسیاری بیشتر از بخش جاده‌ای است. این در حالی است که قیمت بلیت اتوبوس‌های برون‌شهری نیز در بهمن ماه به همان میزان ۲۵‌درصد افزایش یافته که اگر قرار بر مقایسه باشد، هزینه‌های بلیت قطار به دلیل هزینه‌های بیشتر باید بیش از بخش جاده‌ای افزایش می‌یافت.
معضل افزایش نرخ ارز و تامین قطعات
مشکل مشترک ناوگان ریلی، جاده‌ای و حتی دریایی طی سال‌های اخیر معضل تامین و قیمت ارز است. اگرچه عمده شرکت‌های ریلی قطعات مورد نیاز خود را با وجود تحریم‌های اقتصادی سفت و سخت وضع شده علیه کشورمان با ارز آزاد تامین می‌کنند اما حتی در صورت تخصیص دلار با قیمت مرکز مبادلات ارز و طلای کشور، تنها کافی است نگاهی به نمودارهای قیمتی بیندازیم تا متوجه عمق ماجرا شویم.
در این مسیر حتی مشکلات عدیده بیشتری نیز وجود دارند که یکی از آنها اختلاف حساب LC و اسناد بانکی با قیمت نهایی است. در حقیقت عدم امکان گنجاندن هزینه‌های واسطه‌های موجود بر سر راه در اسناد اعتباری مربوط به بانک نیز وجود نداشته یا باید هزینه‌ها روی قیمت قطعات سرشکن شوند. به هر حال نمی‌توان تاثیر قیمت ارز بر افزایش شدید ناوگان ریلی را نادیده گرفته و صرفا از افزایش قیمت بلیت به صورت یکجانبه انتقاد کرد.
بحران افزایش هزینه شرکت‌های ریلی پیش‌روی راه‌آهن
از زمان خصوصی‌سازی ناوگان ریلی در دهه80، شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مالکیت کامل ناوگان را برعهده گرفته و تنها ۵ تا ۹‌درصد درآمدهای آنها به عنوان «حق دسترسی» به راه‌آهن پرداخت می‌شود تا از این هزینه به علاوه بودجه عمرانی دولت، برای ساخت مسیر و ایستگاه‌های ریلی استفاده شود. این در حالی است که شرکت‌های ریلی تنها طی یک سال گذشته طی برگزاری چندین جلسه مشترک با مدیرعامل و معاونان شرکت راه‌آهن خواستار افزایش قیمت بلیت‌های مسافری در راستای توانایی پوشش هزینه‌های رو به افزایش و سنگین خود شده‌اند.
نکته مهم اینکه حتی با افزایش قیمت‌های فعلی نیز ادامه کار برای شرکت‌های ریلی بسیار مشکل بوده و تنها به ادامه حیات آنها کمک می‌کند. برای اثبات این مدعا می‌توان پای سخن مدیران عامل شرکت‌های ریلی نشست و نگاهی به هزینه و درآمدهای سالانه آنها انداخت تا متوجه تراز بعضا منفی درآمد این شرکت‌ها شد.
به نظر می‌رسد با ادامه روند کنونی، قطعا شرکت راه‌آهن طی سال‌های پیش‌رو با مشکلات بزرگی در زمینه تعامل با شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مواجه خواهد شد که می‌تواند منجر به خروج بسیاری از این شرکت‌ها از صنعت حمل‌ونقل ریلی شود.
سخن پایانی
افزایش ۲۵‌درصدی قیمت بلیت قطار در اسفند‌ماه، بار دیگر بحث بر سر هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی را داغ کرده است. در حالی که شرکت راه‌آهن این افزایش را ناشی از هزینه‌های رو به رشد می‌داند، مسافران و رسانه‌ها از تاثیرات منفی آن بر زندگی روزمره مردم نگران هستند. تاثیر نرخ ارز، تورم و سیاست‌های دولتی در این میان قابل‌چشم‌پوشی نیست و نشان می‌دهد که مدیریت قیمت‌گذاری در حوزه حمل‌ونقل عمومی نیازمند راهکارهای جدی و کارآمد است. اگر این روند ادامه یابد نه‌تنها فشار اقتصادی بیشتری بر مردم وارد خواهد شد بلکه حمل‌ونقل ریلی نیز با کاهش مسافران و درآمدهای خود مواجه خواهد شد.