تسهیلات مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان، سدی در مقابل تحریم‌ها

زهرا صمدی کمیجانی*- بر اساس اسناد منتشر شده و محتویات کتاب‌های «هنر تحریم» و «اتاق جنگ خزانه‌داری آمریکا» عملیات اجرای تحریم‌های مالی بر عهده نرم‌افزارهای پیچیده و فناوری‌های نوینی است که به طور هوشمند عمل می‌کنند. کنکاش پیرامون این فناوری‌ها نشان‌دهنده نقش ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان در این ماجراست. شرکت‌های دانش‌بنیان موتور محرک اقتصادهای دانش‌محور و فناوری‌های نوینی هستند که نقش دولت‌های الکترونیک و مجازی را بر عهده دارند.
در ایران نیز از سال ۱۳۸۹ با تصویب قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، شاهد ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر فناوری‌های نوین هستیم. از این رو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با هدف ارتقای ‌اقتدار ملی، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم از طریق افزایش توانمندی‌های فناوری و نوآوری در کشور و ارتقای «نظام ملی نوآوری» و تکمیل مولفه‌ها و حلقه‌های آن ایجاد شده است. در ایجاد این نهاد اهداف دیگری همچون توسعه «اقتصاد دانش‌بنیان» از طریق هماهنگی و هم‌افزایی بین‌بخشی و بین‌دستگاهی، ارتقای ارتباط «دانش» با «صنعت» و «جامعه»، تسهیل تبادلات بین بخش‌های عرضه و تقاضای فناوری و نوآوری و تجاری‌سازی دستاوردهای فناوری و نوآوری و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان نیز مدنظر بوده است.
علاوه بر موارد مذکور، برای این معاونت اهدافی چون توسعه فناوری‌های راهبردی و اولویت‌دار ملی مصرح در نقشه جامع علمی کشور و اعتلای ارتباطات بین‌المللی علمی، فناوری و نوآوری و توسعه دیپلماسی علمی و فناوری نیز تعیین شده است‌. همچنین با توجه به اینکه این شرکت‌ها عملا در فرآیند رشد فاقد سودآوری و نیازمند هزینه‌های سنگین برای تداوم فعالیت خود هستند قانون‌گذار برای حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و همچنین واحدهای فناوری و پژوهشی و مهندسی مستقر در پارک‌های علم و فناوری، ۱۵ سال اعمال نرخ صفر مالیاتی در نظر گرفته که البته پیش‌شرط برخورداری از تسهیلات مالیاتی (استفاده از نرخ صفر)، منوط به رعایت شرایطی از جمله: داشتن مجوز قانونی از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و اعلام آن به عنوان مصادیق شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری، داشتن مجوز برای واحدهای مستقر در پارک علم و فناوری از طرف ریاست پارک، ارائه اظهارنامه، تراز‌نامه حساب سود و زیان و دفاتر و اسناد و مدارک در مهلت مقرر قانونی به اداره امور مالیاتی مربوطه است.
از طرفی سازمان مالیاتی به عنوان سازمان حاکمیتی نیز در راستای حمایت از این شرکت‌ها نسبت به تدوین و ارائه راهکارهایی که رشد و توسعه این شرکت‌ها را تشدید کند، اقدامات تاثیرگذاری به عمل آورده است. مشوق‌های مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان از جمله راهکارهای ارتقای فعالیت‌های دانش‌محور است که در راستای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده است. پایدارترین رشد اقتصادی دنیا مربوط به اقتصادهای دانایی‌محور است و فاکتور مهم این اقتصادها شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌بنیان هستند. اگرچه وجود مشکلات پیش‌رو سبب شکست این شرکت‌ها در سال‌های ابتدایی تاسیس آنها می‌شود، اما دولت‌ها می‌کوشند به همراه نظارت، راهبری و حمایت از بخش خصوصی و کسب‌و‌کارهای نوپای آن، زمینه‌های مناسب را برای ارتقای واحدهای فعال اقتصادی خصوصی فراهم کنند.
وظایف شرکت‌های دانش‌بنیان در محدوده رشد و توسعه فناوری قرار دارد، زیرا اکثر فعالیت‌های تحقیق و توسعه در راستای مراحل رشد فناوری انجام می‌شود. توسعه فناوری با انگیزه‌های اقتصادی صورت می‌پذیرد. حمایت‌های مالی، پرورش نیروی انسانی، گسترش خدمات و اطلاعات فنی- مدیریتی و‌…، از مهم‌ترین حمایت‌های دولت از این شرکت‌ها محسوب می‌شود.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین عامل ارتقای شرکت‌ها، حمایت‌های مالی از سوی دولت است. دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌های مالی و تامین بخشی از هزینه‌های تحقیق و توسعه در راستای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نقش بسزایی ایفا کند. در حال حاضر در اکثر کشورهای دنیا نظام مالیاتی به طریقی طراحی شده که در آن درآمد و هزینه مشخص و به‌ صورت آنلاین به سیستم مالیاتی کشور ارتباط داده می‌شود (امری که گفته می‌شود در فرآیند اجرای طرح جامع مالیاتی نیز به وقوع خواهد پیوست.)
در اجرای مواد ( ۲۰و ۲۱‌) آیین‌نامه اجرایی، درآمد مشمول مالیات شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان ناشی از قراردادها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط، توسط همان شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان به مدت ۱۵ سال پس از تاریخ صدور مجوز برای هر شرکت و یا موسسه دانش‌بنیان از مالیات موضوع ماده (۱۰۵) قانون مالیات‌های مستقیم و همچنین پرداخت عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی معاف هستند. همچنین در اجرای ماده (۲۸) آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات و تبصره الحاقی آن، واحدهای فناوری (پژوهشی و فناوری و مهندسی) مستقر در پارک‌های علم و فناوری که با مجوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایجاد می‌شوند و در جهت انجام ماموریت‌های محوله به فعالیت اشتغال دارند، نسبت به درآمدهای حاصل از فعالیت‌های یاد شده در مجوز که صرفا در پارک‌های علم و فناوری تحقق می‌یابد از تاریخ صدور مجوز توسط مدیریت (رییس) پارک از معافیت مالیاتی موضوع ماده (۱۳) قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری صنعتی مصوب ۱۳۷۲ و اصلاحیه‌های بعدی آن با رعایت سایر مقررات آیین‌نامه اجرایی ماده ۴۷ قانون برنامه پنج ساله چهارم توسعه برخوردار خواهند بود.
نکته حائز اهمیت آنکه به موجب اصلاحیه قانون مالیات‌های مصوب تیرماه ۱۳۹۴ (لازم‌الاجرا از ابتدای سال ۱۳۹۵) شرکت‌های دانش‌بنیان که وفق مقررات مربوطه تاسیس و حائز شرایط قانونی باشند صرفا با ارائه اظهارنامه مالیاتی می‌توانند از تسهیلات مالیاتی (شمول نرخ صفر) به مدت ۱۵ سال استفاده کنند.
*کارشناس ارشد مالی