تشنگی و بی‌برقی صنایع

هستی عبادی- خشکسالی و کمبود برق نه فقط بخش صنعت، بلکه بخش خانگی را هم با چشم‌اندازی نگران‌کننده در تابستان روبه‌رو کرده است. در حالی که هنوز در روز‌های آغازین سال جدید قرار داریم گزارش‌ها از کسری عظیم آب پشت سدها، به خصوص سدهایی که متصل به نیروگاه‌های برق آبی هستند، از تشدید بحران آب و برق در تابستان پیش‌رو خبر می‌دهد.
در روزهای اخیر وزارت نیرو از کاهش تولید برق از نیروگاه‌های برق آبی به دلیل کمبود آب در سال جاری خبر می‌دهد. همزمان گزارش‌ها نشان می‌دهد با وجودی که با روز‌های گرم سال فاصله داریم، مصرف برق در کشور روند افزایشی داشته، به گونه‌ای که براساس گزارش وزارت نیرو در روزهای آخر هفته گذشته میزان آن از مرز ۵۰‌هزار مگاوات عبور کرده است. چنین شرایطی بیش از همه برای بخش صنعت که باید رشد 8‌درصدی را در نخستین سال برنامه هفتم ثبت کند، اوضاع پیچیده و اهداف دست‌نیافتنی است.
تنش آبی که در سال جاری وجود دارد و وضعیت خشکسالی، در واقع بدتر از سال گذشته است. بارش‌ها بسیار کم بوده و گرچه بخش عمده‌ای از مصرف آب به کشاورزی اختصاص دارد اما همواره بخش صنعت به عنوان متهم معرفی می‌شود. به‌طور خاص در موضوع اصفهان و یزد، انگشت اتهام به سمت شرکت‌هایی نظیر فولاد مبارکه و ذوب‌آهن نشانه رفته است. تمرکز بسیاری از مباحث نیز بر صنایع فولادی است، به این عنوان که این بخش بیشترین میزان آب را مصرف می‌کند.
از آن سو، ناترازی برق امسال وارد چهارمین سال خود می‌شود و طبق پیش‌بینی امسال هم به دلیل رشد مصرف، بر حجم ناترازی افزوده شده است. سال گذشته به دلیل کمبود سوخت، برق صنایع قطع شد و تابستان هم به دلیل کاهش تولید نیروگاه‌های برق آبی و البته کسری که از گذشته در شبکه برق وجود داشته و هر سال بیشتر می‌شود قرار است قطعی برق بیشتر شود.
طبق ماده ۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار در زمان تشدید ناترازی انرژی، واحدهای صنعتی و کشاورزی نباید در اولویت قطع برق، گاز یا خدمات مخابرات قرار گیرند. همچنین در صورت قطع این خدمات برای واحدهای صنعتی و کشاورزی، شرکت‌های عرضه‌کننده برق، گاز و خدمات مخابرات مکلفند وجه التزام قطع خدمات خود را در متن قرارداد خود با واحدهای تولیدی پیش‌بینی کنند و دولت نیز مکلف به تعیین و اعلام خسارت‌های وارده به شرکت‌های خصوصی و تعاونی ناشی از دستور قطع موقت جریان برق، گاز یا خدمات مخابراتی واحدهای تولیدی است. با وجود تصویب آیین‌نامه اجرایی این ماده در فروردین ۱۳۹۵، اما ماده ۲۵ همچنان اجرایی نشده و در ردیف مطالبات بخش ‌خصوصی باقی مانده است.
این در حالی است که با قطعی گسترده برق صنایع از سال ۱۴۰۰ مباحث مربوط به خسارات ناشی از قطعی برق به واحدهای تولیدی به انحای مختلف مورد توجه قرار گرفت. امروزه تردیدی در تاثیر مستقیم قطعی برق بر شاخص‌های ارزیابی اقتصادی وجود ندارد و دسترسی یا عدم دسترسی به انرژی یکی از مولفه‌های اثرگذار قطعی بر رشد یا رکود فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌شود.
امسال فقط برق مشکل صنایع کشور نیست. صنایعی که با توجه به ناترازی برق اقدام به احداث نیروگاه کرده‌اند، به نوعی توانسته‌اند این مشکل را حل کنند، مساله صنایع امروز- به خصوص صنایع بزرگ- آب است. تنش آبی از ابتدای سال باعث بروز درگیری‌هایی بین دو استان اصفهان و یزد شد. در روزهای پیش‌رو که خشکسالی تشدید پیدا می‌کند و تولید برق از نیروگاه‌های برقابی هم کم می‌شود، صنعت بیش از هر بخش دیگری از اقتصاد ایران در تنگنا قرار خواهد گرفت.
متهم ردیف نخست بی‌آبی
امیر توکلی‌رودی، نماینده خواف و رشتخوار در مجلس در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره اثرات ناترازی انرژی بر صنعت در نخستین سال برنامه هفتم به خصوص بحران آب که باعث بروز تنش بین مردم دو استان یزد و اصفهان شد، اظهار داشت: متاسفانه صنعت در ناترازی انرژی مظلوم واقع شده است، هم در ناترازی برق و هم تنش آبی. در حالی ‌که مثلا در زمینه آب، در واقعیت سهم عمده مصرف آب ۹۶ تا ۹۸درصد به کشاورزی اختصاص دارد. البته با توجه به اینکه امنیت غذایی یکی از اولویت‌ها و مسائل راهبردی هر کشور است، قویا از بخش کشاورزی، به‌ویژه کشاورزی صنعتی که بتواند مصرف بهینه، درست و موثری داشته باشد،
حمایت می‌کنیم.
وی افزود: اگر بخواهیم بحث را به ‌صورت تفصیلی بررسی کنیم، می‌توانیم از مفهوم «آب مجازی» استفاده کنیم. وقتی با بحران تنش آبی مواجه هستیم، دیگر ضرورتی ندارد محصولاتی نظیر خربزه و هندوانه که برای تولید هر کیلوگرم آنها، نیاز به ۲۰۰لیتر آب داریم، در کشور کشت شوند. این آب، به باور من، یک سرمایه ملی و انفال است و نمی‌توان به ‌راحتی از آن گذشت، بنابراین باید دروازه اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی باز شود و روند صنعتی شدن کشاورزی تقویت شود.
توکلی تصریح کرد: اگر بخواهم مثالی بزنم، کشور امارات که از نظر منابع طبیعی، خاک حاصلخیز، آب شیرین و آب‌وهوای مناسب بسیار محدود بوده امروز در تولید صیفی‌جات به خودکفایی رسیده است. این حاصل نگاه هوشمندانه و اعتماد به دانش در حوزه سامانه‌های کشاورزی و مدیریت منابع آبی است.
او گفت: در ابتدا این مقدمه را گفتم تا روشن شود که حامی امنیت غذایی هستیم اما امنیتی مبتنی بر روش صحیح. در این میان بخش صنعت مظلوم واقع شده است، در حالی ‌که تنها ۴ تا ۶درصد از آب کشور در این بخش مصرف می‌شود و در مقابل ارزش‌افزوده و اشتغال چشمگیری ایجاد می‌کند. این لزوم توجه به رویکرد آمایش سرزمینی و نگاه راهبردی به صنعتی شدن کشور را گوشزد می‌کند.
طرح‌های گران انتقال آب
این عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با اشاره به طرح‌های انتقال آب که در سال‌های اخیر در دست اجراست، عنوان کرد: اگر امروز شاهد تعریف پروژه‌های انتقال آب از دریای عمان و خلیج‌فارس هستیم، باید بدانیم اینها به همت بخش صنعت آغاز شده‌اند. گرچه پروژه دریای خزر هنوز نهایی نشده، ولی پروژه خلیج‌فارس به مرحله بهره‌برداری رسیده است و در حال حاضر هم اجرای پروژه انتقال آب دریای عمان به استان‌های شرقی کشور ازجمله سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی در دست اجراست. به‌ویژه در حوزه انتخابیه بنده، سنگان که یک‌سوم خوراک فولاد کشور را تامین می‌کند و پروژه‌ای برای انتقال ۵۲میلیون مترمکعب آب در دست اجراست. در این زمینه وزیر صمت نیز نگاه ویژه‌ای دارد.
توکلی با تاکید بر اینکه لازم است سیاستگذاری‌های صحیحی برای حل تنش آبی و ناترازی انرژی در حوزه صنعت انجام شود، عنوان کرد: همان‌گونه که طرح‌های انتقال آب را پیگیری می‌کنیم، باید زمینه‌های توسعه نیروگاه‌های بیشتر در کشور فراهم شود. امروز به ویژه در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر لازم است شتاب بیشتری صورت بگیرد. البته حرکت‌های خوبی از سوی صنایع در حال انجام بوده، با این حال لازم است سرمایه‌گذاری در برق تجدیدپذیر تشویق شود.
او در ادامه با اشاره به طرح‌های انتقال آب در راستای حل بخش دیگری از مشکلات صنعت هم گفت: باید به یاد داشته باشیم که قیمت تمام‌شده در طرح‌های انتقال آب سنگین است. مثلا برای طرح انتقال آب از سواحل مکران و خلیج‌فارس به دشت‌های مرکزی، حدود ۴یورو برای هر مترمکعب است، بنابراین این سرمایه ملی ما را ملزم می‌کند که هوشمندسازی صنایع را در دستور کار قرار دهیم.
نماینده مردم خواف و رشتخوار در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: اگر امروز بحث دیسپاچینگ و هوشمندسازی را در حوزه صنایع دنبال نکنیم، با وجود مصرف ۳۰‌درصدی در حوزه‌های انرژی، برق، گاز و آب نمی‌توانیم بهره‌وری لازم را ایجاد کنیم. صنعت نیازمند بازمهندسی و به‌روزرسانی تاسیسات خود است چراکه بسیاری از واحدهای صنعتی در گذشته براساس نزدیکی به منابع آبی طراحی شده‌اند، نه بهره‌وری مصرف آب. از این ‌رو به اعتقاد من، وزارت صمت و کمیسیون صنعت و معدن مجلس، باید رسالتی در زمینه بهینه‌سازی مصرف آب در صنعت بر عهده بگیرند. این مشکل در حوزه برق هم وجود دارد.
وی در پاسخ به اینکه برنامه کمیسیون برای این موضوع چیست، بیان کرد: قطعا تمام مطالبی که مطرح کردم، جزو سیاست‌های کمیسیون صنعت معدن است. جا دارد از همکاران خودم در کمیسیون که افراد متخصص و توانمندی هستند، تقدیر کنم. امیدوارم با همراهی دولت و مجلس بتوانیم گام‌های موثری در این مسیر برداریم.