تعارض خاص مردم و میراث فرهنگی

چند روز گذشته خبر از گودبرداری ناگهانی و شبانه در شهر شوش رسید‌. ابتدا گفته شد این حفاری در محوطه جهانی این شهر انجام شده‌. علی‌اصغر مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی به ساخت این زیرگذر شهری اعتراض کرد و در صفحه توئیتر خود نوشت: این اقدام باعث خسارت‌های غیرقابل جبران برای تمدن چندهزارساله ما خواهد بود‌. اجازه نمی‌دهیم میراث تاریخی ایران را نابود کنند‌. هم شکایت می‌کنیم هم به معاون میراث فرهنگی گفتم به جد پیگیر موضوع باشد‌.
مجتبی گهستونی عضو انجمن دوستداران میراث‌ فرهنگی خوزستان می‌گوید: مسوولان اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان و اداره میراث شوش باید از خود بپرسند آیا شهر تاریخی شوش در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است یا خیر؟ اگر ثبت شده است که باید بر اساس ضوابط ثبت ملی و ثبت جهانی با این محوطه باستانی رفتار کنند‌. بر فرض اگر هم ثبت جهانی نباشد ما ثبت ملی داریم که قطعا در محدوده ثبت ملی است و شامل حریم مشخصی می‌‌شود‌. گهستونی ماجرای شوش را چالشی بین میراث فرهنگی و متولیان این زیرگذر دانست؛ چالشی که مربوط به اکنون و این حفاری غیرمجاز نیست‌. او به پروژه‌های دیگری اشاره می‌کند که پیش از این هم در شهر شوش به‌طور غیرقانونی و بدون مجوز انجام شده و سرانجام هم به دلیل حل نشدن این اختلاف‌ها پروژه متوقف و بدون استفاده رها شده است‌. گهستونی از جمله این پروژه‌ها به هتل امیر برزگر و ساخت ترمینال روی خود عرصه اشاره می‌کند که هر دو اینها به سرانجامی نرسیده و تنها بودجه‌ای این میان حیف و میل شده است‌. او می‌‌گوید: یک مدرسه پیش‌دانشگاهی هم در ضلع شمال غربی شهر ساختند که مجبور شدند یک طبقه‌‌اش را کم کنند‌. دو سه سال پیش در کنار نظام‌مافی در شرق پروژه فعلی نیز پایه پل زدند و چون بدون مجوز بود نتوانستند ادامه دهند و حالا گوشه شهر افتاده‌. دو سه سال پیش در کنار دعوا میان شهرداری و میراث فرهنگی کمکی که به توسعه شهر شوش نمی‌کند هیچ، چهره شهر را هم تخریب کرده است‌.
حدود هشت سال از مطرح کردن طرح «تعویض پل روگذر شوش- اندیمشک و تبدیل آن به زیرگذر» در شهر شوش می‌گذرد. این طرح با وجود رایزنی‌های گسترده، از نکات بنیادین و مهمی غفلت کرده بود یعنی نخست به ماهیت محلِ پل روگذر «شوش – اندیمشک» که در درون عرصه ثبت جهانی شهر باستانی شوش قرار داشت بی‌اعتنا بود و از سوی دیگر به این امر توجه نداشت که تبدیل پل روگذر به «زیرگذر» عملا پیشرفتی در توسعه شهری شوش به دنبال ندارد و – ضمن خطرزا بودن- نه تنها در درازمدت مشکلات شهری شوش را کم نمی‌کند بلکه مانند مرهمی موقتی عمل می‌کند‌.
در این رایزنی‌ها وضعیت عرصه فرهنگی و تاریخی شهر باستانی شوش در جلسه‌های متعدد شهرستانی و استانی اعلام شدند، همچنین پیشنهاد ایجاد جاده کمربندی در این شهر تاریخی در طرح جامع شوش به‌عنوان منطقی‌ترین راهِ‌حل کاهش ترافیک و حفظ ایمنی شهروندان مطرح شد اما متاسفانه با اصرار مطرح‌کنندگان فقط گزینه «احداث فوری زیرگذر» آن هم در همین منطقه مواجه شد.
مجتبی گهستونی مقصر این امر را فقط سازمان میراث فرهنگی نمی‌داند بلکه متولیان شهر شوش بیشتر از میراث فرهنگی در این تخریب‌ها نقش دارند‌. به گفته او اگر هم میراث فرهنگی مقصر این قضیه باشد فرماندار شوش باید اعتراض کند و جلوی ساخت و ساز را بگیرد‌. میراث فرهنگی می‌تواند نقشه بدهد و ارزش آثار را مشخص کند اما نمی‌تواند جلوی بولدوزری که به جان شهر افتاده را بگیرد‌.
اگرچه میراث‌ فرهنگی یک راه حل یعنی ایجاد جاده کمربندی را مطرح کرد اما همین راه‌حل نیز در حد طرح باقی ماند و فقط به وزارت راه‌وشهرسازی پیشنهاد شد‌. از سوی دیگر پیگیری‌کنندگان ایده «زیرگذر» یکی از دلایل عامه‌پسند برای اجرایی کردن طرح‌شان را این طور بیان کردند که «اگر آثاری هم در محدوده جاده ترانزیت کنونی وجود داشته، در دهه‌های گذشته به خاطر زیرسازی‌های جاده و احداث پل روگذر موجود ازبین رفته یا آشفته شده است.»
به همین دلیل در مرحله بعد قرار شد با هدایت و نظارت پژوهشکده باستان‌شناسی و انجام گمانه‌زنی برای شناختِ بیشترِ بسترِ موجود، نظر نهایی مبتنی بر دستاوردهای این مطالعات اعلام شود، در همان زمان با وجود ایجاد چند گمانه اما هیچ اعتباری برای انجام بررسی‌های میدانی و مطالعات باستان‌شناسی پرداخت نشد‌.
شهر شوش به لحاظ تاریخی و طبیعی و مذهبی ارزش‌های زیادی دارد‌. مسوولان شوش توجه اساسی به این شهر مهم کشور نداشتند‌.
شهر بـاستانی شوش به این علت که از آغاز حیات آن تاکنون زندگی شهری در آن جریان دارد به عنوان کهن‌ترین شهر جهان شناخته شده است‌.
شوش از مراکز تمدن قدیم، از معروف‌ترین شهرهای دنیا، پایتخت چند هزار ساله مملکت عیلام (ایلام) و همچنین پایتخت زمستانی امپراتوری هخامنشی بوده ‌است‌.
این شهر از دیرباز بستر تولد و گسترش تمدن‌‌های بزرگی بوده؛ تمدن‌هایی که اکنون چهره‌ای ماندگار در تاریخ از آنان به جا مانده است‌.
در این شهر تاریخی عیلامی‌ها، آشوری‌ها، هخامنشیان، سلوکیان، پارتیان، بابلی‌ها و ساسانیان حکمرانی داشته‌اند‌.
سوال اصلی به گفته گهستونی این است که چرا بدون مجوز می‌خواهند کاری برای انجام دهند: ۲۵- ۲۰ سال گذشته در محل همین زیرگذر، روگذری بنا شد که ماشین‌ها روی آن تردد می‌کردند، سال پیش گفتند به مسیر تاریخی آسیب وارد می‌کند، نمای شهر را خراب کرده و تعرض به حریم تاریخی محسوب می‌شود و در نهایت میراث فرهنگی گفت روگذر را بردارند در نتیجه روگذر تخریب شد اما اصلا بحث زیرگذر مطرح نبود‌.
اما حالا این زیرگذر یک نسخه کاملا قابل تایید برای رفع معضل تردد در شهر است؟ در همه جای دنیا شهرهای تاریخی و میراث فرهنگی در طرح توسعه قرار می‌گیرند و این موضوع مختص شهر شوش نیست‌. اما در بقیه نقاط دنیا به کارشناسان میراث فرهنگی اجازه می‌دهند برداشت علمی خود را از فضا انجام دهند‌. برای شوش کارشناسان در حوزه شهرسازی و میراث فرهنگی باید با همفکری هم یک طرح ارائه دهند نه اینکه مدام با هم در تعارض باشند‌.
گرچه طبق گفته گهستونی پروژه ساخت زیرگذر فعلا متوقف شده است اما جوسازی‌های در شهر شوش به راه افتاده که مردم را علیه میراث فرهنگی می‌‌شورانند و این خطرناک است‌.
شوش یک شهر مرزی است و در ماه‌های گذشته با پیش آمدن اعتراض کارگران هفت‌تپه تنش‌های زیادی را پشت سر گذاشته؛ گهستونی می‌‌گوید حالا با این دست فعالیت‌های غیرمجاز نباید جو شهر را ناآرام‌تر کنیم و تبعات منفی برای کشور داشته باشیم‌.
میراث فرهنگی از منافع میراثی خود دفاع می‌کند و اگر با ساخت زیرگذر مخالف است چون یافته‌های باستان‌شناسی می‌گوید اینجا یک مکان تاریخی است‌. نمی‌شود که قسمت غربی شهر کاملا باستانی باشد، شرق آن هم همین‌طور ولی وسط شهر باستانی نباشد‌. شوش یکپارچه باستانی و ارزشمند است‌.
در اعتراض به ساخت این زیرگذر غیرقانونی فعالان فرهنگی شهرستان شوش نیز دوشنبه ۱۰ دی در اعتراض به این اقدام بیانیه‌ای صادر کرده‌اند‌.
در این بیانیه آمده است: «میراث فرهنگی یکی از ارکان اساسی هویت‌بخشی و خودباوری ملی است و متعلق به کل بشریت است‌. امروزه شرایط شهرستان شوش، از بی‌تدبیری و زیاده‌خواهی بعضی از مسوولان، ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و پتانسیل‌های موجود در رنج و عذاب است‌.
با وجود کسب نشدن مجوزها و به رغم عدم دریافت جواب‌های منفی برای هرگونه فعالیت خاکبرداری از محل چهارراه ورودی شهر جهانی شوش از مراجع ذیربط سازمان میراث فرهنگی کشور، در ششم دی ماه ۱۳۹۷ شهرداری شوش اقدام به گودبرداری برای زدن زیرگذر در جاده ترانزیتی اندیمشک- اهواز در عرصه جهانی شوش کرده است و منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیری به لایه‌های تمدنی چند هزار ساله این کهن شهر شده است.
در این مورد ما جمعی از فعالان فرهنگی شهرستان جهانی شوش لازم می‌کنیم؛ «هرگونه تعرض، دخل و تصرف در عرصه جهانی شوش را به شدت محکوم می‌کنیم‌. اقدام نابخردانه بعضی از مسوولان نشان داد که نه تنها از موقعیت جهانی این کهن شهر درک درستی ندارند بلکه دشمن سرسخت تاریخ و فرهنگ ایران هستند‌.
از همه مسوولان میراث فرهنگی کشوری و استانی تقاضا می‌کنیم عاملان این اقدام چنگیزی را هرچه زودتر محاکمه کرده تا درس عبرتی برای دیگر مجرمان باشد و دیگر شاهد چنین دست‌درازی‌هایی نباشیم.
همچنین جامعه علمی باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران و انجمن دیده‌بان یادگارهای فرهنگی طبیعی ایران، چهارشنبه ۱۲ دی نشستی در این زمینه برگزار می‌کنند‌.
نشست «نابودی میراث بشری در شوش؛ تاملی در مسائل ثبت ملی و جهانی مجموعه تاریخی شوش» با سخنرانی میرعابدین کابلی- باستان‌شناس پیشکسوت و کاوشگر شوش، محمدرضا چیت‌ساز- استاد تاریخ و مدیر اسبق میراث فرهنگی شوش و مشاور و ارزیاب پروژهای عمرانی شهرداری تهران و محمدتقی عطایی- سرپرست برنامه تعیین عرصه و حریم مجموعه جهانی شوش از ساعت ۱۳ تا ۱۵ در تالار استاد باستانی پاریزی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برگزار می‌شود‌.