تعارف عربی

هستی عبادی- تورهای وزیر امورخارجه در دیدار با مقام‌های کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس هرچند برای حل مساله فلسطین بوده اما دستاوردهای اقتصادی هم به‌دنبال داشته است. پیش‌تر اما در جریان بازگشایی سفارتخانه‌های ایران و عربستان صحبت از سرمایه‌گذاری سعودی‌ها در پروژه‌های اقتصادی ایران مطرح شده بود و حالا نماینده اقتصادی و سرمایه‌گذاری دولت‌های عربی تمایل به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی ایران را اعلام کرده است.
این ابراز تمایل کشورهای عربی به سرمایه‌گذاری در ایران که در جریان دیدار حسن حسین‌زاده، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت با نماینده اقتصادی و سرمایه‌گذاری دولت‌های عربی مطرح شده است، محمد عبدالباسط، نماینده اقتصادی و سرمایه‌گذاری دولت‌های عربی خواستار همکاری‌های بیشتر در حوزه‌های مختلف انرژی، به‌ویژه سرمایه‌گذاری در بخش‌های نفتی و گازی شده است.
هرچند برخی کارشناسان به‌دلیل موانعی مثل FATF امکان سرمایه‌گذاری کشورهای عربی در ایران را در حد یک تعارف تحلیل کرده‌اند اما سرمایه‌گذاری کشورهای عربی اگر در ایران اتفاق بیفتد، یک فصل نوین در سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی ایران و همسایه‌ها خواهد بود. روابطی که می‌تواند منافع مشترک بسیاری برای طرفین ایجاد کند.
اول عبور از سیاست‌زدگی بعد سرمایه‌گذاری
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، تحلیلگر مسائل سیاست خارجی و استاد روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» ضمن اشاره به اینکه سرمایه‌گذاری به عبور از 3‌مرحله نیاز دارد، بیان کرد: اعرابی که الان تحت عنوان اعراب مستعد سرمایه‌گذاری در ایران مطرح می‌شوند، مناسباتشان مانع‌هایی را در سالیان اخیر داشته است؛ مانع اول ایدئولوژی‌زده بودن این مناسبات است که این دو کشور دو سر طیف یک ایدئولوژی اختلافی با محوریت عربستان بودند که متاسفانه توسط افراطیون دو طرف بر سیاست و اقتصاد حاکم شده‌اند. البته من فکر می‌کنم این مناسبات تا حدود کمی برطرف شده‌اند. مانع دوم سیاست‌زدگی است که براساس ایدئولوژی‌زدگی شکل گرفته است. دولت‌های دوطرف یکدیگر را دشمن می‌پنداشتند و همین باعث می‌شد که عملا هیچ‌گونه همراهی دولتی یا ضمانت دولتی برای همکاری‌های اقتصادی شکل نگیرد.
او با اشاره به سرمایه‌گذاری‌های پیشین برخی کشورهای عربی یادآوری کرد: در مقطعی قبل از جریان‌های ناآرام کشورهای عربی متاسفانه شاهد بودیم که برخی سرمایه‌گذاری‌ها در زمینه هتل‌داری به‌دلیل اختلافات سیاسی و ایدئولوژیکی متوقف شد و شاهد عقب‌نشینی سرمایه‌گذاری‌ها بودیم. با این حال امروز ما در شرایط تازه‌ای به سر می‌بریم. فکر می‌کنم امروز که ایدئولوژی‌زده نیستیم و همچنین از لحاظ سیاسی، مسوولان ما سعی می‌کنند تا مناسبات گذشته تکرار نشود، لذا در این مرحله هنوز تصمیمات سیاسی به‌گونه‌ای به مرحله ثبات نرسیده است که براساس آن سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی دو طرف احساس کنند که یک بنیاد سیاسی تضمین‌شده‌ای وجود دارد.
هنوز محور فعلی جنگ است
فلاحت‌پیشه بیان کرد: ما شاهد این هستیم مناسبات تازه‌ای که میان ما با کشورهای عربی شکل گرفته در راستای عزم کشورهای عربی برای دور نگه داشتن منافع اقتصادی‌شان از جنگی است که ممکن است یک طرف آن ایران باشد. بنابراین محور هنوز جنگ است و به همین دلیل همچنان تردید وجود دارد.
او در ادامه درباره اینکه با همه این اوصاف ایران باید چه کاری انجام دهد، گفت: در مرحله اول ایران باید تا حد امکان بحران‌های سیاسی و نظامی را دور کند و وقتی به یک مرحله ثبات برسد، آن زمان گام‌های بعدی گام‌های عملیاتی می‌شوند. در واقع در آینده و بعد از رسیدن به مرحله ثبات سیاسی، ایران می‌تواند یک همایش جهانی سرمایه‌گذاری در حوزه نفت را با محوریت سرمایه‌گذاران عرب برگزار و طرح‌ها و پتانسیل‌ها را در قالب این همایش مطرح کند. سپس این امکان ایجاد شود که طرفین وارد مذاکره یا حتی قرارداد شوند.
فلاحت‌پیشه اضافه کرد: البته ما هنوز از این مرحله دوریم و در مرحله تلاش طرفین برای گذر از سیاست‌زدگی به سر می‌بریم. طرح ایران برای عبور از این مرحله با طرح کشورهایی مثل عربستان متفاوت است، ایرانی‌ها تلاش می‌کنند عرب‌ها را قانع کنند تا برای گذر از این مرحله بتوان مناسبات اقتصادی را قرار داد. یعنی همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌ها شکل بگیرد و همین مقدمه مناسبات سیاسی و برطرف کردن اختلافات شود. ولی من معتقدم چون کشورهای عربی گزینه‌های بیشتری نسبت به ایران دارند مثل اینکه آنها تحریم نیستند، با مشکلات FATF مواجه نیستند و سابقه دیرینه‌تری نسبت به ایران بعد از انقلاب در راستای جذب سرمایه‌گذار خارجی دارند و حتی همچنین امکان سرمایه‌گذاری در جاهای مختلف دنیا را دارند.
نماینده پیشین مجلس با بیان اینکه در حال حاضر صندوق‌های توسعه و سرمایه‌گذاری امارات، عربستان، کویت و قطر جزو 10‌صندوق ثروتمند دنیا هستند، یادآور شد: همین باعث محافظه‌کاری آنها شده که منتظر می‌مانند تا از مرحله سیاست‌زدگی عبور کنند و بعدا تصمیمات سرمایه‌گذاری یا اقتصادی بگیرند.
این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی با اشاره به سابقه رفتارهای افراطیون علیه کشورهای عربی تاکید کرد: نه‌تنها این سابقه از ذهن سرمایه‌گذاران عرب فراموش نشده بلکه هنوز هم این افراطیون وجود دارند و دستور حمله می‌دهند‌. لذا تا زمانی که در داخل ایران افراطیون با چنین نگاهی به مناسبات خارجی می‌نگرند، تلاش دولت ایران برای جذب سرمایه‌گذاری عربی یک تلاش بیهوده است.
سرمایه‌گذاری‌های شعارگونه عرب‌ها
هدایت‌الله خادمی، کارشناس انرژی نیز درخصوص تمایل کشورهای عرب به سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی ایران با بیان اینکه اگر کشورهای پیشنهاددهنده مشخص بود، بهتر می‌شد تحلیل کرد، به «جهان‌صنعت» گفت: برای کشورهای عربی از نظر منابع نفت و گاز فرصتی پیش آمده که میادین مشترک ما را غارت کنند و سال‌ها باتوجه به اینکه ما در شرایطی نبودیم که از این میادین مشترک برداشت مساوی داشته باشیم بنابراین آنها برداشت و در صندوق‌های ارزی خود ذخیره می‌کنند. صندوق ارزی همین چندتا کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس چیزی حدود 4000‌میلیارد دلار است درصورتی که شما ببینید در صندوق‌های ارزی ما چیزی وجود دارد یا نه. با بررسی هریک از کشورهای عربی می‌بینیم که عربستان سال‌هاست از میادین مشترک فرزاد‌ ای و بی‌ برداشت می‌کند اما ما هنوز هیچ کاری نکردیم بنابراین اصلا به‌نفع عربستان نیست که بخواهد سرمایه‌گذاری کند.
او افزود: البته این کشورها کوچک‌تر از آنند که تا موضوع FATF و تحریم برطرف نشود، بتوانند وارد موضوعات سرمایه‌گذاری شوند. از آن طرف اگر قطر را حساب کنیم، می‌بینیم که 21‌سال قبل از ما از میدان مشترک پارس جنوبی برداشت کرد و بازار منطقه را به دست گرفت و کشورش را توسعه داد. بیش از 900‌میلیارد دلار ارز در صندوق ارزی خود دارد و گاز را به LNG تبدیل کرد‌. هرچقدر بیشتر برداشت می‌کند، گاز بیشتری از سمت ما به آن سمت مهاجرت می‌کند. بنابراین اینها همه حرفند و در حرف و شعار امکان دارد که کشورها تعارفی بزنند ولی در عمل هیچ‌کدام از اینها انجام نخواهد شد.
این کارشناس انرژی با یادآوری رهاکردن میدان مشترک فرزاد‌ ای توسط هندوستان و عقب‌نشینی چین در فاز‌11 پارس جنوبی افزود: وقتی چنین کشورهایی در سرمایه‌گذاری‌هایشان عقب‌نشینی کردند نباید توقعی از کشورهای عربی داشت. درست است که منابع مالی دارند اما امکان اینکه بخواهند پولشان را در ایران سرمایه‌گذاری کنند، ندارند. همان‌طورکه ما هم طی چهار‌سال گذشته از قرارداد 20‌میلیارددلاری با روسیه گفتیم و حرف‌های بی‌اساسی زدیم، آنها هم به همین منوال فقط حرفش را زده‌اند. ما اگر به حرف‌های تعارفی اعتماد نمی‌کردیم و به‌جای آن منابع خودمان را می‌شناختیم، کشور را به این شکل گرفتار نمی‌کردیم که صنایع و نیروگاه‌های کشوری که دومین دارنده ذخایر گازی جهان است به‌دلیل کمبود گاز تعطیل شوند.
خادمی بیان کرد: واقعیت این است که کشورهایی که امروز تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران دارند نه در حد و اندازه این کار هستند و نه به نفع‌شان است و نه حتی جرات این را هم ندارند. به‌جای سرمایه‌گذاری می‌توانند به ایران وام دهند و بعد ما خودمان کارهایمان را پیش ببریم. البته که ما همین الان اگر انگیزه کافی وجود داشته باشد می‌توانیم بدون کمک‌های مالی چنین کشورهایی شروع کرده و پالایشگاه بزنیم و حتی از میادین مشترکمان استفاده کنیم چون تا حد لازم امکانات اولیه را داریم.