تغییرات اساسی در نظم جهانی

تهاجم روسیه به اوکراین که از فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد علاوه بر اثرات انسانی، تغییرات عمده‌ای هم در نظم ژئوپلیتیکی جهان پدید آورده و این مساله با اثرات و تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در دیگر بخش‌های کره زمین همراه بوده است.
ادغام بلوک‌های جدید
به گزارش یورونیوز، این جنگ باعث تشدید درگیری‌ها و تقابل‌ها در بلوک‌های مختلف جهانی شده است. کشورهای مختلف در این زمینه تلاش کرده‌اند که به بلوک‌هایی با محوریت واشنگتن یا پکن بپیوندند. واقعیت این است که این جنگ بار دیگر اهمیت ژئوپلیتیک را آشکار کرد، جنگی که از اساس برمبنای اهمیت ژئوپلیتیک و لزوم حفاظت و توجه به عمق استراتژیک روسیه شکل گرفت. ما شاهد بوده‌ایم که در مناطق مختلفی از کره زمین، از آسیای مرکزی و قفقاز گرفته تا آفریقا، آسیا و همچنین اقیانوسیه، نبرد برای کسب نفوذ بیشتر بین قدرت‌هایی مانند چین، اتحادیه اروپا، روسیه، آمریکا و حتی ترکیه در جریان بوده است. این تلاش‌ها چه از طریق تامین مالی پروژه‌های زیرساختی و چه از طریق انعقاد قراردادهای تجاری، نظامی و یا دیپلماتیک در جریان بوده است.
در این میان جنگ در اوکراین همه چیز را بیش از پیش متزلزل کرده است و تسلط روسیه بر جمهوری‌های شوروی سابق در آسیای مرکزی را تضعیف کرده و نقش جدیدی را برای ترکیه به عنوان میانجی باز کرده است.
محدود شدن قدرت روسیه
از سوی دیگر، چین مجبور است جنگ روسیه و اوکراین را با توجه به هدف راهبردی بلندمدت خود برای تبدیل شدن به قدرت پیشرو جهان تا سال ۲۰۴۹ در نظر بگیرد. این کشور اگرچه از مسکو حمایت می‌کند اما در عین حال از اقداماتی که می‌تواند باعث خشم و نارضایتی غرب شود، اجتناب کرده است.
آلیس اکمن، تحلیلگر آسیایی در موسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا در این خصوص می‌گوید: «چین از ذات خود فاصله نمی‌گیرد و در عین حال روابط نزدیک‌تر خود با روسیه را نیز تحکیم کرده است. سرویس‌های اطلاعاتی استونی در گزارش سالانه خود که در ماه جاری منتشر شد، اعلام کردند هنوز زود است که نتیجه بگیریم حمایت محدود شی جین پینگ از جنگ در اوکراین نشانه دوری پکن از مسکو است.»
او همچنین در ادامه می‌گوید: «حمایت ممکن است همسویی کامل نباشد. به عنوان مثال چین همان سطح کمکی را که واشنگتن به کی‌یف ارائه می‌دهد، به مسکو نمی‌دهد اما باید به واقعیت‌ها نگاه کنیم؛ این یک امر واضح است که روابط اقتصادی دو کشور تقویت شده است. در واقع جنگ باعث شده که مسکو در خطر تبدیل شدن به یک دست‌نشانده صرف یا اقمار پکن قرار داشته باشد.»
آیا اروپا مهم است؟
برای اتحادیه اروپا، جنگ نشان‌دهنده فرصتی برای نشان دادن این است که می‌تواند به عنوان یک بازیگر کلیدی عمل کند. در عین حال این جنگ می‌تواند خطر تبدیل شدن اروپا به کمانچه واشنگتن را ایفا کند. یک مقام ارشد اتحادیه اروپا که نخواست نامش فاش شود در این خصوص به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «اروپا خیلی بد عمل نکرده است. ما توانایی خود را برای واکنش سریع از همان آغاز جنگ با حمایت نظامی، کمک به پناهندگان، کاهش وابستگی انرژی به روسیه نشان دادیم.»
اما برخی دیگر از کارشناسان در خصوص نقش اروپا نظر دیگری دارند. آنها معتقدند: ما به وضوح دو بلوک داریم که یکی آمریکایی و دیگری چینی به همراه متحدانش و همچنین روسیه است. آیا اروپا به بلوک سوم تبدیل می‌شود یا اتحادیه با آمریکایی‌ها همسو خواهند شد، پرسش مهمی است که باید به آن توجه شود.»
با توجه به اینکه بیشتر کشورهای عضو اتحادیه اروپا آینده‌ای خارج از چتر امنیتی ایالات متحده و ناتو نمی‌بینند، به دنبال کاهش وابستگی استراتژیک خود به سوخت‌های فسیلی روسیه هستند که در حال حاضر به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است. در عین حال اروپا به دنبال این است که در مذاکرات مربوط به پایان جنگ حضور داشته باشد و خواسته‌های خود را در آن مطرح کند.
چرخش ایالات متحده به آسیا
باراک اوباما رییس‌جمهوری وقت آمریکا در سال ۲۰۰۹ پیش‌بینی کرده بود که روابط بین ایالات متحده و چین قرن بیست‌و‌یکم را شکل خواهد داد و پیش‌بینی کرده بود که توجه واشنگتن از اقیانوس اطلس به اقیانوس آرام تغییر خواهد کرد.
با این حال، تهاجم روسیه به اوکراین نشان می‌دهد که رهایی از اروپا ممکن است برای جو بایدن، چندان آسان نباشد.
در این رابطه جووانا دی‌مایو پژوهشگر دانشگاه واشنگتن معتقد است که کاخ‌سفید با یک اقدام متعادل‌کننده مواجه است. از یک سوی تقاضاهای فزاینده‌ای برای حل و فصل هرچه سریع‌تر مناقشه از سوی سیاستمداران آمریکایی مطرح است و از طرف دیگر در حزب جمهوریخواه نارضایتی‌هایی در خصوص تحویل تسلیحات به اوکراین دیده می‌شود.
ضربه به جهانی شدن
متحدان اوکراین به رهبری ایالات متحده و اتحادیه اروپا، علاوه بر تامین تسلیحات کی‌یف، تلاش کرده‌اند تا با اعمال تحریم‌های شدید، به اقتصاد روسیه ضربه بزنند.
پاتریک پویان مدیر اجرایی توتال انرژی، به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «در حوزه انرژی، جایی که روسیه سهم قابل‌توجهی در آن دارد، تحریم‌هایی مانند محدودیت‌های اعمال‌شده توسط گروه ۷ و اتحادیه اروپا باعث شده تا عملا روسیه سهم خود را در بازارهای جهانی از دست بدهد. اما وقتی چین و هند تحریم‌ها را اعمال نمی‌کنند، تعیین سقف قیمت و فروش برای نفت و گاز روسیه چه معنایی دارد؟ این موضوعی است که ما در سال ۲۰۲۳ باید به آن بپردازیم.»
در واقع قدرت‌های بزرگ در حال عدم رعایت برخی از اصول تجارت آزاد در سراسر جهان هستند که از آن جمله می‌توان به اعمال محدودیت‌های ایالات متحده در فروش تراشه‌های کامپیوتری مخصوص به چین یا تعلیق صادرات گندم به هند اشاره کرد. این اقدامات علاوه بر تبعات همه‌گیری کرونا به زنجیره‌های تامین جهانی آسیب وارد کرده است.
بحران هزینه‌های زندگی
علاوه بر این جنگ اثرات مخربی بر هزینه غذا، گرما و سرپناه که سه مورد از اساسی‌ترین نیازهای بشر به شمار می‌روند، گذاشته است. این اثرات و تبعات تنها متوجه کشورهای آفریقایی نبوده و حتی در میان سرزمین‌های مرفه اروپایی نیز به چشم خورده است.
مجمع جهانی اقتصاد در گزارش سالانه خطرات جهانی خود برای سال ۲۰۲۳ تاکید کرد که بحران جهانی هزینه زندگی در حال حاضر در بخش‌های مختلف کره زمین دیده می‌شود.
نائومی حسین و جفری ‌هالاک، در پژوهشی که برای موسسه فردریش ابرت آلمان انجام دادند در این رابطه می‌نویسند: «اگرچه برخی از دولت‌ها تلاش کرده‌اند این تاثیر را مهار کنند، اما سال ۲۰۲۲ جهان شاهد موج بی‌سابقه‌ای از اعتراضات در خصوص دسترسی به اصول اولیه مورد نیاز برای زندگی روزمره بوده است.»
این دو پژوهشگر همچنین در ادامه می‌نویسند: «این اعتراضات در چندین کشور به بحران‌های سیاسی ملی بزرگ‌تر تبدیل شده و خشونت‌ها، تلفات و درخواست‌های گسترده برای تغییر سیاسی را نیز با خود به همراه داشتند.» واضح است که کشورهای آفریقایی و همچنین بخشی از منطقه خاورمیانه از آنجا که واردکننده مقادیر زیادی از غذای مورد نیاز خود هستند، به همراه کشورهای فقیر در سراسر جهان بیش از دیگر کشورها از این روند آسیب دیده‌اند.