12 - 04 - 2025
تغییر ذائقه در انتخاب هنری؟
گروه فرهنگ و هنر- بازار جهانی آثار هنری و اشیای عتیقه در سال۲۰۲۴ با یکی از نادرترین و سنگین‌ترین رکودهای دهه اخیر مواجه شد. براساس گزارش سالانه‌ای که به‌تازگی از سوی «آرت بازل» و بانک UBS منتشر شده، ارزش کلی فروش در این بازار با کاهشی ۱۲درصدی نسبت به سال قبل، به رقم تقریبی 5/57میلیارد دلار رسیده است. این افت پی‌درپی که دومین سال متوالی کاهش فروش‌ها را رقم زده، زنگ خطر جدیدی را برای فعالان، سرمایه‌گذاران و ناظران بازار هنر به صدا درآورده است. نگاهی تحلیلی به این گزارش نشان می‌دهد که کاهش ارزش فروش، برخلاف رشد اندک در حجم معاملات، حاکی از تحولات عمیق و بنیادینی در رفتار مجموعه‌داران، عملکرد گالری‌ها و پویایی بازارهای منطقه‌ای است. «کلر مک‌اندرو»، اقتصاددان هنر و نویسنده این گزارش که از تحلیلگران برجسته حوزه اقتصاد هنر به‌شمار می‌آید، در گفت‌وگو با
The Art Newspaper این‌گونه عنوان می‌کند: «در مجموع، سال بسیار چالش‌برانگیزی بوده است.» جمله‌ای که نه‌تنها وضعیت اقتصادی بازار هنر را توصیف می‌کند بلکه حاوی ابعاد گسترده‌تری از فشارهای روانی، تجاری و فرهنگی وارد بر بدنه این بازار جهانی است.
سه‌گانه رکود در پانزده‌سال گذشته
سال۲۰۲۴ سومین رکود بزرگ در بازار جهانی هنر طی ۱۵سال اخیر بوده است؛ رکودی که در عمق خود با سقوط ۳۶درصدی بازار در بحران اقتصادی۲۰۰۹ و افت ۲۲درصدی در جریان همه‌گیری کرونا در سال۲۰۲۰ مقایسه می‌شود. هرچند افت ۱۲درصدی فعلی از نظر عددی نسبت به آن دو مقطع کمتر است اما در زمینه توزیع جغرافیایی، ساختار تقاضا و نوع آثار خرید و فروش‌شده، نشانه‌هایی نگران‌کننده از یک بازآرایی بنیادین را آشکار می‌کند. در سالی که گذشت، تقریبا تمامی بازارهای اصلی جهان با کاهش فروش مواجه شدند. چین به‌‌عنوان دومین بازار بزرگ آثار هنری در جهان، با سقوطی ۳۳درصدی، شدیدترین آسیب را تجربه کرد. ایالات‌متحده، اگرچه جایگاه نخست خود را حفظ کرده اما با افت ۹درصدی، پیام روشنی درباره کاهش اشتهای خرید در میان مجموعه‌داران آمریکایی صادر کرده است. فرانسه، ایتالیا و کره‌جنوبی نیز به‌ترتیب با افت ۱۰، ۱۰ و ۱۵ درصدی روبه‌رو شدند. در میان بازارهای مطرح، تنها بریتانیا با کاهش نسبتا ملایم ۵درصدی، توانست جایگاه دوم خود را حفظ کند؛ هرچند همچنان با تبعات برگزیت دست‌وپنجه نرم می‌کند.
افول هنر معاصر و محافظه‌کاری مجموعه‌داران
یکی از قابل‌توجه‌ترین بخش‌های گزارش، افول کم‌سابقه در فروش آثار هنر معاصر است؛ بخشی که در سال‌های اخیر همواره یکی از محرک‌های اصلی رشد بازار هنر جهانی محسوب می‌شد. براساس آمار منتشرشده، فروش این دسته آثار در حراجی‌ها با افت چشمگیر ۳۶درصدی، به تنها 4/1میلیارد دلار رسید؛ رقمی که پایین‌ترین سطح از سال۲۰۱۸ به‌شمار می‌آید. این کاهش، نشانه‌ای از تغییر نگرش و تمایل مجموعه‌داران بهسمت گزینه‌های مطمئن‌تر و ریسک‌پذیری کمتر است. مک‌اندرو در تحلیل خود اشاره می‌کند که انتخاب‌های خریداران به‌شکل محسوسی محافظه‌کارانه‌تر شده است. گالری‌ها نیز از این روند بی‌تاثیر نبوده‌اند و اکنون بیش از گذشته به فروش آثار تنها چند هنرمند پرفروش خود متکی هستند. این وابستگی به هنرمندان خاص، نشان‌دهنده کاهش تنوع در تقاضا و در عین حال دشواری در جذب سرمایه‌گذاران جدید بهسمت استعدادهای نوظهور است.
افزایش حجم معاملات در رده‌های قیمتی پایین
درحالی‌که ارزش کلی فروش‌ها روندی نزولی داشته، حجم کلی معاملات با رشدی ۳درصدی همراه بوده است. این پدیده به‌خوبی بیانگر رونق نسبی بازار در رده‌های قیمتی پایین‌تر، به‌ویژه آثار زیر ۵۰هزار دلار است. بر همین اساس، می‌توان گفت بازار هنر بهسمت نوعی دموکراتیزه شدن حرکت کرده که در آن، خریداران بیشتری با بودجه‌های محدودتر وارد عرصه شده‌اند، درحالی‌که سرمایه‌گذاران بزرگ از حضور فعال فاصله گرفته‌اند. این الگو در عملکرد خانه‌های حراج نیز به‌‌وضوح دیده می‌شود: ۲۰درصد کاهش در ارزش فروش، در برابر تنها ۴درصد افت در تعداد معاملات. همچنین گالری‌ها با تغییر مدل‌های فروش خود، تلاش کرده‌اند در برابر فشارهای اقتصادی ایستادگی کنند؛ به‌ویژه گالری‌هایی با گردش مالی سالانه پایین‌تر از ۲۵۰هزار دلار که برخلاف جریان کلی، رشد فروش ۱۷درصدی داشته‌اند. این در حالی است که گالری‌های بزرگ‌تر با گردش بالای ۱۰میلیون دلار، کاهش ۹درصدی را ثبت کرده‌اند.
افزایش هزینه‌ها و کاهش سوددهی
باوجود برخی شاخص‌های امیدوارکننده در حوزه فروش خُرد، بازار هنر همچنان از لحاظ سوددهی با چالش‌های جدی مواجه است. افزایش قابل‌توجه هزینه‌های عملیاتی، از جمله حمل‌ونقل، بیمه و اجاره فضاهای نمایشگاهی، فشار مضاعفی را بر فروشندگان وارد کرده است. در نتیجه، حاشیه سود کاهش یافته و بسیاری از فعالان بازار در تلاشند تا خود را با شرایط جدید وفق دهند یا مدل‌های تجاری خود را بازنگری کنند.
رویکردهای جدید و روندهای مثبت
در میان تمامی شاخص‌های منفی، برخی نشانه‌های مثبت نیز در گزارش دیده می‌شود. از جمله اینکه فروش آثار هنرمندان زن نسبت به سال گذشته، با رشد ۳درصدی مواجه بوده است. این روند، هرچند هنوز فاصله زیادی با برابری کامل دارد اما گامی مثبت در جهت تنوع‌بخشی جنسیتی در بازار هنر محسوب می‌شود. همچنین افزایش مشارکت خریداران در رده‌های قیمتی پایین، نوعی نشانه از شکل‌گیری یک اکوسیستم جدید است؛ اکوسیستمی که شاید کمتر به خریداران میلیاردری متکی اما پایداری و گستردگی اجتماعی بیشتری داشته باشد.
بازاری دور از اوج گذشته
بازار هنر در سال‌های اخیر، باوجود عبور نسبی از بحران‌های پیشین، هنوز نتوانسته به سطح تاریخی خود در سال۲۰۱۴ بازگردد؛ سالی که اوج فروش‌های جهانی در آن ثبت شد. این در حالی است که ثروت مجموعه‌داران، به‌ویژه در طبقه میلیاردرها، به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. تناقض بین رشد ثروت و کاهش خریدهای هنری، نشانه‌ای از عوامل روانی، فرهنگی و حتی سیاسی است که بر تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران اثر می‌گذارند. بازار جهانی هنر در سال۲۰۲۴ بار دیگر نشان داد که تا چه حد می‌تواند آیینه‌ای از تحولات عمیق اقتصادی، فرهنگی و روانی جوامع باشد. کاهش ۱۲درصدی فروش، اگرچه در ظاهر صرفا یک آمار اقتصادی است اما در واقع خبر از تحولی بنیادین در شیوه‌های خرید، نوع نگاه به ارزش هنری و رفتار مجموعه‌داران می‌دهد. رکودهای گذشته اغلب ناشی از بحران‌های اقتصادی یا بهداشت جهانی بودند اما رکود کنونی بیش از آنکه به شوک‌های بیرونی مربوط باشد، به نوعی «بازنگری درون‌زا» در خود بازار مربوط می‌شود. هنر معاصر که زمانی موتور محرک فروش‌ها بود، حالا زیر سایه محافظه‌کاری و کاهش ریسک‌پذیری مجموعه‌داران، جای خود را به آثار مطمئن‌تر و شناخته‌شده‌تر داده است. گالری‌ها و خانه‌های حراج نیز در حال تطبیق با شرایط جدید هستند؛ شرایطی که در آن «تعداد فروش» از «ارزش فروش» پیشی گرفته و آثار با قیمت‌های پایین‌تر، میدان‌دار بازار شده‌اند اما در دل این رکود، بذرهای تغییر نیز کاشته شده است. افزایش سهم هنرمندان زن، رشد فروش گالری‌های کوچک و مشارکت بیشتر خریداران جوان و با بودجه‌های محدود، نویدبخش بازاری انسانی‌تر، متنوع‌تر و دموکراتیک‌تر است. بازار هنر امروز در آستانه یک چرخش فرهنگی است؛ چرخشی که اگر به‌درستی هدایت شود، می‌تواند نه‌تنها به بازگشت شکوه پیشین بینجامد بلکه افق‌های تازه‌ای از معنا، دسترسی و عدالت را نیز در دنیای هنر بگشاید. در این بزنگاه تاریخی، شاید مهم‌ترین سوال این باشد: آینده بازار هنر را چه کسی و با چه ارزش‌هایی خواهد ساخت؟
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد