تقویت نگاه به شرق

گروه اقتصادی- ایران و روسیه به تازگی از راه‌اندازی یک سامانه جدید ارتباطی خبر داده‌اند که می‌تواند زبان مشترک مالی این دو کشور در مراودات و تعاملات بانکی و حامی منافع دو کشور در مواجهه با تحریم‌های جهانی باشد. اما آیا سامانه جدید مالی «سپام» را می‌توان جایگزین مناسبی برای سوئیفت در جهت کاهش شدت اثر تحریم‌ها دانست؟
تجربه تاریخی ایران در استفاده و به‌کارگیری از سامانه‌های جایگزین سوئیفت به دوره‌هایی مربوط می‌شود که تحریم‌های آمریکا قطع مراودات و تعاملات بانکی و مالی دیگر کشورها با ایران را موجب شده است. به موجب آن، سیاستگذاران داخلی برای آنکه بتوانند از سد تحریم‌ها عبور کنند، به شناسایی و راه‌اندازی سامانه‌های جایگزینی دست زده‌اند که می‌تواند از قطع روابط ایران با دیگر کشورها جلوگیری کند.
سامانه پیام‌رسانی الکترونیکی مالی «سپام» جایگزین تازه‌ای برای آن دست از تعاملات و مراوداتی است که تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا قطع شده و امکان ادامه تبادلات مالی ایران با دیگر کشورها را فراهم نمی‌آورد. این دومین بار است که ایران برای کاهش شدت اثر تحریم‌ها از سامانه جایگزین «سپام» برای ادامه مراودات مالی خود با وجود تحریم‌ها نام می‌برد.
اما سامانه مالی جایگزین سوئیفت در حالی راه‌اندازی می‌شود که یک مقام ارشد روسی از همکاری این کشور با ایران برای یافتن جایگزین سامانه سوئیفت خبر داده است. بر این اساس سامانه پیام‌رسانی مالی سوئیفت در شرایط فعلی برای بهبود مراودات و تبادلات مالی ایران با روسیه راه‌اندازی می‌شود.
سپام و روابط ایران و روسیه
جدیدترین اطلاعات از سوی مقامات روسی نشان می‌دهد که روند اتصال سامانه‌های بانکی ایران‌ به سامانه‌های روسی به صورت جدی در حال پیگیری است و می‌توان در آینده نیز انتظار داشت که بعد از اتصال سپام به عنوان سامانه پیام‌رسانی الکترونیکی مالی ایران به شبکه پیام‌رسانی بانکی روسیه پروژه چندین ساله و معطل اتصال شبکه شتاب ایران به شبکه میر روسیه بالاخره به سرانجام برسد.
سپام، یک سامانه پیام‌رسانی الکترونیکی مالی است که کارکردی شبیه سوئیفت دارد و به سفارش بانک مرکزی ایران به منظور استفاده در شرایط تحریم ایران از سوی سوئیفت تهیه شده تا جایگزین سوئیفت برای ادامه روابط بانکی شود. این سیستم به عنوان پیام‌رسانی بانکی و یک زیرساخت حیاتی تبادلات ارزی کشور و همین‌طور تبادلات بین‌بانکی را مدیریت می‌کند و با پروتکل سوئیفت تطابق کامل دارد.
همچنین با استفاده از سپام نه تنها برای اولین بار، یک زیرساخت پیام‌رسانی واحد مالی ملی در کشور برای تمام مراودات مالی عمده بانک‌ها از قبیل اعتبارات اسنادی ارزی و ریالی، ضمانتنامه‌های ارزی و ریالی، حوالجات ارزی، مکاتبات، استعلام‌ها و مذاکرات از طریق یک شبکه واحد پیام‌رسانی قابل انجام بوده، بلکه امکان اتصال به بانک‌های خارجی در خارج از کشور را می‌توان به گونه‌ای برقرار کرد که بدون به‌کارگیری امکانات موسسه سوئیفت و نگرانی‌های مربوط به آن، با زبانی مشترک و آشنا، تعاملات مالی با آخرین فناوری‌های موجود صورت گیرد.
سوئیفت ایرانی
در این رابطه یوری یوشاکوف، دستیار رییس‌جمهور روسیه گفت: ایران و روسیه در حال برنامه‌ریزی بر سر استفاده از سیستم پیام‌رسانی مالی روسی مشابه سوئیفت و سیستم ایرانی «سپام» به عنوان جایگزین سیستم سوئیفت و محافظت از روابط دوجانبه خود در برابر تحریم‌های دیگر کشورها هستند. به گفته یوشاکوف، به منظور مراقبت از تجارت دوجانبه و روابط اقتصادی، در حال ارزیابی اقدامات لازم نظیر استفاده از ارزهای ملی و اتصال سیستم پیام‌رسانی مالی روسیه و ایران به یکدیگر هستیم.
وی تاکید کرد: در سال ۲۰۱۸ حجم مبادلات بازرگانی دو کشور با دو درصد رشد به ۷/۱ میلیارد دلار رسید و در شش ماه نخست سال جاری با افزایش ۱۷ درصدی به ۱/۱ میلیارد دلار رسیده است. طبق اعلام گمرک روسیه نیز‌ در هفت ماهه امسال، ایران و روسیه با یکدیگر ۳۳/۱ میلیارد دلار مراوده تجاری داشته‌اند که از این بین، سهم صادرات روسیه به ایران حدود یک میلیارد دلار و صادرات ایران به روسیه ۳۳۳ میلیون دلار بوده است. مبادلات دوجانبه ایران و روسیه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل بیش از ۲۴ درصد افزایش داشته است.
حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه موید آن است که این کشور یکی از شرکای مهم و ارزشمند ایران در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی محسوب می‌شود که ادامه همکاری‌ها و مبادلات تجاری بین دو کشور را بالاخص در شرایط سخت و پیچیده کنونی اجتناب‌ناپذیر می‌سازد.
حلقه روابط جهانی
از این رو‌ راه‌اندازی چنین سامانه‌ای می‌تواند از تجارت دوجانبه ایران و روسیه در شرایط تحریمی محافظت کند و سدی در برابر تحریم‌ها و محدودیت‌های اعمال شده در روابط مالی و تجاری دو کشور باشد. هرچند نمی‌توان آثار و مزایای چنین سامانه‌ای را نادیده گرفت، با این وجود ارزش ذاتی این مهم زمانی روشن می‌شود که بتوان آن را به دیگر کشورها نیز تعمیم داد.
به عبارت‌ دیگر راه‌اندازی سامانه مشترک مالی اگر آغازگر روابط جدید مالی و تجاری با دیگر کشورها باشد، می‌توان شدت اثر تحریم‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد، با این حال این موضوع هیچ‌گاه نمی‌تواند به معنای حضور پررنگ ایران در عرصه روابط تجاری و مالی جهانی باشد. به نظر می‌رسد مسائلی از این دست زمانی کارساز خواهد بود که بتواند مسیر دسترسی و ورود ایران به روابط جهانی را هموار کند و به جایگاه ایران در عرصه فعالیت‌های تجاری و اقتصادی و سیاسی قوام ببخشد.
به نظر می‌رسد سامانه پیام‌رسانی الکترونیکی مالی ‌(سپام) زبان مشترک سوئیفت را برای ادامه تعاملات و روابط مالی ایران و روسیه به کار می‌گیرد اما در عین حال هیچ‌گونه وابستگی به موسسه سوئیفت ندارد. بر این اساس در بستر تعریف شده برای سامانه جایگزین سوئیفت دو طرف باید قادر باشند هرگونه مراوده مالی را به صورت تمام الکترونیکی و در فضایی امن انجام دهند.
با این وجود دامنه محدود این سامانه که تنها پیوستگی ارتباط ایران و روسیه را دربر می‌گیرد زمانی می‌تواند از آسیب‌پذیری دو کشور در برابر ضربه‌های ناشی از تحریم‌ها بکاهد‌ که راهی برای ورود دیگر کشورها به حلقه ارتباطات مالی را نیز بیابد.
بنابراین اگرچه قضاوت در خصوص این موضوع هنوز زود است، با این حال نباید از یاد برد که راه اصلی ورود ایران به عرصه روابط جهانی تنها از ایجاد حلقه روابط عادی با کشورهای جهان می‌گذرد، نه سامانه‌های جایگزین با حلقه روابط محدود.