24 - 01 - 2024
تلازم امید سیاسی و به رسمیت‌شناسی مردم در مردم‌سالاری دینی
دکتر عباسعلی رهبر*
برای ارتقای امید سیاسی در جامعه خاص و پیچیده امروز ما که مملو از رویش‌های ظرفیت‌ساز و ریزش‌های آسیب‌زاست، چه باید کرد؟ به نظر می‌رسد رویه نظری و عملی رهبران انقلاب اسلامی در به رسمیت‌شناسی و کرامت‌مداری مردم عامل مهمی در بروز امید اجتماعی- سیاسی و نشاط و جلوگیری از یأس و ناامیدی در جامعه است. امید به آینده و انتظار مثبت از آن در حوزه‌های اجتماعی- سیاسی متضمن شروطی همچون عمل صادق و قانونمند کارگزاران و احیای عدالت اجتماعی توسط نهادها و ساختارهای سیاسی و اقتصادی است، اما یک شرط مهم در احیای امید سیاسی توجه به امر جامع کرامت مردم و قائل شدن حق انتخاب و حق رای برای آنان است که البته در نظام مردم‌سالاری دینی به این حق عظیم مردم در کنار مسوولیت اجتماعی و سیاسی آنان به شدت و حدت تاکید شده است. امید سیاسی محرک نشاط و تحرک و انتخاب سیاسی و اجتماعی است، همان‌طور که یأس سیاسی کاهنده حضور مردم در عرصه سیاست است. کرامت نیز با نظریه «به رسمیت‌شناسی اجتماعی» (.Social Recognition) ارتباط بسیار نزدیک دارد، بهگونهای که واکنش نیروهای اجتماعی را برحسب میزان بی‌عدالتی در فرآیند به رسمیت‌شناسی در چهار رده مختلف گروه‌های تحقیرشده، اختلال در به رسمیت شناختگی، نادیده انگاشتگی و نابرابری در به رسمیت‌شناسی را نشان می‌دهد. مقام معظم رهبری با بینشی منطقی از کرامت اجتماعی و سیاسی مردم، حضور در انتخابات را هم وظیفه و هم حق مردم دانسته و معتقدند که حضور مردم در انتخابات به معنای حقیقی کلمه لازم است. البته انتخابات صرفا تکلیف نیست، بلکه حق مردم است که بتوانند قانونگذاران، مجریان قانون یا اعضای مجلس خبرگان را انتخاب کنند. مردم‌سالاری دینی متخذ از دانش سیاسی- الهی بر سه اصل باور و توجیه و صدق استوار بوده است که از مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی الهی خود بهره می‌گیرد. یکی از بنیادی‌ترین این مفاهیم موثر در سعادت بشری مفهوم «کرامت» و زنجیره معنایی متصل به آن به عنوان یک موضوع میان‌رشته‌ای به مثابه یک «نظریه شناسایی» مورد توجه اندیشمندان و مفسران قرآنی بوده است، بهگونهای که جامعه هم خیرات و فضیلت‌ها بوده و هم تمسک به آن موجب شرافت و عزت و نیز نافی ضلالت اخلاقی و جهالت عقلی برای فرد و جامعه می‌شود.
با عنایت به اهمیت امر کرامت در قرآن و نظام مردم‌سالاری دینی این گزاره مطرح می‌شود که عقلانیت تعالی‌محور (جمع عقل و ایمان الهی) عدالت فراگیر، ارتقای حقوق اجتماعی- سیاسی، توسعه آزادی‌های مشروع و مردم‌مداری حقیقی از مهم‌ترین وجوه اجتماعی-سیاسی امر کرامت مبتنی بر معرفت قرآنی است که تمسک به آنها باعث پیشرفت مادی و معنوی جامعه می‌شود.
نکته مهم در ارتقای امید سیاسی و حضور اکثریت مردم در اداره جامعه و امر انتخابات درک صحیح از منزلت و شأن مردم عزیز ایران در قالب شناخت و به رسمیت شناختن کرامت و عزتمندی آنان است؛ جایی که امام (ره) از ایران و مردم ایران به عنوان عزیزتر از جان نام می‌برند و مقام معظم رهبری هم اشعار می‌دارند که «مردم ما مردمی بسیار خوب و مؤمن هستند و حتی کسانی که به برخی ظواهر ملتزم عملی نیستند، دلشان با خدا و معانی و مفاهیم معنوی است؛ ضمن اینکه ملتزم نبودن در عمل به نوعی در برخی رفتارهای همه ما وجود دارد.»رهبر معظم انقلاب، در سپهر معنایی خود در توجه به امر کرامت اصیل مردم ایران، وفاداری و آمادگی برای حضور در میدان‌های گوناگون دفاع از ایران و نظام اسلامی در مقابل انواع تهاجم‌های تبلیغاتی، عملی، سیاسی و اقتصادی بدخواهان را دیگر ویژگی ممتاز مردم خواندند و خاطرنشان کردند: «مردم ما در هر موقعیتی که کشور و انقلاب نیاز به دفاع داشته است با به خیابان آمدن، صبر، شعار و حمایت و حتی با رفتن به میدان جنگ، وفاداری خود را نشان داده‌اند و به همین علت امام بزرگوار قاطعانه می‌فرمود ایمان مردم ما بهتر از ایمان مردم صدر اسلام است.»
امید سیاسی یک امر صرفا زبانی و کلیشه‌ای نیست، بلکه با کرامت انسانی و اجتماعی مرتبط است. در واقع کرامت انسانی به نوعی با اقتضای امر انسانی انسان سروکار دارد که البته با نظام سیاسی جامعه نیز مرتبط می‌شود، بهگونهای که لازم است ضمن احترام به کرامت انسان و نقش او در جامعه، به مشارکت عملی و واقعی افراد جامعه توجه کرد. لازم به ذکر است ارتباطات جمعی و مشارکت اجتماعی و سیاسی انسان می‌تواند به توسعه کرامت انسانی کمک کند. ساختار سیاسی جامعه باید بهگونهای باشد که نگرش‌های تحقیر‌آمیز و تبعیض‌زا را باید رفع کند. بسترسازی اجتماعی و فرهنگی برای ارتقای نگرش عمومی و سیاسی جامعه در جهت ارتقای کرامت بسیار مهم است که باید در سازوکارهای قانونی و سیاستگذاری عمومی خود را نشان دهد. دولت اسلامی باید در جهت تمشیت امر کرامت انسانی مسوولیت مدنی جامعه را به رسمیت بشناسد و خود را پاسخگوی مطالبات منطقی مردم بداند.
کرامـت انسـانی برآمده از معرفت اجتماعی- سیاسی قرآنی که مرتبط با ایمان و وحی و عقل است، نه‌تنهـا به منزله یـک حـق یـا مجموعـه‌ای از حقـوق غیر‌قابـل سـلب و انتقـال اسـت، بلکـه محـور و مبنـای حقـوق اصیل انسانی و اجتماعی تلقـی می‌شـود، بهگونهای که پیشـرفت و توسـعه پایـدار در هـر جامعـه‌ِ‌ای در گـرو رعایـت آن اسـت کـه در صـورت بی‌‌توجهـی بـه ایـن اصـل و نبـود التـزام عملـی بـه آثـار آن، ارزش‌هایـی چـون به رسمیت شناسایی، عقلانیت، عدالـت، آزادی، مردم‌مداری حقیقت وجودی خود را از دسـت خواهـد داد و به جز ظاهر و پوسته، چیزی از آن باقی نخواهد ماند. در پایان اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با ائمه جمعه حائز اهمیت است که؛ به معنی واقعی باید قدردان مردم مؤمن، علاقه‌مند، وفادار و هوشمند ایران باشیم و آنها را عمیقا دوست بداریم. ضمن اینکه محبت به مردم همچون اکسیری است که باعث اثرگذاری حرف شما در دل مردم خواهد شد.
* استاد دانشگاه علامه طباطبائی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد