تلاش برای نفوذ جهانی بیشتر؟

در اول ژانویه 2024، بریکس، سازمان بین‌دولتی متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی چهار عضو جدید را پذیرفت: مصر، اتیوپی، ایران و امارات‌متحده عربی. تصمیم این گروه برای بازکردن درها به روی اعضای جدید در اجلاس ژوهانسبورگ در آگوست‌2023 اتخاذ شد و بحثی را در مورد نفوذ بین‌المللی فزآینده آن برانگیخت.
براساس برآوردها، همانطور که سازمان بریکس پلاس از زمان گسترش آن به‌طور غیر‌رسمی نامیده می‌شود اکنون 3/37‌درصد از تولید ناخالص داخلی جهان یا بیش از نیمی از اتحادیه اروپا (5/14درصد) را تشکیل می‌دهد. با این حال علاوه بر افزایش قدرت اقتصادی اعضای جدید می‌توانند درگیری‌های بالقوه (عربستان‌سعودی/ ایران یا مصر/ اتیوپی) را وارد گروه کنند و دستیابی به اجماع بر سر مواضع سیاسی مشترک را دشوارتر کنند.
از آنجایی که اعضای جدید تنها تقریبا 4‌درصد به تولید ناخالص داخلی تجمعی گروه کمک خواهند کرد اهمیت این گسترش را باید فراتر از اثر صرفا اقتصادی به‌شکل نفوذ بیشتر برای گروه و برای کل کشورهای درحال توسعه در سازمان‌های بین‌المللی دید. مانند سازمان ملل متحد، سازمان تجارت جهانی و نهادهای برتون وودز.
بریکس نشان‌دهنده گروهی است که توسط دولت‌های برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی در سال‌۲۰۰۹ تاسیس شد. بریکس خانه 27/3میلیارد نفر یا 13/41‌درصد از جمعیت جهان است. چین و هند که پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان هستند بیشترین سهم جمعیت (۸۷‌درصد) را در بریکس دارند. نام اختصاری بریکس که در ابتدا شامل آفریقای‌‌جنوبی نمی‌شد برای اولین‌بار در سال‌۲۰۰۱ توسط جیم اونیل، رئيس وقت تحقیقات اقتصادی جهانی در Goldman Sachs که افزایش قدرت اقتصادی برزیل، روسیه، هند و چین را پیش‌بینی کرد ابداع شد. دهه آینده در سال ۲۰۰۶ به ابتکار روسیه، وزرای خارجه بریکس شروع به برگزاری جلسات غیر‌رسمی سالانه در حاشیه نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد (سازمان ملل) در نیویورک کردند. در ژوئن ۲۰۰۹ روسیه اولین اجلاس بریکس را در یکاترینبورگ ترتیب داد زمانی‌که این گروه رسما به‌وجود آمد. این اجلاس با درخواست برای افزایش نقش اقتصادهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه در موسسات مالی جهانی پایان یافت. از آن زمان سران کشورها یا دولت‌های بریکس سالانه جلساتی را برگزار می‌کنند و هر کشور عضو به‌مدت یک‌سال به‌صورت چرخشی صندلی را برعهده می‌گیرد. این گروه با اجماع تصمیم می‌گیرد و دبیرخانه دائمی ندارد.
در دومین نشست سران خود در آوریل‌۲۰۱۰ رهبران آفریقای‌جنوبی را وارد این گروه کردند که نام خود را به بریکس تغییر داد تا این واقعیت را منعکس کند. در ژوئن ۲۰۱۶ در ششمین اجلاس سران خود این گروه یک بانک توسعه جدید چندجانبه (NDB) را با هدف بسیج منابع برای پروژه‌های زیر‌ساختی و توسعه پایدار در بریکس و سایر اقتصادهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه و تکمیل موسسات مالی بین‌المللی موجود راه‌اندازی کرد.
پس از ۱۳‌سال بدون توسعه در پانزدهمین اجلاس سران خود که در ژوهانسبورگ در ۲۲ تا ۲۴ اوت ۲۰۲۳ برگزار شد بریکس از چهار عضو جدید‌ – مصر اتیوپی ایران و امارات‌متحده عربی‌- استقبال کرد و اکنون به‌طور غیررسمی بریکس نامیده می‌شود. عضویت کشورها در ۱ژانویه ۲۰۲۴ آغاز شد. اگرچه این کشور دعوتنامه‌ای برای پیوستن دریافت کرد اما عربستان‌سعودی هنوز این کار را به‌طور رسمی انجام نداده است. رییس‌جمهور جدید آرژانتین، خاویر مایلی کشورش را از ورود برنامه‌ریزی‌شده‌اش به این گروه خارج کرد.
پانزدهمین نشست بریکس در ژوهانسبورگ
اجلاس بریکس ژوهانسبورگ تحت عنوان بریکس و آفریقا مشارکت برای رشد متقابل شتابان توسعه پایدار و چندجانبه‌گرایی فراگیر برگزار شد. سران کشورها یا دولت‌هایی که در این مراسم حضور داشتند شامل رییس‌جمهور چین، شی جین پینگ، رییس‌جمهور برزیل، لوئیز ايناسيو لولا داسیلوا، نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی و رییس‌جمهور آفریقای‌جنوبی سیریل رامافوزا بودند. با توجه به اینکه آفریقای‌جنوبی به‌عنوان امضا‌کننده اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی رم (ICC) است بنابراین موظف است در‌صورت پاگذاشتن پوتین به خاک آفریقای‌جنوبی به‌عنوان دیوان کیفری بین‌المللی او را بازداشت کند. به همین دلیل ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه از طریق لینک ویدئویی به این نشست پیوست. رییس‌جمهور رامافوزا به‌عنوان رییس اجلاس سران از رهبران بیش از ۶۰‌کشور عمدتا از جنوب جهانی دعوت کرده بود تا در آن شرکت کنند. این اجلاس با امضای بیانیه ژوهانسبورگ دوم توسط رهبران بریکس به پایان رسید. نکته برجسته پانزدهمین اجلاس توافق برای دعوت از شش کشور جدید آرژانتین، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان‌سعودی و امارات‌متحده عربی برای پیوستن به این گروه بود. این دعوتنامه در ۱ژانویه ۲۰۲۴ تمدید شد. تاکنون هیچ نام رسمی جدیدی برای گروه توسعه‌یافته اعلام نشده است و به‌طور آزمایشی به‌عنوان BRICS شناخته می‌شود.
پس از اینکه آفریقای‌جنوبی اعلام کرد که پنج کشور از جمله عربستان‌سعودی عضویت خود را تایید کرده‌اند. یک منبع رسمی سعودی گفت که این تصمیم هنوز در دست بررسی است زیرا وزیر امور خارجه این کشور، شاهزاده فيصل بن فرحان، ظاهرا می‌خواست قبل از اتخاذ تصمیم مناسب جزئیات را مطالعه کند. آرژانتین، تحت رهبری رییس‌جمهور جدید خود خاویر مایلی این دعوت را رد کرد و رییس‌جمهور توضیح داد که سیاست خارجی او از بسیاری جهات با سیاست‌های دولت قبلی متفاوت است. در این راستا برخی تصمیمات اتخاذشده توسط دولت قبلی مورد بازنگری قرار خواهد گرفت. درحالی‌که او پیوستن آرژانتین را به‌عنوان یک عضو کامل مناسب نمی‌دانست اما بر تعهد خود به روابط تجاری و سرمایه‌گذاری دوجانبه با بریکس‌پلاس تاکید کرد.
از زمان تاسیس این گروه بسیاری از کشورها به آن علاقه نشان داده‌اند. به گفته آفریقای‌جنوبی که در سال‌۲۰۲۳ ریاست آن را برعهده داشت بیش از ۴۰کشور برای پیوستن به این گروه تمایل نشان داده بودند و ۲۲‌کشور به‌طور رسمی درخواست‌های خود را ارسال کرده بودند. با قضاوت براساس مجموعه شش‌نفره دعوت‌شده هیچ معیار عضویت واضحی مشهود نیست. سخنگوی وزارت خارجه چین گفت که بریکس یک پلتفرم مهم برای بازارهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه است و این گروه از هر کشور علاقه‌مندی در خانواده خود استقبال خواهد کرد. با گسترش BRICS تولید ناخالص داخلی این گروه به 6/35‌درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی افزایش خواهد یافت. در‌حالی‌که این امر می‌تواند نفوذ گروه را افزایش دهد. تصمیم‌گیری با اجماع در BRICS ممکن است با توجه به افزایش تنوع منافع در گروه چالش‌برانگیز باشد. به‌عنوان مثال مصر و اتیوپی بر سر تقسیم عادلانه منابع آبی رودخانه نیل اختلاف دارند. به‌طور مشابه به‌رغم توافق اخیر آنها برای از سرگیری روابط دیپلماتیک عربستان‌سعودی و ایران درگیر رقابت طولانی‌مدت در خاورمیانه هستند و اغلب خود را در طرف‌های متضاد درگیری‌ها مانند سوریه، عراق و یمن می‌بینند که در آن اغلب از نیروهای نیابتی استفاده می‌کنند.
زمینه چندجانبه
گسترش اخیر را می‌توان به‌عنوان حرکتی برای ایجاد نظم جهانی متوازن‌تر از طریق اهمیت دادن بیشتر به دیدگاه‌های جنوب جهانی و محوریت بیشتر آنها در بحث‌های جهانی درک کرد. بنابراین بسیار مهم است که بریکس را در چارچوب گسترده‌تر چارچوب‌های چندجانبه ببینیم درحالی‌که این گروه عضو هیچ‌یک از سازمان‌های بین‌المللی نیست و اعضای آن در چندین سازمان بین‌المللی در قالب‌های بریکس که اهداف خاصی را دنبال می‌کنند مانند BASIC که با آب‌وهوا سروکار دارد یا موسسات مالی و زیرساخت‌ها و ابتکارات سرمایه‌گذاری اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن در برخی از این سازمان‌ها و قالب‌ها با کشورهای بریکس شرکت می‌کنند و در برخی دیگر نمایندگی ندارند.
انواع فرمت BRICS Plus ,BASIC ,BRICS: IBSA
همان‌طور که در بالا ذکر شد کشورهای بریکس از طریق انواع قالب بریکس از جمله انجمن گفت‌وگوی IBSA بیسیک و بریکس‌پلاس با یکدیگر همکاری می‌کنند. مجمع گفت‌وگوی IBSA در سال ۲۰۰۳ توسط هند، برزیل و آفریقای‌جنوبی برای رسیدگی به اصلاحات حکمرانی جهانی مذاکرات سازمان تجارت جهانی، تغییرات آب و هوایی و تروریسم براساس ارزش‌ها و اهداف مشترک برای مسئولیت سازمانی جهانی تاسیس شد. BASIC، متشکل از برزیل، آفریقای‌جنوبی، هند و چین در سال‌۲۰۰۹ برای رسیدگی به مسائل آب و هوایی در راستای همسویی با G77 و منافع کشورهای درحال توسعه تشکیل شد.
مشارکت آفریقای‌جنوبی در IBSA و BASIC به‌عنوان دیپلماسی استراتژیک تلقی می‌شود که به گنجاندن آن در بریکس کمک کرده است. پیشنهاد چین برای ایجاد پلتفرم همکاری بریکس‌پلاس در سال ۲۰۱۷ با هدف افزایش همکاری با بازارهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه و به‌طور بالقوه گسترش حوزه نفوذ بریکس بود. پس از تصمیم‌گیری در مورد گسترش بریکس در سال ۲۰۲۳، چین پیشنهاد داد که نام این گروه را به بریکس تغییر دهد. با این حال این نام هنوز رسمی نیست و احتمالا با پلتفرم همکاری
بریکس پلاس اشتباه گرفته می‌شود.
بریکس در سازمان‌هایی که اتحادیه اروپا عضو آن نیست
کشورهای بریکس در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO) و اتحادیه اقتصادی اوراسيا (EAEU) مشارکت دارند. سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ توسط چندین کشور آسیایی تاسیس شد بر توسعه منطقه‌ای و مسائل امنیتی مانند تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی تمرکز دارد. EAEU که توسط چندین کشور پس از فروپاشی شوروی‌- روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان ایجاد شده است‌- به‌عنوان یک منطقه تجارت آزاد برای افزایش رقابت و همکاری عمل می‌کند. اخیرا EAEU همکاری نزدیک‌تری با سازمان همکاری شانگهای و بریکس داشته و ابتکاراتی مانند سیستم پرداخت جهانی و نهادهای مستقل جهانی را با هدف تقویت یکپارچگی و گفت‌و‌گو بین سه سازمان پیشنهاد کرده است.
اتحادیه اروپا و بریکس‌پلاس در زمینه چند‌جانبه- سازمان ملل متحد (UN)
بیانیه ۲۰۲۳ ژوهانسبورگ2، بر قصد بریکس برای تقویت همکاری در مجمع عمومی سازمان ملل تاکید کرد که در گذشته در شیوه رای‌گیری کشورهای بریکس بیان شده بود. برای مثال در سال ۲۰۱۱، زمانی‌که همه کشورهای آن زمان بریکس عضو شورای امنیت سازمان ملل بودند به‌طور یکسان به قطعنامه‌های متعددی رای دادند و موضع مشترکی در مورد امنیت نشان دادند. کشورهای بریکس همچنین نسبت به تحریم‌ها در چارچوب مذاکرات تغییرات آب و هوایی در مورد سیاست‌های مربوط به ایران و سوریه و در مورد واکنش به جنگ روسیه علیه اوکراین تردید دارند.
در سال‌۲۰۱۴ برزیل، چین، هند و آفریقای‌جنوبی از رای دادن به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در حمایت از تمامیت ارضی اوکراین پس از الحاق کریمه به روسیه خودداری کردند و در نتیجه موضع اتحادیه اروپا در قبال امنیت جهانی را به چالش کشیدند. با این حال اتحاد آنها در قطعنامه‌های بعدی به‌ویژه در مورد حمله روسیه به اوکراین در سال‌۲۰۲۲ که در آن هند، چین و آفریقای‌جنوبی رای ممتنع دادند درحالی‌که برزیل به آن رای مثبت داد کمتر آشکار شد. کشورهای بریکس‌پلاس همچنین هنگام رسیدگی به درخواست‌ها برای مداخله علیه اقدامات اسرائیل در زمینه بحران غزه همبستگی خود را نشان دادند. آفریقای‌جنوبی پرونده‌ای را علیه اسرائیل در دادگاه بین‌المللی دادگستری به اتهام نقض کنوانسیون نسل‌کشی آغاز کرد. در قطعنامه سازمان ملل برای آتش‌بس بشر‌دوستانه در غزه همه اعضای بریکس‌پلاس از آن حمایت کردند و تنها هند و اتیوپی به آن رای ممتنع دادند. در مقابل کشورهای عضو اتحادیه اروپا با رای مخالف یا ممتنع به قطعنامه آتش‌بس، اختلاف بیشتری نشان دادند.
– سازمان تجارت جهانی (WTO)
کشورهای- IBSA هند، برزیل و آفریقای‌جنوبی‌- از زمان تاسیس GATT در سال ۱۹۴۸ به‌طور فعال در تجارت چندجانبه شرکت کرده‌اند و از منافع کشورهای درحال توسعه در مذاکرات حمایت می‌کنند.
مشارکت آنها در سازمان تجارت جهانی ادامه یافت که چین در سال ۲۰۰۱ و روسیه در سال ۲۰۱۲ به آن پیوستند. به استثنای اتیوپی و ایران همه کشورهای بریکس‌پلاس عضو سازمان تجارت جهانی هستند. کشورهای بریکس در مذاکرات سازمان تجارت جهانی با پیشنهادات کشورهای توسعه‌یافته به‌ویژه در مورد کشاورزی همان‌طورکه در کنفرانس وزیران کانکون در سال‌۲۰۰۳ مشاهده شد همکاری کردند. برزیل، هند، چین و آفریقای‌جنوبی اغلب به‌عنوان BICS شناخته می‌شوند. در پیشنهادات مشترک به‌ویژه در مذاکرات مربوط به کشاورزی و بحث در مورد دسترسی به بازار غیر‌کشاورزی (NAMA) همکاری کرده‌اند. در مذاکرات مربوط به موافقتنامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (TRIPS) اعضای BICS تلاش‌های مرتبط با حوزه‌های بهداشت عمومی و تنوع‌زیستی را رهبری کردند. با این حال برزیل، هند و چین رویکردهای متفاوتی را برای اجرای این توافق دنبال کردند.
از سال‌۲۰۰۸ مناقشات بین کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه در مذاکرات سازمان تجارت جهانی روی پیشنهادات تعرفه صفر‌به‌صفر متمرکز شده است. کشورهای BICS بر مشارکت داوطلبانه در مذاکرات بخشی مخالفت با مشارکت اجباری داشتند و تاکید بر اینکه ابتکارات بخشی باید مکمل کاهش تعرفه‌های عمومی باشد. همان‌طورکه در اعلامیه هنگ‌کنگ در سال‌۲۰۰۵ بیان شده است اصرار دارند. روابط اتحادیه اروپا و بریکس‌پلاس در سازمان تجارت جهانی با تلاش‌های متمرکز بر حل‌وفصل اختلافات مشخص می‌شود. در مجموع ۱۱۰‌مورد وجود دارد.
با ثبت ۳۴شکایت اتحادیه اروپا علیه کشورهای بریکس‌پلاس این تعداد با شکایاتش علیه ایالات‌متحده قابل مقایسه است. کشورهای بریکس پلاس ‌۱۶شکایت علیه اتحادیه اروپا ارائه کرده‌اند. با این حال هر دو طرف بر لزوم اصلاح سازمان تجارت جهانی و بازگرداندن سیستم حل‌وفصل اختلافات آن توافق دارند. در ۸ فوریه ۲۰۲۴ پارلمان قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن خواستار اصلاحات اساسی سازمان تجارت جهانی با توجه به سیزدهمین کنفرانس وزیران سازمان تجارت جهانی (MC13) در ابوظبی شد.
– موسسات مالی بین‌المللی (IFT)
کشورهای بریکس اتحاد خود را با هدف اصلی افزایش نفوذ اقتصادهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه در موسسات مالی جهانی تشکیل دادند به‌ویژه با توجه به انتقاد آنها از موسسات برتون وودز مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول به‌دلیل قوانین قدیمی و ناکافی آنها با وجود داشتن تولید ناخالص داخلی ترکیبی BRICS+ بزرگ‌تر از G7 یا اتحادیه اروپا، سهم سرمایه و نفوذ رای بعدی آن در موسساتی مانند بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه (IBRD) به‌طور قابل‌توجهی کمتر باقی می‌ماند (زیرا قدرت رای هر کشور عضو براساس وزن تعیین می‌شود، براساس کمک مالی آن به بانک جهانی). از سوی دیگر هند و برزیل بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان وام‌های IBRD در سال‌۲۰۲۳ بودند اما تنها ۵‌درصد از سرمایه را به خود اختصاص دادند.
برای رسیدگی به این مسائل بریکس بانک توسعه جدید (NDB) و ترتیبات ذخیره احتمالی (CRA) را در سال ۲۰۱۴ تاسیس کرد. NDB وام‌هایی را برای زیرساخت‌ها و توسعه پایدار، با توزیع برابر از سهام رای بین اعضای بریکس ارائه می‌دهد. CRA حمایت متقابل را در طول بحران‌های ارزی تضمین می‌کند.
علاوه بر این کشورهای بریکس در بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا (AIIB) که توسط چین در سال ۲۰۱۳ آغاز شد مشارکت دارند. ایده یک آژانس رتبه‌بندی اعتباری BRICS (CrRA) در سال ۲۰۱۸ پیشنهاد شد اما به‌دلیل عدم اجماع در میان آنها مورد پذیرش قرار نگرفت. اعضای کشورهای بریکس‌پلاس از ایده دلارزدایی یعنی کاهش وابستگی به دلار آمریکا در تجارت حمایت می‌کنند. بر این اساس برخی از کشورها مانند ایران، روسیه و چین قبلا توافقاتی را برای تجارت با یکدیگر با ارزهای محلی خود نهایی کرده‌اند. درحالی‌که بحث‌هایی در مورد ارز مشترک بریکس‌پلاس وجود داشته است کارشناسان این را یک احتمال دور می‌دانند به‌خصوص اکنون که اتحاد بزرگ‌تر شده است. از سوی دیگر بانک خلق چین، بانک مرکزی این کشور با تمامی کشورهای بریکس‌پلاس به استثنای ایران و اتیوپی قراردادهای سوآپ دوجانبه منعقد کرده است. این ترتیبات برای تسهیل استفاده از ارز محلی در نظر گرفته شده است و همچنین می‌تواند برای رفع کمبود ذخایر ارزی بانک مرکزی در زمان بحران استفاده شود.
– ابتکارات زیر ساختی و سرمایه‌گذاری
کشورهای بریکس‌پلاس همراه با اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن در ابتکارات زیرساختی و سرمایه‌گذاری مختلفی از جمله طرح کمربند و جاده (BRI) ، دروازه جهانی کریدور اقتصادی هند، خاورمیانه و اروپا (IMEC) و همکاری چین و کشورهای اروپای مرکزی و شرقی (همکاری چین و CEEC) شرکت داشتند.
BRI که توسط رییس‌جمهور چین شی جین پینگ در سال‌۲۰۱۳ راه‌اندازی شد با هدف ایجاد ارتباط بین اقتصادهای بزرگ اوراسیا از طریق زیرساخت‌ها، تجارت و سرمایه‌گذاری است. درحالی‌که اکثر کشورهای بریکس و چند کشور عضو اتحادیه اروپا در BRI مشارکت داشته‌اند برخی از آنها مانند برزیل و هند مشارکت نداشته‌اند. دروازه جهانی اتحادیه اروپا که در سال‌۲۰۲۱ آغاز شد به‌عنوان جایگزینی برای BRI در نظر گرفته می‌شود و بر بسیج سرمایه‌گذاری از جمله در کشورهای بریکس مانند برزیل، هند، آفریقای‌جنوبی و مصر تمرکز دارد.
در سال‌های اخیر هم اتحادیه اروپا و هم هند تقویت شراکت خود را یک اولویت در نظر گرفته‌اند، همانطورکه ابتکاراتی مانند IMEC با هدف تقویت ارتباط اقتصادی و روابط تجاری بین هند، خاورمیانه و کشورهای اروپایی نشان می‌دهد. این پروژه که به‌عنوان جایگزینی برای BRI تلقی می‌شود از سوی کشورهای مختلف غیر اتحادیه اروپا و کشورهای اتحادیه اروپا حمایت شده است که حکایت از اهمیت استراتژیک آن دارد. این اولویت همچنین در مذاکرات مربوط به توافقنامه تجارت آزاد (FTA) و ایجاد شورای تجارت و فناوری (TTC) منعکس شده است. علاوه بر این همکاری چین و CEEC که در سال‌۲۰۱۲ راه‌اندازی شد در ابتدا شامل ۱۶کشور اروپای مرکزی و شرقی بود و بعدا با گنجاندن یونان به ۱۷‌کشور گسترش یافت. با این حال خروج‌های اخیر منجر به تغییر نام آن به‌عنوان ابتکار ۱۴۱ شده است که منعکس‌کننده تغییرات مداوم در پویایی همکاری است.
– بریکس و گروه هفت (G7) و گروه بیست (G20)
از سال ۲۰۱۴، زمانی‌که روسیه از G8 کنار گذاشته شد، G7 یک مجمع بین‌المللی است که عمدتا از کشورهای بزرگ صنعتی اقتصادهای کلیدی جهان تشکیل شده است. با رشد اقتصادی قابل‌توجهی که کشورهای بریکس – به‌ویژه چین و تاحدی کمتر هند‌- در دهه‌های اخیر شاهد بوده‌اند مجموع تولید ناخالص داخلی آنها اکنون بزرگ‌تر از G7 است.
به گفته یک مقام چینی این وزن اقتصادی قرار است صدای جمعی در جهان بریکس‌پلاس را تقویت کند که برخی ناظران آن را به‌عنوان آرزوی این گروه برای برکناری G7 تفسیر می‌کنند. اگر عربستان‌سعودی تصمیم به پیوستن به بریکس‌پلاس بگیرد گروه‌۲۰ شامل شش عضو از ۱۰‌عضو بریکس‌پلاس خواهد شد. در سپتامبر‌۲۰۲۳ اتحادیه آفریقا (AU) به‌عنوان بیست‌ویکمین عضو خود به گروه 20 ملحق شد و برای اعضای جدید BRICS مصر و اتیوپی از طریق عضویت آنها در AU مشارکت کرد. کشورهای بریکس از طریق بیانیه‌های مشترک که موضع جمعی خود را در مورد مذاکرات گروه‌۲۰ بیان می‌کنند فعالانه در G20 شرکت می‌کنند. علاوه بر این با توجه به اینکه ریاست گروه‌۲۰ در سال‌۲۰۲۳ توسط هند در سال‌۲۰۲۴ در اختیار برزیل و در سال۲۰۲۵ در اختیار آفریقای‌جنوبی قرار گرفت به این معناست که برای سه‌سال متوالی در دست اعضای بریکس خواهد بود. موضوعات انتخاب‌شده توسط ریاست‌جمهوری هند و برزیل نیز منعکس‌کننده اولویت‌های بریکس از جمله اصلاح نهادهای حکمرانی جهانی است. با این وجود غیبت روسای‌جمهور روسیه و چین در آخرین اجلاس سران گروه‌۲۰ در دهلی‌نو در سپتامبر‌۲۰۲۳ به‌عنوان نشانه‌ای بالقوه از تمایل این کشورها برای کاهش اهمیت گروه‌۲۰ به‌ویژه با توجه به گسترش بریکس، تفسیر شده است.
روابط اتحادیه اروپا‌- بریکس
اتحادیه اروپا به‌عنوان یک کل روابط رسمی با BRICS یا BRICS گسترش‌یافته به عنوان یک گروه ندارد. همچنین هیچ سیاست یا استراتژی اختصاصی بریکس وجود ندارد که کل گروه را هدف قرار دهد. این به‌دلیل تفاوت‌های عمده بین کشورهای بریکس و ماهیت قالب بریکس است. با این حال اتحادیه اروپا توافقنامه‌ها و مشارکت‌های دوجانبه و بین‌منطقه‌ای با تک‌تک اعضا دارد.
روابط سیاسی
اتحادیه اروپا با هر یک از پنج عضو اصلی بریکس در اواسط دهه‌۱۹۹۰ از طریق توافقنامه‌های مختلف مشارکت رسمی را آغاز کرد. با این حال تحولات ژئوپلیتیکی عملا برخی از توافقات را از اهمیت سیاسی یا عملی محروم کرده است به‌ویژه در مورد چین و روسیه.
روابط سیاسی اتحادیه اروپا با کشورهای جدید بریکس‌پلاس متفاوت است. هدف کمیسیون اروپا امضای توافقنامه مشارکت استراتژیک با مصر است. علاوه بر این از طریق شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC) مشارکت راهبردی با عربستان‌سعودی و امارات‌متحده عربی را آغاز کرده است. روابط با اتیوپی ازجمله براساس توافقنامه «کوتونو» است و نگرانی‌های اخیر در مورد نقض حقوق بشر باعث اقدام اتحادیه اروپا شده است. توافق هسته‌ای ایران به‌طور قابل‌توجهی روابط اتحادیه اروپا و ایران را شکل می‌دهد. با وجود تلاش‌های مشترک در طول چهارسال گذشته برای نجات معامله چالش‌هایی وجود داشته است.
روابط تجاری
اتحادیه اروپا هیچ قرارداد تجارت آزاد یا سرمایه‌گذاری با اعضای بریکس‌پلاس ندارد. یک استثنا، توافقنامه ارتباط با مصر و موافقتنامه مشارکت اقتصادی (EPA) با جامعه توسعه آفریقای‌جنوبی (SADC) است که آفریقای‌جنوبی یکی از اعضای آن است. اتحادیه اروپا درحال مذاکره با هند و مرکوسور، بلوک اقتصادی و سیاسی آمریکای‌جنوبی است که برزیل به همراه آرژانتین، پاراگونه و اروگوئه عضو آن هستند.
از نظر تجارت چهار عضو جدید و عربستان‌سعودی اهمیت کمتری برای اتحادیه اروپا نسبت به چهار به علاوه یک اصلی دارند،البته فقطبه دلیل جمعیت و اندازه بازارشان. سهم آنها در کل تجارت کالاهای اتحادیه اروپا در سال‌۲۰۲۲ تقریبا ۳‌درصد است که کاملا در تضاد با سهم تقریبا ۲۵‌درصدی پنج عضو اصلی بریکس است. تجارت کالاهای اتحادیه اروپا با بریکس‌پلاس ازجمله عربستان‌سعودی از سال۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ با ۳۵‌درصد افزایش به حجم تجارت تقریبا ۱۶‌میلیارد یورو در سال‌2022 رسید.
با این حال این امر عمدتا به‌دلیل افزایش عظیم (۵۵‌درصدی) تجارت با چین است که همچنین بزرگ‌ترین اقتصاد این گروه است. در طول دهه گذشته اتحادیه اروپا شاهد افزایش قابل‌توجهی در تجارت خدمات با کشورهای بریکس‌پلاس ازجمله با عربستان‌سعودی بوده است که ارزش کل آن از ۱۳۲میلیارد یورو در سال ۲۰۱۰ به ۲۵۲‌میلیارد یورو در سال‌۲۰۲۱ تقریبا دو برابر شده است.
نسبت تجارت اتحادیه اروپا در خدمات با کشورهای BRICS+ در رابطه با کل تجارت خدمات خارج از اتحادیه اروپا از 3/8‌درصد به 5/12‌درصد در مدت مشابه افزایش یافته است. این‌بار هم چین بزرگ‌ترین مشارکت‌کننده در میان کشورهای بریکس خارجی جهانی را در سال‌۲۰۲۲ به خود اختصاص داده است.
در مقیاس جهانی گروه بریکس‌پلاس منبع حاشیه‌ای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) است. چین، بزرگ‌ترین مشارکت‌کننده در میان کشورهای بریکس‌پلاس تنها ۷‌درصد از کل سرمایه‌گذاری خارجی جهانی را در سال‌2022 به خود اختصاص داده است. اتحادیه اروپا همچنان بزرگ‌ترین منبع سرمایه‌گذاری خارجی است.
موضع پارلمان اروپا
در اوایل سال ۲۰۱۲ پارلمان در قطعنامه‌ای در مورد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال بریکس و دیگر قدرت‌های نوظهور خواستار افزایش همکاری بین اتحادیه اروپا و بریکس شد. ازجمله در زمینه مشارکت با کشورهای بریکس جداگانه به‌ویژه با کشورهایی که واقعا به اشتراک گذاشته و به آنها احترام می‌گذارند. ارزش‌های دموکراتیک در مورد همه موضوعات مورد علاقه بین‌المللی درحالی‌که اعضای پارلمان اروپا تشخیص دادند که بریکس یک بُعد اقتصادی مرتبط را حفظ می‌کند. آنها این گروه را اساسا سیاسی می‌دانستند. به‌عنوان مثال این امر در هماهنگی بریکس در شورای امنیت سازمان ملل در سال‌۲۰۱۱ منعکس شده است.
در ۱۳دسامبر‌۲۰۲۳، پارلمان توصیه کرد که شورا و نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی (HR/VP) به تلاش‌های چین برای ایجاد سازمان‌های بین‌المللی جایگزین ازجمله گروه کشورهای بریکس پاسخ مناسبی بدهند. بر هماهنگی بهتر بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا و تشدید مشارکت با شرکای همفکر در سراسر جهان، علاوه بر این در قطعنامه ۲۸‌فوریه ۲۰۲۴ در مورد اجرای سیاست خارجی و امنیتی مشترک پارلمان بر لزوم افزایش گفت‌و‌گو و همکاری اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن با برخی اعضای بریکس‌پلاس برای مقابله با اقدامات به روسیه و افزایش نفوذ جهانی چین تاکید کرد.
با توجه به پاسخ HR/VP به یک سوال پارلمان در ۱۸اکتبر‌۲۰۲۳ کمیسیون بریکس و گسترش آن را نظارت می‌کند اما همچنین توانایی این گروه را برای ترویج اقدامات منسجم و همگرا در مجامع بین‌المللی محدود می‌بیند. کمیته تجارت بین‌الملل پارلمان (INTA) در ۲۴‌اکتبر‌۲۰۲۳ با کمیسیون درباره گسترش بریکس تبادل‌نظر کرد. در جریان این مناظره نمایندگان پارلمان اروپا بر لزوم توجه به تاثیر ارز بالقوه بریکس‌پلاس و پیامدهای آن برای تجارت اتحادیه اروپا تاکید کردند.
پارلمان با تک‌تک کشورهای BRICS در هیات‌های نمایندگی و از طریق جلسات بین‌پارلمانی تعامل می‌کند.
دیدگاه ذی‌نفعان
بحث پیرامون گسترش بریکس و تاثیر بالقوه آن بر امور جهانی چند‌وجهی بوده و تحت‌تاثیر دیدگاه‌های متفاوت است. از یکسو طرفداران استدلال می‌کنند که گنجاندن کشورهای دیگر در بریکس‌پلاس می‌تواند بستری را برای جنوب جهانی فراهم کند تا منافع خود را ابراز کند و سلطه سنتی غرب در امور جهانی را به چالش بکشد. آنها به قدرت اقتصادی ترکیبی کشورهای بریکس اشاره می‌کنند که از G7 پیشی می‌گیرد و برخی استدلال می‌کنند که این وزن اقتصادی جمعی می‌تواند به‌عنوان تعادلی در برابر آنچه که آنها به‌عنوان هژمونی غربی درک می‌کنند عمل کند. علاوه بر این آنها به بزرگی بلوک BRICS‌ هم از نظر جمعیت و هم از نظر تولید ناخالص داخلی اشاره می‌کنند که از اهمیت روبه رشد آن در صحنه جهانی صحبت می‌کند. همان‌طور‌که وزن اقتصادی گروه افزایش می‌یابد ممکن است بتواند تاثیر بیشتری بر آن دسته از برنامه‌ها و سیاست‌های جهانی به‌ویژه در مورد مسائل توسعه‌ای که بر جنوب جهانی تاثیر می‌گذارد اعمال کند.
با این حال بدبینان نگرانی‌هایی را در مورد چالش‌های بالقوه انسجام در بلوک توسعه‌یافته بریکس مطرح می‌کنند. گنجاندن کشورهایی با منافع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی متفاوت می‌تواند منجر به تنش‌های داخلی شود و مانع از توانایی گروه برای دستیابی به اجماع در مورد موضوعات کلیدی شود. تکه‌تکه‌شدن حاصله ممکن است اثربخشی بریکس‌پلاس را به‌عنوان یک نیروی متحد برای تغییر تضعیف کند و توانایی آن را برای تبدیل قدرت اقتصادی به نفوذ معنادار جهانی محدود کند. درنهایت مسیر BRICS و تاثیر آن بر پویایی جهانی به این بستگی دارد که اعضای آن چگونه به‌طور موثر اختلافات داخلی را هدایت کنند، زمینه‌های مشترک ایجاد کنند و از نقاط قوت جمعی خود برای پیشبرد اهداف مشترک در صحنه جهانی استفاده کنند. درحالی‌که این گسترش فرصت‌هایی را برای نمایندگی و تنوع بیشتر در حکمرانی جهانی ارائه می‌دهد تحقق پتانسیل کامل آن مستلزم تلاش‌های هماهنگ برای غلبه بر چالش‌ها و تقویت همکاری معنادار بین کشورهای عضو است.