تمایل تهران و واشنگتن به تعامل

اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه: موضع ما درباره مذاکره کاملا روشن است

گروه سیاسی- دونالد ترامپ حالا رسما رییس‌جمهور ایالات متحده است و اتاق بیضی کاخ سفید بار دیگر دفتر کار او خواهد بود. او که در یکی از آخرین اظهارنظرهایش به‌عنوان رییس‌جمهور منتخب آمریکا، از «یکصد فرمان اجرایی» سخن گفته بود بنا دارد آنها را در همان «نخستین روز کارش در قامت رییس‌جمهور ایالات متحده» امضا و صادر کند، عصر دیروز {به‌وقت تهران} پس از ادای سوگند در مراسم تحلیف، رسما کارش را به‌عنوان قدرتمندترین مرد و بزرگ‌ترین ابرقدرت جهان آغاز کرد. خبری که احتمالا مهم‌ترین رویداد خبری دیروز بود و در نتیجه برای همه کشورها، دولت‌ها و ملت‌های مهم بود اما با توجه به سیاست «فشار حداکثری» ترامپ که در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود علیه ایران به کار گرفت، طبیعتا بازگشت ترامپ به کاخ سفید برای ایران و ایرانیان بیش از دیگر کشورها و ملت‌ها حائز اهمیت بود.
مذاکره غیرمستقیم پزشکیان و ترامپ از آنتن NBC
دونالد ترامپ که همین چند روز پیش در گفت‌وگویی با شبکه NBC گفته بود قصد دارد بلافاصله پس از اتمام مراسم تحلیف، در همان نخستین روز کاری خود در قامت رییس‌جمهور آمریکا، پای یکصد فرمان اجرایی را امضا کند و دستورهایی را درباره مسائل گوناگون مرتبط با سیاست داخلی و خارجی، اقتصاد و جامعه آمریکا و البته جامعه جهانی صادر کند و از جمله با اعمال تحریم‌های تازه و بازگرداندن تحریم‌های پیشین ایالات‌متحده علیه ایران، فشار اقتصادی به ایران با تمام توان افزایش دهد، در عین حال اینجا و آنجا از آمادگی خود برای «مذاکره» و «معامله» با ایران با هدف دستیابی به «توافق» سخن گفته است.
جالب آنکه به فاصله کمتر از یک هفته پیش از مراسم تحلیف دونالد ترامپ در واشنگتن، مسعود پزشکیان نیز در گفت‌وگویی که از قضا با خبرنگار همین شبکه NBC انجام داد، به همین مساله خطیر و حساس «مذاکره با آمریکا» پرداخت و همچون همتای آمریکایی‌اش از «آمادگی» خود در این راستا سخن گفت. سخنانی که اگرچه در روزهای گذشته با واکنش منفی طیفی از نیروهای سیاسی و رسانه‌های منتسب‌ به منتهی‌الیه جناح راست مواجه شد اما از سوی دیگر، استقبال برخی از دیگر نیروها و طیف‌های سیاسی و رسانه‌ای را نیز درپی داشت.
آن هم در حالی که یک روز پیش از انتشار مشروح آن مصاحبه مطبوعاتی در رسانه‌های داخلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس‌جمهور از اهمیت آن سخن گفته و تاکید کرده بود که «پیام رییس‌جمهور از شبکه NBC آمریکا» پیام «صلح» و «تنش‌زدایی» است.
محمدمهدی طباطبایی که روز 25 دی‌ماه، یک روز پیش از انتشار متن آن مصاحبه، از زمان انتشار متن سخنان پزشکیان خبر داده بود، در پیامی که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) منتشر کرد، نوشت: «جمهوری اسلامی ایران خواهان صلح و تنش‌زدایی در منطقه و جهان است، جنگ‌افروزی، تجاوز و نسل‌کشی رژیم صهیونیستی را محکوم می‌کند و آماده مذاکره شرافتمندانه و برابر است.» جالب‌تر آنکه روز گذشته، ساعتی پیش از آغاز مراسم تحلیف دونالد ترامپ در واشنگتن، یکی از خبرگزاری‌های رسمی دولت، در اقدامی معنادار متن کامل آن مصاحبه را بازنشر کرد. آن هم بدون هرگونه توضیح درباره علت بازنشر این مصاحبه و بدون آنکه اشاره شود این مصاحبه، روز 26دی‌ماه نیز منتشر شده است.
این ابتکار رسانه‌ای دولت به‌ویژه از آنجا که همزمان بود با موضع‌گیری برخی از اعضای دولت از جمله جواد ظریف، علی ربیعی و علی عبدالعلی‌زاده درباره «مذاکره با آمریکا» و تاکید بر اهمیت و ضرورت این دست‌ رایزنی‌ها و گفت‌وگوهای دیپلماتیک، از تاثیرگذاری بیشتری نیز برخوردار شد.
توضیح بقائی درباره پالس‌های مثبت برای مذاکره
همزمان با این ابتکار رسانه‌ای جالب‌توجه تیم رسانه‌ای دولت و اعلام موضع چهره‌های سیاسی نزدیک به رییس‌جمهور اما سخنگوی دستگاه دیپلماسی که به‌منظور پاسخگویی به پرسش‌های اصحاب رسانه در نشست مطبوعاتی هفتگی خود حاضر شده بود، تاکید کرده «مطالبی که درباره مذاکره با آمریکا بیان شده، نسبتی با موضع رسمی ما ندارد.» اسماعیل بقائی که مشخصا به آنچه ازسوی «یکی از مشاوران رییس‌جمهور» درخصوص «مذاکره مستقیم با آمریکا» مطرح شده بود، واکنش نشان می‌داد، گفت: «موضع وزارت خارجه و دولت در ارتباط با مباحث سیاست خارجی توسط سخنگوهای رسمی بیان می‌شود.» او گفت: «حدس می‌زنم که نظر شخصی گوینده بوده است.»
نکته عجیب در این نگاه و تحلیل سخنگوی دستگاه دیپلماسی درباره آنچه برخی معاونان و مشاوران پزشکیان درباره «مذاکره با آمریکا» مطرح کرده‌اند، این بود که او آنچه به‌تازگی از سوی یکی از مشاوران ترامپ مطرح شده را لزوما «نظر شخصی» آن فرد نمی‌داند. مایک واتس که به‌عنوان مشاور امنیت ملی دولت ترامپ مطرح است، یکی، دو روز پیش از برگزاری مراسم تحلیف ترامپ گفته: «دولت ایالات‌متحده در فوریه {ماه آینده میلادی} تصمیماتی مهم درباره ایران اتخاذ می‌کند». او که در این رابطه با CBSگفت‌وگو می‌کرد، همچنین با طرح این ادعا که «پدافند هوایی ایران منهدم شده»، گفته: «این لحظه برای اتخاذ آن تصمیمات کلیدی است و ما این کار را ظرف یک ماه آینده انجام خواهیم داد.» مواضعی که البته چنان که انتظار می‌رفت با واکنش تند و صریح سخنگوی وزارت خارجه ایران مواجه شد و در نتیجه اسماعیل بقائی با تاکید بر اینکه «موضع ایران در این زمینه بارها اعلام شده»، گفت: «ایران در دفاع از منافع، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی خود قاطعانه عمل می‌کند. مواضع ما روشن است و ما در دفاع از منافع خود با قاطعیت عمل می‌کنیم.»
انتقاد از بایدن؛ امید به ترامپ
با این همه اما سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی در بخش دیگری از سخنانش در این نشست مطبوعاتی از انتظارات تهران از دولت ترامپ سخن گفت و ابراز امیدواری کرد که «4 سال بعد، قضاوتی که الان درباره چهار سال گذشته وجود دارد، وجود نداشته باشد و رویکردها و سیاست‌های آمریکا، واقع‌گرایانه و مبتنی‌بر حقوق بین‌الملل و احترام و منافع و خواسته‌های ملت‌های منطقه از جمله ملت ایران باشد.» بقائی که عملکرد «دولت دموکرات آمریکا» را «یکی از بدترین عملکردها در طول ۶۰سال گذشته یا بیشتر از آن» توصیف کرد، در ادامه گفت: «متاسفانه در طول این چهار سال، اقدامات ایذایی دولت آمریکا ادامه پیدا کرد و در رابطه با مذاکرات مربوط به احیای توافق هسته‌ای به هیچ عنوان جدیتی از سوی آنها دیده نشد و تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران ادامه پیدا کرد.»
تاکید سخنگوی دستگاه دیپلماسی بر آمادگی برای مذاکره
انتقادهای بقائی از جو بایدن و دولت دموکراتی که در چهار سال گذشته قدرت را در ایالات متحده در اختیار داشت، همچنین در ادامه به‌نحوی دیگر دامن دیپلمات‌های اروپایی را نیز گرفت. سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی که به آنچه اروپایی‌ها در روزهای گذشته درخصوص استفاده از مکانیزم ماشه مطرح کرده‌اند، واکنش نشان می‌داد، با تاکید بر اینکه «این ادعاها، تازگی ندارد»، گفت: «از همان زمان که بحث آن در دولت دوازدهم مطرح شد ما مشخص کردیم که اگر بخواهند از این اهرم برای فشار یا امتیازگیری سوءاستفاده شود، واکنش ما هم متناسب و متقابل خواهد بود و یکی از مواردی که صریح گفته شده، با سوءاستفاده از این سازوکار اساسا توجیه و دلیلی برای ماندن ایران در برخی موافقتنامه‌های مربوطه وجود ندارد.» بقائی همچنین در توضیحاتی درباره هدف نهایی گفت‌وگوهای ایران و اروپا گفت: «مذاکره درباره موضوع هسته‌ای ایران مبنای روشنی دارد؛ طرف‌های برجام هم مشخص هستند و همه طرف‌هایی که شکل‌گیری برجام حضور داشتند، در این روند هم باید مشارکت داشته باشند.» او سپس از نقش قدرت‌هایی گفت که در گذشته در برجام حضور داشتند و هم‌اکنون حضور ندارند و پس از آن به مذاکرات احتمالی میان تهران و واشنگتن نیز اشاره کرد. او گفت: «درباره سایر طرف‌هایی که زمانی عضو برجام بودند، موضع ما کاملا روشن بوده، ما در چهار سال گذشته حتی زمانی‌ که آمریکا خارج از برجام بود، مذاکرات به‌صورت غیرمستقیم ادامه و در دولت دموکرات جریان داشت و روند مسقط را داشتیم؛ بنابراین موضع ما درباره مذاکره و گفت‌وگو درباره موضوعات مختلف، موضوعی مستمر و کاملا روشن بوده است.»
تاکید فرجی‌راد بر لزوم مذاکره
با ترامپ
مجموعه این تحولات و مشخصا بازگشت ترامپ به کاخ سفید در حالی منجر به ایجاد نگرانی‌هایی در ایران شده که برخی از ناظران و کارشناسان نیز معتقدند که کماکان می‌توان به «توافق» امیدوار بود. عبدالرضا فرجی‌راد که در این رابطه با پایگاه خبری-تحلیلی خبرآنلاین گفت‌وگو می‌کرد، با اشاره به «مصاحبه اخیر رییس‌جمهور با شبکه NBC و مصاحبه‌های دیگر پزشکیان» گفت: «جمهوری اسلامی آمادگی گفت‌وگو با آمریکا را دارد تا مشکلات مربوط به هسته‌ای و تحریم‌ها را حل کند.» این استاد ژئوپلیتیک همچنین با اشاره به «گفت‌وگوهای ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام» که تاکنون سه دور از آن برگزار شده و بناست ادامه پیدا کند، گفت: «طبیعی است که برای برداشته شدن تحریم‌ها، صرفا گفت‌وگو با اروپا کارساز نیست. باید با مجموعه غرب یعنی هم اروپا و هم آمریکا گفت‌وگو شود و با دو کشور چین و روسیه هم که در قالب ١+٥ حضور دارند، توافق شود.» او گفت: «ترامپ از برجام خارج شده و کنار آن تحریم‌های غیرقانونی را بر ایران تحمیل کرده که کشورهای دیگر نیز آن را اعمال می‌کنند. بنابراین، اگر ما با چین، روسیه و اروپا به توافق برسیم و با آمریکا توافق نکنیم، این تحریم‌ها باقی خواهند ماند. اگر با ترامپ که حالا دیگر وارد کاخ سفید شده، وارد گفت‌وگو نشویم، آمریکایی‌ها باتوجه به سانتریفیوژهای به‌کار گرفته شده فشارهای بیشتری را وارد خواهند کرد و تحریم نفتی بیشتری اعمال می‌کنند. بنابراین رییس‌جمهور انتخاب درستی کرده و باید با آمریکا وارد گفت‌وگو شویم.»
حمایت شورای‌عالی امنیت ملی
از مذاکره با آمریکا
شاید مهم‌ترین بخش این تحلیل فرجی‌راد آنجا بود که او به پرسشی درباره موضع هسته سخت قدرت در جمهوری اسلامی درباره این مذاکرات احتمالی با ایالات‌متحده پاسخ می‌داد. فرجی‌راد گفت: «مساله این است که وقتی رییس‌جمهور، وزیر امور خارجه یا یک مقام دیگر دولتی می‌گویند ما آمادگی داریم براساس یک روند متعادلی با آمریکا صحبت کنیم، صرفا به‌تنهایی تصمیم گرفته نشده است. وقتی رییس‌جمهور و وزیر امور خارجه نکته‌ای را اشاره می‌کنند، طبیعتا صحبت‌های اساسی درباره آن در شورای‌عالی امنیت ملی انجام شده است.» این دیپلمات بازنشسته همچنین گفت: «اگر مجموعه نظام تصمیم گرفته باشد، می‌توانند مخالفت خودشان را بیان کنند اما نمی‌توانند در برابر آنچه تصمیم گرفته سنگ‌اندازی کنند. به‌ویژه آنکه در آمریکا دولتی روی کار آمده که با دولت پیشین متفاوت است. کشورها هم با مشکلات اقتصادی و تحریمی زیادی روبه‌رو هستند. بنابراین تصمیم‌گیرندگان نظام به این مخالفت‌ها توجهی نمی‌کنند.» فرجی‌راد همچنین با اشاره به اعلام آمادگی ترامپ برای مذاکره با ایران گفت: «ترامپ در کارزار انتخاباتی خود اعلام کرد که می‌خواهد با ایران به توافق برسد و تا به الان از سوی او نکته منفی نشنیده‌ایم. حتی در پاسخ به خبرنگاری که گفته بود آیا ایران را مجازات خواهید کرد، گفت که ما می‌خواهیم به توافق برسیم؛ بنابراین، وقتی ترامپ شعار پایان جنگ را در خاورمیانه و اوکراین می‌دهد، یعنی نمی‌خواهد وارد درگیری بیشتری شود.» او با تاکید بر اینکه «تحریم جدید ایران، تنش جدیدی در منطقه ایجاد خواهد کرد»، گفت: «زمانی که ایران اعلام آمادگی گفت‌وگو می‌کند، اگر پاسخ منفی بدهد به ضرر خودش تمام خواهد شد.»