تناقض‌گویی در عددهای ناترازی برق

گروه انرژی- آیا برق امسال از ناترازی عبور کرده و در خط بحران قرار می‌گیرد؟ هرچند نمی‌توان برای این موضوع حکم کلی صادر کرد یا پیش‌بینی دقیقی انجام داد اما بررسی اظهارنظرهای ضد و نقیض مسوولان از وزیر نیرو و معاونانش گرفته تا معاون اول رییس‌جمهوری همگی بیانگر آن است که تلاش می‌شود واقعیت‌های بحران برق رونمایی نشود.
در حالی که گزارش‌های رسمی وزارت نیرو و گزارشی که اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرد نشان می‌دهد که ناترازی برق کشور در سال جاری به بیش از 000/‏20مگاوات خواهد رسید، وزیر نیرو هفته گذشته گفت که ناترازی برق امسال 20‌هزار مگاوات است. او سال گذشته هم در اواسط بهمن‌ماه از حل مساله ناترازی در تابستان پیش‌رو خبر داده بود. همزمان با اظهارات عباس علی‌آبادی، محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهوری هم در اظهارنظری عجیب این موضوع را تکرار کرد و گفت که تلاش می‌شود، ناترازی امسال حل شود. این در حالی است که پیش‌بینی تولیدکننده‌های برق و کارشناسان بیانگر آن است که مگر معجزه شود که تولید برق کشور با مصرف یکی شود!
علی نیکبخت، رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی نیروگاه‌های ایران شهریور سال گذشته اعلام کرده بود که «طبق برآوردهای صورت گرفته در صورتی که تدبیری برای سال آینده اتخاذ نشود، با ناترازی ۲۶‌هزار مگاواتی در پیک سال آینده مواجه خواهیم بود و برای گذر از این شرایط و حفظ ناترازی موجود نیاز به ۹۰۰ تا یک میلیارد دلار بودجه است».
این پیش‌بینی را فقط نیکبخت نداشت. یک ماه بعد از اظهارات نیکبخت محمد‌امین زنگنه، دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر در مهرماه پارسال در جریان یک نشست خبری به خبرنگاران گفت که «‌‌اگر تدابیر لازم اندیشیده نشود و نیروگاه‌های تجدیدپذیر نتوانند توسعه یابند، شاهد ناترازی ۳۰‌هزار مگاواتی برق خواهیم بود».
بررسی سبد تولید برق کشور نشان می‌دهد که بیش از 90درصد برق ایران از طریق نیروگاه‌های وابسته به سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. این وابستگی، صنعت برق را در برابر ناترازی گاز طبیعی، به‌ویژه در فصل سرد، آسیب‌پذیر کرده است.
چهار عامل بازدارنده
ناترازی برق به‌ عنوان شکاف میان عرضه و تقاضای انرژی الکتریکی در زمان اوج مصرف، یکی از معضلات اصلی صنعت برق ایران در دهه اخیر بوده است. براساس گزارش «پایش شاخص‌های کلان بخش برق در سال 1402» منتشرشده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، اگرچه ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور در سال‌1402 حدود 7/‏1‌درصد رشد داشته اما تقاضای برق در زمان اوج مصرف با نرخ 8/‏5‌درصد افزایش ‌یافته است. این اختلاف ناترازی برق را تشدید کرده و در سال 1402 به بیش از 400‏12‌مگاوات رسیده است.
براساس پیش‌بینی‌های همین گزارش، ناترازی برق در سال 1403 به حدود 000‏15‌مگاوات و در صورت تداوم روند کنونی، در سال1404 به بیش از 000‏20‌مگاوات خواهد رسید. وزارت نیرو نیز در گزارش سالانه خود با عنوان «صنعت آب و برق» اعلام کرده که ناترازی برق در زمان اوج مصرف از 600/‏1‌مگاوات در سال1396 به حدود 000/‏20مگاوات در سال 1403 افزایش ‌یافته است. این آمار نشان‌دهنده یک ‌روند صعودی پایدار در شکاف عرضه و تقاضای برق است که با ادعای رفع ناترازی در سال جاری مغایرت دارد.
در حالی که گزارش‌های مستند از تشدید ناترازی در سال جدید می‌گویند و آمار رشد مصرف در فروردین امسال هم رشدی 7‌درصدی را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد، کاهش بارش‌ها و تشدید خشکسالی امسال هم بر افزایش ناترازی برق افزوده است. اردشیر مذکوری، مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق ایران می‌گوید: سه عامل اصلی بروز محدودیت‌های تامین برق را با مشکل مواجه کرده است. در حال حاضر کمتر از ۱۵هزار مگاوات‌ ساعت برق به صورت روزانه توسط نیروگاه‌های برقابی تولید می‌شود و این در حالی است که این عدد در سال گذشته در همین بازه زمانی حدود ۶۰‌هزار مگاوات ‌ساعت بود. سال جاری به لحاظ دمایی بهار گرم‌تری را نسبت به سال گذشته آغاز کرده‌ایم، به‌ طوری ‌که میانگین دمای وزنی در فروردین امسال نسبت به فروردین سال گذشته حدود ۲‌درجه افزایش داشته است. همین موضوع موجب شد تا در روز پنجشنبه ۲۱فروردین حداکثر تقاضای مصرف برق به ۵۰۳۹۶‌مگاوات برسد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۸‌درصد افزایش را نشان می‌دهد.
مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق ایران اضافه کرد: عبور میزان تقاضای برق از مرز ۵۰هزار مگاوات در تاریخ ۲۱فروردین سال جاری در حالی اتفاق افتاده که در سال گذشته این میزان مصرف در تاریخ ۲۲اردیبهشت به ثبت رسیده بود و این موضوع نشان می‌دهد که با افزایش زودهنگام دما پیک مصرف نیز زودتر از معمول فرا رسیده است. ذخایر آبی نیروگاه‌های برقابی کشور در سال جاری نسبت به سال گذشته ۴۷‌درصد کاهش یافته و با توجه به اینکه لازم است این نیروگاه‌ها در ماه‌های تیر و مرداد- که عمق ناترازی و اوج مصرف برق رقم می‌خورد- بیشترین تولید را داشته باشند، در حال حاضر کمتر از ۱۵‌هزار مگاوات‌ ساعت برق به صورت روزانه توسط این نیروگاه‌ها تولید می‌شود و این در حالی است که این عدد در سال گذشته در همین بازه زمانی حدود ۶۰‌هزار مگاوات ‌ساعت بود.
مذکوری عامل بازدارنده دیگر را نیروگاه‌ها می‌داند و می‌گوید: با توجه به محدودیت سوخت گاز در فصل سرد سال گذشته نیروگاه‌های بخار و سیکل ترکیبی با حداکثر ظرفیت فعال بوده‌اند و همین موضوع موجب تاخیر در انجام تعمیرات اساسی بسیاری از واحدهای نیروگاهی حرارتی شده است و پیش‌بینی می‌شود این تعمیرات تا پایان اردیبهشت‌ماه ادامه یابد.
وعده‌های دست نیافتنی
در حالی که وزارت نیرو وعده داده که بخشی از نیروگاه‌های خورشیدی در حال ساخت امسال به مدار تولید می‌روند، منابع مطلع می‌گویند که تولید از انرژی‌های تجدیدپذیر امسال قادر به پوشش کمتر از یک درصد ناترازی‌هاست.
براساس گزارش‌های رسمی، ظرفیت اسمی تولید برق تجدیدپذیر در حال حاضر حدود 1600‌مگاوات است که از نظر ظرفیت اسمی، حدود 7/‏1‌درصد ظرفیت تولید برق کشور را به‌ خود اختصاص داده اما در عمل، برق تجدیدپذیر همچنان زیر یک ‌درصد از نیاز برقی کشور را تامین می‌کند. سهم تولید برق تجدیدپذیر از کل تولید برق کشور در سال 1403 (تا پایان پاییز) به 71/‏0‌درصد رسیده است.
تسنیم در این رابطه در گزارشی می‌نویسد: «‌در هفت ‌ماه نخست فعالیت دولت چهاردهم (ابتدای شهریور تا پایان اسفند 1403) با افزایش 400‌مگاواتی ظرفیت اسمی تولید برق تجدیدپذیر، متوسط افزایش ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر به ماهانه 57‌مگاوات رسید.
اگرچه این نرخ رشد نسبت به گذشته افزایش محسوسی دارد اما نسبت به نیاز کشور در زمینه توسعه تجدیدپذیرها، هدفگذاری 30‌هزار مگاواتی دولت چهاردهم در زمینه توسعه ظرفیت برق تجدیدپذیر در چهار سال و حتی هدفگذاری 12‌هزار مگاواتی برنامه هفتم توسعه، یک حرکت لاک‌پشت‌وار و بسیار کند محسوب می‌شود که اگر دولت چهاردهم در زمینه توسعه تجدیدپذیرها با سرعت 7 ماه نخست فعالیت خود، مسیر را ادامه دهد، به ‌هیچ وجه به هدف‌گذاری‌های این حوزه دست پیدا نخواهیم کرد.»