تنش در اقتصاد

گروه اقتصادی- در آستانه یک سالگی خروج آمریکا از برجام، این کشور به دنبال افزایش هرچه بیشتر فشارها علیه بازار اقتصادی ایران است‌. هرچند محدودیت در صادرات نفت هدف اولیه ترامپ برای اعمال تحریم‌ها بود اما این کشور در حال تدارک دیدن تحریم‌هایی فراتر از بازار نفت است؛ موضوعی که می‌‌تواند تاب‌آوری اقتصاد ایران را به پایین‌ترین سطوح خود در آینده‌ای نه‌چندان دور برساند‌.
سال گذشته و در چنین روزهایی، دولت آمریکا برخلاف پیش‌بینی‌ها عدم پایبندی‌اش به برجام را اعلام کرد.
خروج یکجانبه این کشور از برجام هرچند در آغاز با واکنش‌های بسیاری از سوی کشورهای اروپایی همراه شد، با این وجود منافع آنان ایجاب می‌‌کرد روابط تجاری خود را با ایران به حداقل میزان ممکن برسانند‌.
هجمه آمریکا به بازار فروش نفت ایران از آنجا نشات می‌‌گیرد که بخش عمده سیستم درآمدزایی ایران از طریق فروش نفت و صنایع وابسته به آن تامین می‌‌شود. این در حالی است که سهم دیگر محصولات در سبد صادراتی ایران به کمترین میزان خود رسیده است‌.
حال در شرایطی که تیر دولت آمریکا برای به حداقل رساندن میزان فروش نفت ایران به هدف خورده، شنیده‌ها حاکی از تصمیم جدید این کشور برای تشدید تحریم‌هاست. این در حالی است که از ماهیت جدید تحریم‌ها پرده‌برداری نشده است‌. بر اساس اعلام منابع آمریکایی، چهارشنبه هفته جاری ایران باید خود را برای دور جدیدی از تحریم‌ها آماده کند؛ تحریم‌هایی که هنوز جزئیات آن مشخص نیست، اما هرچه باشد در راستای سیاست حداکثر فشار بر اقتصاد ایران است‌.
بالا بردن شعاع تحریم‌ها
این خبر در حالی از سوی رسانه‌های خارجی‌زبان نقل می‌‌شود که در روزهای گذشته نیز اعلام شد ترامپ برای بالا بردن سطح فشارها بر بازار اقتصادی ایران، در تلاش است معاملات دلاری ایران را محدود کند و برای این منظور بازار فروش محصولات پتروشیمی را هدف قرار داده است‌.
این موضوع در حالی اعلام شده که بعد از نفت، محصولات پتروشیمی و مواد معدنی بیشترین سهم را در سبد صادراتی ایران دارند‌.
بر این اساس در حالی که تحریم تجربه جدید و تازه‌ای برای اقتصاد ایران نیست، با این حال مسوولان دولتی از تاریخ درس نمی‌گیرند و کماکان سیاست‌های اقتصادی خود را بر پایه درآمدهای نفتی پایه‌ریزی می‌‌کنند‌. این موضوع نقطه ضعف اساسی ایران نه تنها در مقابله با تحریم‌ها، که برای بهبود روابط خارجی و جذاب کردن بازار اقتصادی کشور برای جذب سرمایه در همه زمان‌هاست‌. به بیانی دیگر به هر میزان برنامه‌های دولت بر درآمدهای حاصل از فروش نفت و صنایع وابسته متمرکز باشد، به همان اندازه آسیب‌پذیری اقتصاد در برابر تحریم‌ها بالا می‌‌رود‌. همین موضوع موجب شده اقتصاد ایران شرایط مناسبی برای بالا بردن ظرفیت تحریم‌ها داشته باشد‌.
اما تندتر شدن آتش تحریم‌ها هرچند با سیاست‌های مقابله به مثل از سوی مسوولان دولتی همراه است اما به افزایش فشارهای اقتصادی مردم دامن زده است‌.
بار روانی حاصل از سیاست‌های ضداقتصادی ایران نه‌تنها به آشفتگی در تمام سطوح اقتصادی موجب شده که تمام معادلات سیاستگذاری مسوولان دولتی را به هم زده و کشور را در شرایط نااطمینانی عمیقی فرو برده است‌.
گستردگی دامنه تحریم‌ها موجب شده از یک سو شرایط برای نوسانات قیمتی در بازار ارز به واسطه کاهش درآمدهای ارزی مهیا شود و از سوی دیگر جریان‌سازی‌های عمده‌ای برای رشد قیمت کالاهای داخلی نیز به دنبال آن شکل گیرد‌.
تنش‌های اقتصادی
در طول یک سال گذشته که اقتصاد ایران در آتش تند تحریم‌ها گرفتار آمد، اولین جرقه‌های رشد سرسام‌آور قیمت‌ها زده شد‌. بر این اساس در ماه‌های ابتدایی اعمال تحریم‌ها در سال گذشته و در حالی که هنوز میزان فروش نفت کشور کاهش چندانی را تجربه نکرده بود، بازار ارز خود را برای فتح قله‌های بالاتری از بازار آماده کرد تا شاهد رشد قیمت ارزهای خارجی تا مرز ۲۰ هزار تومان نیز باشیم‌.
گستردگی دامنه این موضوع موجب شد بازار ارز و افزایش قیمت‌های اتفاق افتاده به دنبال آن، فرصت ویژه‌ای برای تولیدکنندگان داخلی فراهم آورد تا به افزایش قیمت کالاهای تولیدی‌شان دست بزنند‌.
این موضوع بیانگر وابستگی بالای اقتصاد ایران و وجود شرایط انحصاری در بازار تولیدی کشور است‌.
به بیانی دیگر محدود بودن قلمرو محصولات صادراتی ایران و محدود کردن سبد درآمدی کشور به فروش نفت و صنایع وابسته به آن، نقطه ضعف بزرگی است که توانسته ظرفیت تحریم‌ها در کشور را بالا ببرد. با این وجود این موضوع هیچ‌گاه دلیل مهمی برای تغییر رویه سیاستگذاری دولت‌ها نبوده است‌.
بالا بردن شعاع تحریم‌ها از سوی آمریکا هرچند موضوع عجیبی نیست، اما آنچه در این بین اهمیت پیدا می‌‌کند سیاست‌های مقابله به مثل ایران با سیاست‌های ضداقتصادی علیه ایران است‌. به عبارت دیگر گستردگی دامنه تحریم‌ها هر اندازه که باشد، تاثیرات ریز و درشت آن زندگی مردم را تحت شرایط اضطراری قرار داده است‌.
راه نجات اقتصاد
افزایش شدید قیمت‌ها و عبور نرخ تورم از خط قرمز سیاستی دولت، کاهش شدید قدرت خرید مردم به واسطه نزول ارزش پول ملی، از بین رفتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری و ایجاد فضای نامناسب کسب‌وکار و افزایش بیکاری به دنبال آن، گوشه‌های روشنی از نتایج یک سال به دوش کشیدن بار تحریم‌ها در بازار اقتصادی کشور است‌.
روشن است که هر اندازه سیاستگذاری کشور بر ادامه خام‌فروشی تاکید داشته باشد، امیدی به بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی در شرایط تحریم‌ها نیست‌. این موضوع می‌‌تواند در شرایط کنونی که نرخ تورم از خط قرمز سیاستی دولت عبور کرده و رکود بر بازار اقتصادی کشور سایه انداخته، ترکیب عمیق‌تری از رکود و تورم شکل گیرد و رکود تورمی میراث سیاست‌های منتخب دولت باشد‌.
با همه اینها اقتصاد ایران تحت هر شرایطی که قرار داشته باشد، از سیاست‌های ضداقتصادی آمریکا رهایی پیدا نمی‌کند.
بر این اساس تنها راه نجات ایران برای عبور از شرایط اضطراری حاکم بر اقتصاد، کاهش خام‌فروشی و متنوع کردن سبد صادراتی در کنار پایبندی به اصول اساسی گروه‌های مالی است‌.
در غیر این صورت و بر اساس آنچه در دیپلماسی خارجی کشور آمریکا به چشم می‌‌خورد، نخستین سالگرد خروج این کشور از برجام می‌‌تواند آغازگر روزهای سخت‌تری برای کشور ایران باشد؛ موضوعی که می‌‌تواند دامنه وسیع‌تری از اقتصاد ایران را برای تشدید تحریم‌ها دربر گیرد‌.