تنفس مرگبار

مهدیه بهارمست- امسال با وجود خاموشی نیروگاه‌های مازوت‌سوز درست در نیمه آذرماه آلودگی هوا به حدی شدت یافت که مدارس تهران و چند استان را به تعطیلی کشاند اگرچه هرسال مازوت‌سوزی را علت هوای آلوده در استان‌های بزرگ می‌دانستند اما اکنون که نیروگاه‌های مازوت‌سوز در کلان‌شهرهایی مانند تهران، قم و اصفهان خاموش شدند، پس باید یکی از دلایل آلودگی هوا را در تولید بنزین با اکتان پایین جست‌وجو کرد. البته دیروز سیاوش آقاخانی، رییس شبکه محیط‌زیست و منابع طبیعی استان مرکزی از اولین خلف وعده دولت چهاردهم در مقابل مردم اراک خبر داد و گفت: «باوجود هشدارهای قبلی، استفاده مجدد از مازوت در نیروگاه شازند آغاز شد.» در پی انتشار این خبر، سرپرست معاونت محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست از انجام اقدام قضایی علیه وزارتخانه‌های متخلف خبر داد. صدیقه ترابی در این خصوص گفت: «در قانون پیش‌بینی شده است که اگر نیروگاه‌ها قصد استفاده از مازوت یا سوخت سنگین را دارند وزارت نفت باید نسبت به گوگردزدایی از مازوت اقدام کند. براساس استاندارد ملی میزان‌ درصد جرمی سوخت سنگین باید کمتر از 8/0‌درصد باشد، در حالی که مازوت استفاده 5/3‌درصد جرمی گوگرد دارد بنابراین با مصرف هر ‌میلیون لیتر مازوت، حدود ۳۵ تن گوگرد وارد هوا می‌شود. وزارت نفت می‌توانست گوگردزدایی کند و سال‌هاست که قرار است این کار را اجرایی کند. وزارت نفت باید سوخت مازوت کم‌سولفور را در اختیار نیروگاه‌ها قرار دهد.» از سوی دیگر وزارت نیرو موظف است دودکش‌ها را به انواع فیلترها مجهز کند که باعث کاهش این آلاینده در هوا شود. هیچ‌کدام از این دو وزارتخانه وظایف خود را انجام ندادند و متاسفانه بر استفاده از سوخت مازوت در این سه نیروگاه اصرار دارند. با این حال از شنبه تا روز دوشنبه هوای تهران و برخی دیگر از شهرهای بزرگ کشور آلوده است، آنقدر آلوده که مدیرکل مدیریت بحران استان تهران توصیه اکید کرده مردم ماسک بزنند و از رفت‌وآمدهای غیرضروری پرهیز کنند. این در حالی است که مسوولان مربوطه همچنان وضعیت آلودگی هوا را قبول نمی‌کنند و وظایف خود را به یکدیگر پاسکاری می‌کنند. مسوولان همیشه قبل از مردم شروع به نقد وضعیت می‌کنند و در این بین معلوم نیست چه کسی یا کسانی باید به عنوان مسوول این وضعیت مورد بازخواست قرار بگیرند. این واقعیت که آمارها می‌گویند سالانه بین 30 تا 40‌هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند، یک‌سوی ماجراست و سوی دیگر آن بی‌عملی کسانی است که میلیاردها تومان بودجه دریافت می‌کنند تا قانونی به نام هوای پاک را اجرا کنند اما هر روز که می‌گذرد وضعیت بدتر و بدتر می‌شود. حالا کار به جایی رسیده است که یکی از مسوولان به مردم می‌گوید بین مرگ و داشتن برق باید یکی را انتخاب کنند؛ به این معنا اگر می‌خواهید برق داشته باشید، باید آلودگی هوا بر اثر سوخت مازوت را بپذیرید و در این بین حتی ممکن است جان خود را از دست بدهید. در چنین شرایطی، شدت آلودگی هوا در 24 ساعت گذشته، بیش از 700 خوزستانی را راهی بیمارستان کرده است. در تهران نیز 15 منطقه در وضعیت قرمز آلودگی هوا قرار دارند. در این میان، طبق معمول تنها اظهارنظری که مطرح می‌شود، توصیه به گروه‌های حساس از جمله افراد دارای بیماری قلبی و کودکان و افراد سالمند است که از خانه خارج نشوند. این میزان آلاینده در هوای شهرها حاصل سال‌ها بی‌توجهی و بی‌تدبیری است. زمانی مسوولان ریزگردها را به کشورهای همسایه ربط می‌دادند و شانه از بار مسوولیت آن خالی می‌کردند اما حالا معلوم نیست این حجم از آلودگی که بیشتر شهرهای کشور را در بر گرفته قرار است به کدام کشور ربط داده شود. از سوی دیگر به گفته مسوولان وزارت نفت ناترازی بنزین مساله‌ای که چند سالی است گریبان‌گیر دولت شده است و متاسفانه مجبور به واردات بنزین نیز شده‌ایم اما این ناترازی به حدی رسیده که دولت پالایشگاه‌ها را وادار به تولید بنزین با اکتان پایین کند که این مساله در آلوده‌تر شدن هوا امری غیرقابل انکار است. حتی کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در رابطه با میزان واردات بنزین گفت: «تلاش ما بر آن است که حداکثر تولید و تامین بنزین داخلی باشد و راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی برای آن در نظر گرفته‌ایم همچنین با توجه به ظرفیت خوبی که داریم عمده تولید در جنوب کشور و مصرف در نیمه شمالی صورت می‌گیرد میانگین واردات بنزین از ابتدای سال تاکنون ۸‌میلیون لیتر بوده و در مهر ماه ۹‌میلیون لیتر واردات بنزین داشته‌ایم.» البته سمیه رفیعی، نماینده مجلس شورای اسلامی هم توزیع بنزین بی‌کیفیت را تایید کرد و توضیح داد: «ما به صورت میانگین روزانه ۱۲۲‌میلیون لیتر مصرف بنزین داشته‌ایم.» وی در پاسخ به این سوال که آیا بالا بودن مصرف دلیلی بر استفاده از بنزین بی‌کیفیت است، گفت: «توان تولید پالایشگاه‌های کشور مشخص است و سازمان محیط‌زیست بر کیفیت بنزین نظارت دارد و گزارش‌ها ناظر بر بی‌کیفیتی سوخت است.» البته نکته قابل تامل آنکه با وجود ناترازی بنزین دولت ادعا کرده است که با روی کار آمدن دولت جدید شاهد افزایش تولید بنزین در پالایشگاه‌های کشور بوده‌ایم. براساس آمار و ارقام موجود تولید بنزین پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با افزایش ۴‌میلیون لیتری به روزانه ۴۴‌میلیون لیتر، پالایشگاه تهران با افزایش ۲‌میلیون لیتری به روزانه ۹‌میلیون لیتر، پالایشگاه اصفهان با افزایش ۲‌میلیون لیتری به روزانه ۱۴‌میلیون لیتر و پالایشگاه تبریز با افزایش ۵۰۰‌هزار بشکه‌ای به روزانه ۴‌میلیون لیتر رسیده است. توزیع بنزین بی‌کیفیت ظاهرا برای وزارت نفت منع قانونی ندارد چرا که کرامت ویس‌کرمی اخیرا گفت: «براساس مصوبه هیات وزیران در سال ۱۳۹۷، اگر مصرف بنزین کشور روزانه از ۸۵‌میلیون لیتر تجاوز کرد، وزارت نفت الزامی برای توزیع بنزین یورو ۴ ندارد، به همین دلیل با افزایش حجم مصرف و توزیع بنزین، با وجود آنکه بنزین تولیدی در پالایشگاه‌هایی مثل ستاره خلیج‌فارس، شاخص‌های زیست‌محیطی استاندارد یورو ۴ را دارد که احتمال می‌رود شاخص استاندارد در این پالایشگاه‌ها رعایت نمی‌شود.» این در حالی است که دولت در حال برنامه‌ریزی برای افزایش قیمت بنزین است در حالی که کیفیت بنزین عرضه‌شده بسیار پایین و با آلایندگی بالاست و اگر قرار بر افزایش قیمت باشد باید کیفیت آن نیز مانند بنزین عرضه‌شده در فوب خلیج‌فارس باشد نه با کیفیت بنزین تولید داخل. در نهایت آنطور که پیداست علاوه بر فرسودگی و احتراق نامناسب خودروها با افزایش مصرف بنزین به علت و جلوگیری از واردات بنزین دولت برای رفع ناترازی به تولید بنزین با کیفیت پایین روی آورده تا از این طریق ناترازی مورد نظر را کاهش دهد، اما این سوال وجود دارد که چه کسی پاسخگوی آلودگی هوا و بیماری‌های تنفسی مردم خواهد بود؟
بنزین نامرغوب!
قاسم اسکندریان، کارشناس محیط‌زیست و آلودگی هوا به «جهان‌صنعت» گفت: وضعیتی که کشور اکنون از نظر آلودگی هوا به آن دچار شده است، به سال‌ها بی‌عملی مسوولان بازمی‌گردد. هیچ نهاد و ارگانی که مسوول اجرای قانون هوای پاک بوده، وظایف خود را به درستی انجام نداده است. با این حال آلودگی هوای تهران دلایل متفاوتی دارد. حدود 60‌درصد آلودگی هوای تهران به خاطر آلاینده‌های متحرک مانند خودرو، موتورسیکلت، وسایل گرمایشی خانگی و صنایع اطراف شهر است. به نظرم سهم مازوت در انتشار آلاینده خطرناک تقریبا 10‌درصد است. با این حال مازوت‌سوزی در سه نیروگاه توسط دولت چهاردهم متوقف شده است. اما ممنوعیت مازوت‌سوزی تنها 10‌درصد آلودگی هوا را کاهش داده است.
وی افزود: از سال 98 میزان مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند افزایش پیدا کرد، بارها مازوت‌سوزی در این نیروگاه غیرقانونی اعلام شد و قرار نبود اصلا در این نیروگاه مازوتی سوزانده شود زیرا تمام آلودگی تولیدشده از مازوت‌سوزی در این نیروگاه به دلیل جانمایی اشتباه آن، به شهر اراک می‌رسید. مازوتی که در این نیروگاه سوزانده می‌شد، از جمله آلوده‌ترین و بدترین مازوت موجود در ایران بود که باعث افزایش بیماری‌ها در اراک شده بود. اطلاعاتی در خصوص سلامت مردم در این دوره زمانی منتشر نمی‌شود اما در آن سال‌ها شاهد افزایش بیماری‌ها در نزدیکان‌مان بودیم و روزی نبود که خبری از ابتلای اطرافیان‌مان به سرطان نشنویم. این نشان‌دهنده تاثیر مازوت‌سوزی بر سلامت مردم داشت. با این حال اینطور نیست که بگوییم با قطع مازوت‌سوزی، هوای اراک یا تهران پاک می‌شود، اما تفاوت قابل احساس است.
این کارشناس آلودگی هوا درخصوص مازوت بیان کرد: مازوت، نوعی سوخت سنگین و باقی‌مانده از فرآیند تقطیر نفت خام است. این ماده که اغلب به عنوان نفت کوره شناخته می‌شود، به دلیل قیمت پایین‌تر نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی، در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. مازوت غالبا برای تولید بخار در نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها و کشتی‌ها به کار می‌رود. مازوت را به دلیل سیاه‌رنگ بودن نیز نفت سیاه می‌نامند و برخی به دلیل گوگرد بالا به آن نفت کثیف می‌گویند. بنابراین تنفس در مازوت بسیار خطرناک است.
او ادامه داد: مازوت، سوختی است که می‌تواند تاثیرات مخربی بر سلامت انسان داشته باشد. استنشاق طولانی‌مدت آلاینده‌های ناشی از احتراق مازوت می‌تواند موجب بروز مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی و حتی سرطان شود. افزایش آلودگی هوا به واسطه احتراق مازوت می‌تواند بر سلامت عمومی جامعه تاثیر بگذارد. در این شرایط افراد مبتلا به بیماری قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان باید از فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل خودداری کنند. افراد دیگر باید فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند.
اسکندری با اشاره به کیفیت بنزین نیز گفت: همیشه این مردم بوده‌اند که به دلیل استفاده از وسایل نقلیه شخصی در مظان اتهام قرار گرفته‌اند. اما هیچ‌کس به این موضوع که بنزین تولید داخل بی‌کیفیت است و همین مساله به آلودگی شهرها دامن می‌زند، توجه نمی‌کند. متاسفانه کیفیت بنزین به دلیل اوکتان پایین بسیار نامطلوب است. برای بهبود وضعیت آلودگی باید از سوخت‌های پاک، منابع انرژی تجدیدپذیر و همچنین از بنزین اوکتان بالا استفاده شود. این روزها وضعیت بنزین ایران جالب نیست، حتی سوخت‌های دیگر مانند گازوئیل و … هم نسبت به سوخت‌های دیگر کشورها از استاندارد کافی برخوردار نیست.
وی افزود: چندین ماه است که شهرداری وعده اضافه شدن اتوبوس‌های جدید را به ناوگان حمل‌ونقل شهری به مردم داده است اما هنوز خبری از آنها نیست. از طرف دیگر، تعداد قطارها و واگن‌های مترو، پاسخگوی حجم مسافرانی که در برخی ایستگاه‌ها جا‌به‌جا می‌شوند، نیست. اگر حمل‌ونقل عمومی توسعه پیدا کند، شاید در کاهش آلودگی هوا هم تاثیر داشته باشد.
وزارت بهداشت هشدار داد
عباس شاهسونی، رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت نیز دیروز گفت: هوای شهر تهران در آستانه شرایط بسیار ناسالم قرار دارد. شنبه بیش از ۹۰‌درصد ایستگاه‌های شهر تهران شاخص کیفیت هوا بالاتر از ۱۵۰ و در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها قرار داشت و ایستگاه‌های مناطق ۱۹ و ۲۰ در آستانه شرایط بسیار ناسالم بودند.
وی افزود: با توجه به پیش‌بینی پایداری هوا توسط سازمان هواشناسی کشور و ادامه آن تا روز دوشنبه و افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از دو و نیم میکرون، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام وضعیت شرایط اضطرار و درخواست تشکیل کارگروه شرایط اضطرار کرده است.
شاهسونی بیان کرد: در این شرایط افزایش قابل‌توجه بیماری‌های قلبی و عروقی یا ریوی و مرگ زودرس در بیماران قلبی و سالمندان و افزایش قابل‌توجه علائم تنفسی در کل جمعیت رخ می‌دهد. بنابراین افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان باید از هرگونه فعالیت فیزیکی خارج از منزل اجتناب کنند و افراد دیگر نیز باید از فعالیت‌های طولانی و سنگین خارج از منزل اجتناب کنند.
او ادامه داد: گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله کودکان، زنان باردار، بیماران تنفسی و قلبی به‌خصوص افرادی که مبتلا به آسم هستند و سالمندان سعی کنند تا حد امکان در فضای باز تردد نکنند و در صورت ضرورت از ماسک‌های مناسب و استاندارد استفاده کنند.
رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با اشاره به پایداری آلودگی هوا، درخواست کرد که کارگروه شرایط اضطرار کلان‌شهر تهران، جهت جلوگیری از تشدید وضعیت کیفیت هوا، مطابق دستورالعمل اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های موقت زمانی و مکانی و در نظر گرفتن وضعیت پایداری هوا تا دوشنبه، تصمیمات لازم را اخذ کند.