تهدید پنهان امنیت غذایی

افزایش شوری خاک و تغییر کاربری اراضی، امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند؛ اگر اقدام جدی صورت نگیرد، بخش بزرگی از زمین‌های کشاورزی از بین خواهد رفت. معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: شوری آب از 8/‏6‌میلیون هکتار به بیش از ۱۰‌میلیون هکتار افزایش یافته است.
درحالی‌که تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آبی و فرسایش خاک به چالش‌های اساسی کشاورزی ایران تبدیل شده‌اند، افزایش شوری خاک و تغییر کاربری اراضی، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی کشور به‌شمار می‌رود. روند نگران‌کننده افزایش سطح اراضی شور در دهه‌های اخیر نشان‌دهنده بحرانی است که مستقیما بر تولید محصولات کشاورزی تاثیر گذاشته و بهره‌وری خاک را کاهش داده است.
شوری خاک که عمدتا ناشی از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، استفاده نادرست از کودهای شیمیایی و عدم مدیریت صحیح آبیاری است، باعث می‌شود زمین‌های زراعی به‌تدریج از چرخه تولید خارج شوند. طبق آمار، در چند دهه گذشته میزان اراضی کشاورزی شور از 8/‏6‌میلیون هکتار به بیش از ۱۰‌میلیون هکتار افزایش یافته است. این روند علاوه‌بر کاهش سطح زیر کشت، هزینه‌های احیای خاک را افزایش داده و کشاورزان را با چالش‌های اقتصادی مواجه کرده است.
از سوی دیگر، تغییر کاربری اراضی ‌ویژه در مناطق حاصلخیز کشور، تهدیدی جدی برای منابع خاکی محسوب می‌شود. تبدیل زمین‌های زراعی به کاربری‌های مسکونی، صنعتی و تجاری، علاوه‌بر کاهش توان تولیدی بخش کشاورزی، تعادل زیست‌محیطی را نیز بر هم می‌زند. این موضوع به‌ویژه در مناطق شمالی ایران که به‌دلیل بارش مناسب و خاک حاصلخیز از ارزش بالایی برخوردارند، نگران‌کننده است.
در چنین شرایطی، سیاست‌های حفاظتی و برنامه‌های اصلاحی برای جلوگیری از تخریب خاک اهمیت دوچندانی پیدا کرده‌اند. اجرای قوانین مرتبط با حفاظت از خاک، تخصیص منابع مالی کافی برای پروژه‌های اصلاحی و ایجاد هماهنگی میان بخش‌های اجرایی، علمی و کشاورزی، گام‌هایی اساسی برای مقابله با این بحران هستند. با این حال، به‌نظر می‌رسد که کمبود اعتبارات مالی و نبود برنامه‌های عملیاتی موثر، مانعی بر سر راه اجرای این راهکارهاست.
بحران شوری خاک و تغییر کاربری اراضی، فراتر از یک چالش محیط‌زیستی، تهدیدی برای اقتصاد کشاورزی و امنیت غذایی کشور است. اگر روند فعلی ادامه یابد و سیاست‌های موثری برای مدیریت پایدار خاک اجرا نشود، چشم‌انداز کشاورزی ایران با بحران‌های عمیق‌تری مواجه خواهد شد.
در این باره معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی هشدار می‌دهد که وضعیت خاک کشور نامطلوب بوده و شوری آن در دهه‌های اخیر دو برابر شده است.
در هفدهمین همایش سالانه انجمن علوم خاک ایران، صفدر نیازی شهرکی با اشاره به افزایش شوری آب از ۲۰۰۰ به ۴۰۰۰ طی دهه‌های گذشته می‌افزاید: میزان شوری اراضی کشاورزی از 8/‏6‌میلیون هکتار به بیش از ۱۰‌میلیون هکتار افزایش یافته است. همچنین تغییر کاربری اراضی خوب کشور، به‌ویژه در مناطق شمالی با بارش و خاک مناسب، بسیار بالاست.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اضافه می‌کند که فرسایش خاک نیز به‌طور متوسط 5/‏16‌تن در هکتار بوده که دو سوم آن مربوط به فرسایش آبی و بقیه مربوط به فرسایش بادی است. معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به نقل از خبرگزاری جهادکشاورزی، به چالش‌های حوزه خاک اشاره می‌کند و می‌گوید: حدود ۱۴چالش در حوزه خاک داریم که بزرگ‌ترین آنها شوری، تغییر کاربری، فرسایش، آلودگی ناشی از پساب‌ها و عناصر زمین ساخت و تخریب ناشی از عملیات سازه‌ای است. به‌گفته او آلودگی‌های خاک شامل آلاینده‌های صنعتی، پساب‌ها و آلودگی‌های زمین‌ساخت مانند سرب و آرسنیک است.