توسعه بازار مشتقه هدف بزرگ بورس

نخستین قدم در زمینه راه‌اندازی بازار ابزار جدید اختیار معامله، اخذ موافقت کمیته فقهی در شرعی بودن این ابزار و تصویب دستورالعمل اولیه معاملات قراردادهای اختیار معامله در سال ۱۳۹۰ بوده است. به گزارش بورس تهران، علی صحرایی، معاون بازار شرکت بورس اوراق بهادار در گفت‌و‌گویی در خصوص بازار مشتقه، جزییات این بازار را تشریح کرد. وی در این ارتباط اظهار داشت: با پیگیری‌های صورت‌ گرفته توسط بورس اوراق بهادار تهران و با همکاری‌ سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران و شرکت سپرده‌‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کارگروه تدوین و اصلاح دستورالعمل اختیار معامله از اوایل سال ۱۳۹۵ آغاز به کار کرد و دستورالعمل نهایی در تاریخ ۱۷آذر ماه ۹۵ توسط هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسید. سرانجام در ۲۸ آذرماه ۱۳۹۵، قراردادهای اختیارمعامله سهام برای اولین بار در بازار سرمایه ایران و از طریق بورس تهران معرفی و بر روی سه سهم پایه شرکت‌های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان و ایران‌خودرو با سررسید بهمن‌ماه ۱۳۹۵عرضه شد. در ادامه، علاوه ‌بر سهام سه شرکت مذکور، با افزودن اختیار معاملات سهام شرکت گسترش نفت و گاز پارسیان، قراردادهای جدید با سررسید اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۶ به بازار عرضه شد. پس از پایان دوره معاملاتی سررسید اردیبهشت‌‌ماه ۱۳۹۶ و با توجه به استقبال بازار سرمایه، قراردادهای اختیار معامله جدید بر روی سهام پایه شرکت‌های مخابرات ایران، گسترش نفت و گاز پارسیان، گروه مپنا، پالایش نفت اصفهان، سرمایه‌گذاری غدیر و توسعه معادن روی ایران با سررسید مهرماه ۱۳۹۶ و سهام شرکت‌های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان، ایران‌خودرو، معدنی و صنعتی گل‌گهر و سایپا با سررسید آبان‌ماه ۱۳۹۶ منتشر شد.
بورس تهران تابه‌ حال چه اقداماتی را در زمینه معرفی، آموزش و توسعه ابزار اختیار معامله انجام داده است؟
بورس تهران در زمینه آموزش و توسعه دانش مشتقات مالی اقدامات گسترده‌ای را انجام داده ‌است. تهیه سوالات متداول و بروشورهای آموزشی در بخش قراردادهای اختیار معامله سهام، برگزاری مستمر دوره‌‌های آموزشی در سطوح مختلف کارگزاران و عموم سرمایه‌‌گذاران و نیز اصحاب رسانه، بازبینی مستمر ابزار فوق و بهبود رویه‌‌های اجرایی از جمله اقدامات بورس تهران و به‌ ویژه واحد مدیریت ابزارهای نوین مالی این شرکت بوده ‌است. همچنین با توجه به پیچیدگی محاسباتی قراردادهای اختیارمعامله، بورس تهران ماشین‌ حساب ویژه ارزش‌‌گذاری این قراردادها را طراحی و از طریق وب‌سایت رسمی خود، در اختیار سرمایه‌‌گذاران قرار داده که این کار برای اولین بار در بازار سرمایه ایران اجرا شده ‌است.
از ابتدای راه‌اندازی بازار اختیار معامله، این ابزار با چه محدودیت‌هایی روبه‌رو بوده است؟
با توجه به برخی ملاحظات فنی و نیز سیاست توسعه تدریجی بازار، از ابتدا امکان ارائه کامل قراردادهای اختیار معامله سهام وجود نداشته و به تازگی بخش بزرگی از این محدودیت‌ها با راه‌اندازی معاملات برخط و سامانه مدیریت ریسک رفع شده ‌است. از جمله این محدودیت‌‌ها، اخذ موقعیت فروش در قراردادهای اختیار معامله بود. با توجه عدم قابلیت اجرای سامانه مدیریت ریسک در سررسیدهای گذشته، امکان اتخاذ موقعیت فروش در این قراردادها برای عموم سرمایه‌گذاران وجود نداشت. از این‌ رو بورس تهران از چند صندوق بزرگ و معتبر دعوت به عمل آورد تا با توثیق اوراق بهادار و انتشار قراردادهای اختیار معامله، در نبود سامانه مدیریت ریسک و محاسبه وجوه تضمین، بورس تهران را در راه‌اندازی بازار قراردادهای اختیار معامله مساعدت نمایند. محدودیت دیگر نیز عدم وجود امکان معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله بودکه نقدشوندگی و افزایش حجم معاملات این ابزار را با مشکل مواجه می‌‌کرد.
مدیریت ریسک قراردادهای اختیار معامله از چه طریقی ممکن شده است؟
پیش از این، ریسک نکول دارندگان موقعیت باز فروش از طریق توثیق اوراق بهادار پایه نزد شرکت سپرده‌‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه و با تایید بورس تهران پوشش داده می‌شد و البته همانطور که گفته شد تنها برخی صندوق‌ها و اشخاص حقوقی قادر به انجام این کار بودند‌ ولی اکنون به دنبال رفع محدودیت‌ها، این امکان فراهم شده‌ است تا تمامی اشخاص دارای کد بورسی بتوانند از طریق کارگزارانی که دارای مجوز معاملات برخط بازار اختیار معامله هستند، اقدام به سرمایه‌‌گذاری در این قراردادها و اتخاذ موقعیت فروش کنند. تمامی مراحل محاسبه و اخذ وجوه تضمین برای اتخاذ موقعیت فروش، از طریق شرکت‌‌های نرم‌افزاری ارائه‌دهنده خدمات برخط انجام خواهد شد. مکانیزم محاسبه وجوه تضمین نیز بر اساس روابط موجود در مستند ضوابط وجه تضمین قرارداد اختیار معامله مصوب هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین شده ‌است. این را هم اضافه کنم که مبنای محاسبه وجوه تضمین به ازای هر قرارداد بوده و استراتژی‌ها، اثرات بین دوره‌های سررسید و موقعیت‌های معکوس تاثیری در تعدیل مقدار آنها ندارد.
چه اقداماتی توسط بورس تهران برای ایجاد سامانه مدیریت ریسک انجام شده است؟
پس از راه‌اندازی اولیه بازار قراردادهای اختیار معامله، با توجه به بازخورد دریافتی از فعالان بازار، ایجاد سامانه مدیریت ریسک و فراهم‌‌سازی امکان اتخاذ موقعیت فروش برای تمامی سرمایه‌‌گذاران در دستور کار بورس تهران قرار گرفت. به منظور رفع محدودیت‌‌های فوق و با توجه به تجربه موفق معاملات برخط سهام در بازار، جلساتی با شرکت‌های نرم‌افزاری ارائه‌دهنده خدمات برخط برگزار شد و بنابه درخواست این شرکت‌ها، مستندات رویه معاملات برخط و اعمال قراردادهای اختیار معامله مطابق با شرایط فنی موجود و ریزساختارهای بازار سرمایه و رعایت موازین شرعی در کارگروه اختیارمعامله سهام با محوریت بورس تهران و با همکاری سازمان بورس و سایر ارکان بازار و پس از برگزاری جلسات متعدد از بهمن‌ماه ۱۳۹۵ تهیه و در خردادماه امسال دراختیار شرکت‌های نرم‌افزاری ارائه‌‌دهنده خدمات برخط قرار گرفت. لازم به ذکر است جلسات هماهنگی با این شرکت‌ها به منظور تبیین رویه‌‌های اجرایی مستند ارائه‌ شده، همچنان ادامه داشته و همکارانم در مدیریت ابزارهای نوین مالی همواره درصدد پاسخگویی به سوالات احتمالی هستند.
تاکنون چند شرکت نرم‌افزاری امکان معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله را دارند؟
شرکت ره‌‌پویان پردازش ‌گستر صحرا، اولین شرکتی است که توانسته ‌است مجوز معاملات برخط قراردادهای اختیارمعامله را از سبا اخذ کند. لذا سرمایه‌گذاران می‌‌توانند از طریق کارگزاری‌‌های طرف قرارداد با این شرکت، به ‌صورت برخط در بازار اختیار معامله فعالیت کنند. فعالیت سایر شرکت‌‌های نرم‌افزاری ارائه‌دهنده معاملات برخط نیز در صورت اعلام آمادگی آنها و کسب مجوز لازم، امکان‌پذیر است. لازم به ذکر است که از این پس، ارسال سفارش و اتخاذ موقعیت از طریق سامانه نامک وجود نداشته و معاملات ابزار اختیار معامله تنها به‌ صورت برخط انجام خواهد شد.
درحال حاضر چه نمادهایی برای معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله در بازار تعریف شده است؟
قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش سهام شرکت فولاد مبارکه اصفهان با سررسید بهمن‌ماه ۱۳۹۶، امکان معامله برخط و اتخاذ موقعیت فروش برای عموم را داشته و دوره معاملاتی آنها از هفته جاری آغاز خواهد شد.
گام بعدی بورس تهران در طراحی و معرفی سایر ابزارهای مالی چیست؟
بهبود و توسعه بازار مشتقه همواره از اولویت‌های بورس تهران بوده است. ایجاد قراردادهای اختیار معامله با تعداد سهام ‌پایه‌ بیشتر و سررسیدهای متنوع‌تر و نیز ارتقای سامانه مدیریت ریسک از برنامه‌های آتی بورس تهران است. همچنین قراردادهای آتی و اختیار معامله سبد سهام که موفق به اخذ تاییدیه از کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادارشده‌اند و نیز مکانیسم فروش استقراضی سهام در دستور کار بورس تهران قرار دارد و امید است با اجرایی‌ شدن این ابزارها، توسعه بازار سرمایه به ویژه مشتقات با سرعت بیشتری انجام شود.