توسعه تولید پیش شرط افزایش صادرات

محمدجواد امانی*
فارغ از درجه موفقیت در توسعه‌یافتگی، همه کشورها به دنبال تحقق آن هستند. به نسبت پیشرفت بی‌سابقه بشر در علوم مختلف، مفهوم توسعه و علم اقتصاد نیز مشمول تغییرات و پیچیدگی‌های فراوان شده و دیگر نمی‌توان به شیوه‌های کلاسیک در این مسیر گام برداشت و به موفقیت نایل آمد.
آنان که دستی بر آتش علمی و عملی اقتصاد دارند، به‌طور قطع به صادرات به چشم موتور محرک و پشتیبان مهم توسعه و اقتصاد می‌نگرند. براساس این نگرش، صادرات را به مثابه لکوموتیوی توصیف می‌کنند که واگن‌های مختلف توسعه را به حرکت درآورده و به دنبال خود می‌کشاند.
از سوی دیگر، صادرات مهم‌ترین منبع مالی تامین‌کننده ارز و عامل مهمی در تقویت شرایط پولی، رشد تولید و اشتغال و رونق کسب‌وکار به‌شمار می‌آید. به همین دلیل است که صادرکنندگان و تولیدکنندگان کالاهای صادراتی همواره مورد حمایت سیاستگذاران اقتصادی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه هستند. البته مزایای فراوان صادرات کالا و خدمات و نیز رقابت شدید صادرکنندگان و تلاش بر تحصیل بیشترین سهم از بازارهای هدف بر کسی پوشیده نیست و سوال اصلی، چگونگی رسیدن به شرایط مطلوب در این زمینه است.
صادرات غیرنفتی قبل از هرچیز به وجود یک منظومه شفاف و منسجم تولید با تاکید بر کیفیت محصولات تولیدی بستگی دارد.
بدون تردید تولیدکنندگان در چنین منظومه‌ای به زنجیره‌ای از حمایت‌های دولتی و همچنین زدودن بسیاری از موانع که مقررات نامیده می‌شود، نیاز دارند.
در چنین منظومه‌ای یک واحد صنعتی صادرات‌محور به سیستم مستمر و سریع تامین منابع مالی (بهره صفر یا درحد کارمزد) و به تعریفی پایدار و به نسبت ثابت از ارزش ارز بدون کاستن از ارزش آن نیاز دارد. در این بین لازمه رشد کمی و کیفی و روان‌سازی تولید، به آسان‌سازی نحوه تامین مواد اولیه برای واحدهای مذکور و پایان بخشیدن به تغییر مستمر مقررات و رویه‌ها از جمله قوانین بانکی، تامین اجتماعی و مالیاتی بستگی دارد.
حمایت مشخص مالی از واحدهای صادرات‌محور در زمینه توسعه و نوسازی به ویژه لزوم به روز کردن تجهیزات مورد نیاز آن واحدها، تخصیص مبالغی تحت عنوان جوایز موثر صادراتی از جمله مواردی هستند که به طور جدی سبب افزایش صادرات و ارتقای شاخص کیفی کالاها و محصولات تولیدی خواهند شد.

نقش سفارتخانه‌ها و رایزنان اقتصادی ایران برای بسترسازی ایجاد روابط اقتصادی با کشورهای مختلف و تسهیل مراودات اقتصادی بسیار اهمیت داشته و به عنوان جزئی از منظومه مزبور باید مورد توجه قرار بگیرد.
همان‌طور که بیان شد، تقویت و ارتقای شاخص صادرات به یک یا دو عامل مربوط نمی‌شود و سلسله‌ای طولانی از محل تولید (کارخانه) لغایت مرز صادراتی (آبی، زمینی یا هوایی) را دربرمی‌گیرد.
میزان بهای حمل‌ونقل کالاهای صادراتی و اصلاح وضعیت پایانه‌های مرزی و جاده‌های منتهی به آنها باید جزئی از یک برنامه ملی و همه‌جانبه به منظور تحول جدی در امر صادرات و ارتقای کمی‌وکیفی تولیدات صادراتی باشد.
پایانه چذابه از جمله مراکز مهم صادراتی ایران به کشور عراق است که کارکرد صحیح و روان آن می‌تواند در صادرات تحول ایجاد کند، هرچند متاسفانه به‌رغم گذشت بیش از یک‌ونیم دهه از آغاز به کار آن، همچنان فاقد ابتدایی‌ترین عناصر مورد نیاز یعنی مدیریت واحد است. لازم به یادآوری نیست که عدم‌وجود یک مدیریت واحد در مجموعه‌ای با سطح اهمیت یک مرز تجاری تا چه حد سبب ناهماهنگی میان دستگاه‌های مختلف و سرگردانی فعالان اقتصادی و نارضایتی آنها از وضع موجود می‌شود و در نتیجه این اوضاع به اهداف اقتصادی و صادراتی کشور و بخش خصوصی نیز لطمه وارد می‌کند. به نظر می‌رسد دلیل ضعف یا فقدان بسیاری از شاخص‌های توسعه رفاهی و خدماتی در مرز چذابه ناشی از غیاب مدیریت واحد طی مدت طولانی پس از افتتاح آن است.
یکی از نتایج مستقیم مدیریت منسجم و واحد مرز چذابه، پاسخگو شدن در مقابل هرنوع فعل و انفعال و به‌طور قطع کلید خوردن فرآیند توسعه و ایجاد محیطی سالم و قانونمند خواهد بود.
اطمینان داریم که اگر مدیریت واحد در مرز چذابه حاکم می‌بود و آن مدیریت در هر سال فقط یک گام توسعه‌ای برمی‌داشت، امروز شاهد مرزی کاملا متفاوت (از جهت رفاه و خدمات) می‌بودیم. باوجود این، اکنون نیز می‌توان مانع فرصت‌سوزی شد و مدیریت واحد را ایجاد کرد.
* عضو اتاق بازرگانی ایران