توسعه مالی می‌تواند نابرابری درآمد را کاهش دهد؟

محبوبه فراهتی، لیلا سلیمی* – هدف این مقاله بررسی تاثیر توسعه مالی بر رابطه میان نابرابری درآمد و رشد اقتصادی در ایران با استفاده از داده‌های دوره زمانی۱۹۸۴ تا ۲۰۲۰ است. برای دستیابی به این هدف، تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه به‌عنوان شاخص رشد اقتصادی و ضریب جینی به‌عنوان شاخص نابرابری درآمد به کار گرفته شده‌اند. نتایج تحلیل هم‌انباشتگی براساس رویکرد خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی (ARDL) نشان می‌دهد که در بلندمدت، رابطه‌ای به‌شکلU معکوس میان رشد اقتصادی و نابرابری درآمد وجود دارد و در نتیجه، فرضیه منحنی کوزنتس تایید می‌شود. علاوه‌براین، یافته‌ها حاکی از آن است که افزایش توسعه مالی سطح درآمد سرانه‌ای را که در آن نابرابری درآمد به حداکثر می‌رسد، کاهش می‌دهد. به‌عبارت دیگر، با افزایش توسعه مالی، منحنی کوزنتس به‌سمت چپ منتقل می‌شود. همچنین، براساس نتایج به‌دست‌آمده، اندازه دولت و درجه باز بودن تجاری موجب افزایش نابرابری درآمد می‌شوند، درحالی‌که نرخ شهرنشینی اثر منفی بر نابرابری درآمد دارد.
توسعه مالی چیست و چرا برای کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ایران مهم است؟
توسعه مالی به گسترش و بهبود نهادها، بازارها و ابزارهای مالی در یک کشور اشاره دارد. هدف آن تسهیل دسترسی به منابع مالی، افزایش کارایی تخصیص منابع و بهبود شفافیت و امنیت در بازارهای مالی است. در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، توسعه مالی نقش اساسی در پیشرفت اقتصادی دارد زیرا می‌تواند به تامین نیازهای متنوع کالا و خدمات کمک کرده، نابرابری‌های اقتصادی را کاهش داده و رفاه عمومی را بهبود بخشد.
منحنی کوزنتس (KC) چیست و چه رابطه‌ای بین رشد اقتصادی و نابرابری درآمدی پیشنهاد می‌کند؟
منحنی کوزنتس، فرضیه‌ای است که توسط سایمون کوزنتس مطرح شده و نشان می‌دهد که در مراحل اولیه توسعه اقتصادی یک کشور، نابرابری درآمدی افزایش می‌یابد، سپس به یک نقطه اوج می‌رسد و در نهایت کاهش پیدا می‌کند. دلیل این پدیده این است که در مراحل اولیه توسعه، تنها تعداد کمی از افراد به بخش مدرن اقتصادی منتقل می‌شوند و این باعث ایجاد شکاف دستمزدی می‌شود اما با پیشرفت توسعه، افراد بیشتری وارد این بخش شده و درآمدها در بخش سنتی نیز افزایش می‌یابد که در نهایت نابرابری را کاهش می‌دهد.
این مطالعه چگونه اثر توسعه مالی بر منحنی کوزنتس را بررسی کرده است؟
این مطالعه نشان می‌دهد که افزایش توسعه مالی سطح سرانه درآمدی که در آن نابرابری درآمدی به حداکثر می‌رسد را کاهش می‌دهد. به‌عبارت دیگر، توسعه مالی باعث می‌شود که منحنی کوزنتس به سمت چپ جابه‌جا شود. این بدان معناست که در کشورهایی با سیستم مالی پیشرفته‌تر، نابرابری درآمدی در سطوح پایین‌تری از رشد اقتصادی شروع به کاهش می‌کند.
چه روش‌شناسی در این مطالعه برای بررسی رابطه بین توسعه مالی، نابرابری درآمدی و رشد اقتصادی در ایران استفاده شده است؟
این مطالعه از داده‌های۱۹۸۴ تا ۲۰۲۰ استفاده کرده و از روش خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی (ARDL) برای تحلیل هم‌انباشتگی بهره برده است. تولید ناخالص داخلی سرانه (GDP per capita) به عنوان شاخص رشد اقتصادی و ضریب جینی به‌عنوان شاخص نابرابری درآمدی مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین یک شاخص ترکیبی توسعه مالی با استفاده از تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) براساس پنج شاخص بانکی و غیربانکی ساخته شده است.
شاخص ترکیبی توسعه مالی چیست و بر چه اساسی محاسبه شده است؟
این شاخص با استفاده از روش تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) ساخته شده و شامل پنج متغیر است:
– نسبت اسکناس و مسکوک در دست مردم به عرضه پول (M1)
– نسبت نقدینگی (M2) به تولید ناخالص داخلی (GDP)
– نسبت مطالبات سیستم بانکی از بخش‌خصوصی به کل تسهیلات بانکی
– نسبت بدهی بخش‌خصوصی به سیستم بانکی نسبت به تولید ناخالص داخلی
– نسبت ارزش کل معاملات سهام به تولید ناخالص داخلی
مهم‌ترین یافته‌های این مطالعه درباره رابطه رشد اقتصادی، نابرابری درآمدی و توسعه مالی در ایران چیست؟
– رابطه بین رشد اقتصادی و نابرابری درآمدی به‌صورت یک U معکوس است که فرضیه منحنی کوزنتس را تایید می‌کند.
– توسعه مالی سطح درآمدی که در آن نابرابری به حداکثر می‌رسد را کاهش داده و منحنی کوزنتس را به سمت چپ منتقل می‌کند.
– افزایش اندازه دولت و درجه باز بودن تجارت
(Trade Openness) نابرابری درآمدی را افزایش می‌دهند.
– افزایش نرخ شهرنشینی (Urbanization) باعث کاهش نابرابری درآمدی می‌شود.
علاوه‌بر توسعه مالی و رشد اقتصادی، چه عواملی بر نابرابری درآمدی در ایران تاثیر دارند؟
مطالعه سه عامل مهم دیگر را شناسایی کرده است:
اندازه دولت: افزایش مخارج دولت، نابرابری درآمدی را افزایش می‌دهد زیرا توزیع این مخارج به‌طور یکنواخت بین گروه‌های درآمدی مختلف صورت نمی‌گیرد.
باز بودن تجاری: افزایش درجه باز بودن اقتصاد به تجارت جهانی، باعث افزایش نابرابری درآمدی می‌شود زیرا مزایای اقتصادی ناشی از تجارت، عمدتا نصیب گروه‌هایی می‌شود که منابع و مهارت‌های لازم برای بهره‌برداری از فرصت‌های تجاری را دارند.
نرخ شهرنشینی: افزایش نرخ شهرنشینی، نابرابری درآمدی را کاهش می‌دهد زیرا در شهرها فرصت‌های اقتصادی، آموزشی و خدماتی بیشتری در دسترس مردم قرار دارد.
این مطالعه چه پیشنهادهای سیاستی برای بهبود توزیع درآمد در ایران ارائه می‌دهد؟
مطالعه، پیشنهادهای زیر را برای کاهش نابرابری درآمدی ارائه کرده است:
– تقویت نظام بانکی:
– خصوصی‌سازی بانک‌های دولتی
– افزایش رقابت بین بانک‌ها (از جمله بانک‌های خارجی)
– ارائه تسهیلات بیشتر به بخش‌خصوصی
– توسعه بخش مالی غیربانکی:
– ایجاد مشوق‌ها برای افزایش معاملات سرمایه‌گذاران
– ارتقای شفافیت در بازار سرمایه
– گسترش بازار سرمایه برای همه اقشار جامعه
– تسریع روند خصوصی‌سازی
– مدیریت تاثیرات اندازه دولت:
– کنترل تورم
– اصلاح نظام مالیاتی
– تامین منابع مالی برای بهبود خدمات عمومی و اجتماعی مانند آموزش، بهداشت و رفاه
– افزایش حداقل دستمزد و تضمین حقوق کارگران
– کاهش اثرات منفی باز بودن تجاری:
– افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی
– گسترش آموزش و دسترسی به فناوری
– توسعه کارآفرینی و مهارت‌های افراد با درآمد پایین
– ارتقای توسعه شهری فراگیر:
– ایجاد فرصت‌های شغلی و بهبود کیفیت زندگی در شهرها
– تامین امکانات و تسهیل سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای شهری
– حمایت از مشاغل خرد و متوسط در مناطق شهری برای افزایش درآمد افراد ساکن در شهرها
این پیشنهادها می‌توانند به کاهش نابرابری درآمدی و بهبود توزیع عادلانه‌تر درآمد در ایران کمک کنند.
* این مطلب از مقاله‌ای با عنوان «نقش توسعه مالی در رابطه میان نابرابری درآمد و رشد اقتصادی در ایران» استخراج شده است