توقف به معنای شکست نیست

نادر کریمی‌جونی
بالاخره اولین نشانه‌های شکاف میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده نمایان شد و کسانی که مترصد بروز و مشاهده این شکاف بودند، از خوشحالی به هوا پریدند. همانگونه که انتظار می‌رود به‌جز اسرائیل، نئومحافظه‌کاران درون دولت ترامپ که به هر حال مواضعی افراطی و نزدیک به راستگرایان اسرائیلی دارند، با انجام توافق میان ایران و ایالات‌متحده مخالفند. از دید این افراد توافقی وجود ندارد و تهران باید در مقابل برچیدن تمام فعالیت‌های هسته‌ای و تولید موشک‌های بالستیک، خود را از مورد حمله قرار گرفتن، نجات دهد. در عین حال اروپا نیز علاقه چندانی به حصول و برقراری توافق ایران با ایالات‌متحده ندارد چراکه تصور می‌کند با این توافق تروئیکای اروپا از نقش‌آفرینی و تاثیرگذاری در پرونده هسته‌ای ایران کنار گذاشته می‌شود و واشنگتن که تا همین چند ماه پیش به طور کامل از پرونده هسته‌ای ایران کنار گذاشته شده بود و برای شروع مکانیسم ماشه باید دست به دامان کشورهای اروپایی می‌شد، یک شبه به محور اصلی این پرونده و تنها تصمیم‌گیر در آن تبدیل می‌شود. برخی ایرانیان معتقدند که اروپا اسب تروای خویش، رافائل گروسی را به میدان فرستاده و در مذاکرات نفوذ داده تا برای تخریب این توافق و ناممکن کردن توافق میان تهران- واشنگتن تلاش کند. البته مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تاکنون نقش منفی بازی نکرده و در حصول همگرایی میان نمایندگان ایران و ایالات‌متحده تاثیر منفی نداشته است.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که حاصل پدید آمدن وقفه در مذاکرات و به تعویق افتادن گفت‌وگوها از شنبه (دیروز) به تاریخی که هنوز تعیین نشده، بر اثر دو عامل رخ داده است. در طرف ایران وضع تحریم‌های جدید ثانویه از سوی ایالات‌متحده و تهدید واضح ترامپ مبنی بر اینکه خریداران نفت ایران مورد اعمال تحریم‌های شدید قرار می‌گیرند، تصمیم‌گیران در تهران را به شدت ناراحت و عصبانی کرده است. مقامات ایرانی می‌پرسند که اگر هدف ایالات‌متحده آمریکا تفاهم بر سر نقاط مشترک و انجام معامله است، وضع تحریم‌های ثانویه جدید و امضای ترامپ بر اعمال این تحریم‌ها چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ تهران حتما علاقه دارد که به وضع تحریم‌های جدید پایان داده و زمینه برای رفع بسیاری از تحریم‌هایی که در حال اجراست، مهیا شود اما وضع تحریم‌هایی که اعمال آن از پایان هفته گذشته آغاز شد، حتی اگر میزان و وسعت تحریم‌های اعمال شده را افزایش ندهد، باز ساختار تحریم‌ها را پیچیده و برچیدن آن را دشوار می‌سازد.
ایالات متحده اما از تداوم انجام حملات موشکی و پهپادی از جانب حوثی‌ها و انصارالله یمن ناراحت و دلخور بوده و معتقد است که ایران با هدف باج‌خواهی از ایالات‌متحده، به یاری دادن این گروه شیعه در یمن ادامه می‌دهد.
واقعیت آن است که با وجود حملات پرحجم و سنگین علیه شبه نظامیان حوثی، هنوز سنتکام نتوانسته پایان تهدید از سوی یمن را اعلام کند. این حملات علیه مناطق نظامی و غیرنظامی یمن و نیز حملات متقابل حوثی‌ها، تاکنون صورتحساب چندده‌میلیارد دلاری روی دست کاخ سفید گذاشته است ولی باز هم یمنی‌ها قادرند موشک‌های خود را به خاک اسرائیل برسانند و کشتی‌های جنگی آمریکا را از دریای سرخ فراری دهند.
چندان معلوم نیست که تهدید ترامپ درباره مجازات خریداران نفت ایران، تاکتیکی یا راهبردی است اما کنار گذاشته شدن مایک والتز، جبهه مخالفان ایران در کابینه ترامپ را تضعیف کرد. ناظران معتقدند مشاور پیشین امنیت ملی ترامپ که در جبهه مارکو روبیو قرار داشت وزنه تعادل را به نفع روبیو و مخالفان ایران به هم زده بود. حالا که او کنار گذاشته شده برخی می‌گویند قرار است استون میلر به جای او گمارده شود که چهره‌ای نزدیک به استیو ویتکاف است و از معامله با ایران حمایت می‌کند. این تغییر موازنه کابینه، البته پیام‌های روشنی به همکاران ترامپ داده و کسانی که تا همین چند روز پیش زبان به مخالفت با ویتکاف گشوده بودند، در نشست‌های اخیر کابینه از تلاش‌های او قدردانی و اعلام حمایت کرده‌اند. این چرخش مواضع در نزد گروه مخالفان توافق با ایران که رهبری آن را مارکو روبیو برعهده دارد، احتمال آنکه تهدیدهای اخیر ترامپ لفاظی‌های حساب‌شده برای کاهش فشار مخالفان باشد را به شدت افزایش می‌دهد.
با این حال نمی‌توان انکار کرد که اسرائیل از اینکه خواسته‌هایش در توافق آمریکا و ایران مورد توجه قرار نگرفته و در واقع تل‌آویو از این گفت‌وگوها کنار گذاشته شده عصبانی و ناراحت است اما نتانیاهو بیم آن دارد که ترامپ با او (نتانیاهو) همانند زلنسکی برخورد کند. به همین دلیل اگرچه نخست‌وزیر اسرائیل در موقعیت‌های گوناگون خواسته‌هایش درباره نابودسازی کلیه فعالیت‌ها و تاسیسات هسته‌ای ایران، قطع حمایت تهران از گروه‌های همسو و برچیدن برنامه تولید موشک‌های بالستیک را تکرار و از پیشرفت و توافق احتمالی میان تهران واشنگتن ابراز ناخرسندی می‌کند اما آشکار است که این مخالفت‌ها و ابراز ناخرسندی تل‌آویو شانسی بسیار اندک برای تاثیرگذاری دارد و حتی تکرار این مواضع از زبان مارکو روبیو وزیر امور خارجه ایالات‌متحده و مایکل اریک کوریلا فرمانده سنتکام قدرت تاثیرگذاری مواضع نخست‌وزیر اسرائیل را افزایش نداده است.
نکته جالب آن است که با وجود تهدیدهای اخیر، ترامپ هنوز حاضر نشده در مورد توقف فعالیت‌ها و غنی‌سازی هسته‌ای ایران جمله‌ای بر زبان بیاورد که این امر ممکن است نشانه‌ای مثبت تلقی شود. به‌همین دلیل اگرچه مذاکرات و تداوم آن تا آینده‌ای نامعلوم به تعویق افتاده است اما هنوز نشانه‌های جدی در این‌باره که مفاهمه تهران- واشنگتن به سوی شکست و فروپاشی پیش می‌رود، وجود ندارد.