18 - 12 - 2024
تولد برنامه‌ریزی شهری!
امیرحسین روان*
شهرها جهانی‌ترین سهم بشر روی زمین هستند. در طول تاریخ بشر، درون شهرهاست که انسان‌ها تمام نقاط مشترک و متضاد خود را با جهان فیزیکی اطرافشان کشف کرده‌اند. انسان و معماری، انسان و طبیعت، انسان به عنوان موجودی فردی و جمعی، انسان و ماشین، انسان در معابر و انسان در عبادتگاه و معابد.
از شهرهای باستانی همانند رُم گرفته تا شهرهای مدرن در آمریکا، هدف برنامه‌ریزی شهری تحمیل نظم فیزیکی بر چیزهایی بوده که طبیعتا تشکیل‌دهنده یک شهر هستند. 2هزار سال است که شهرها توسط دست به‌ظاهر دانای شهرسازی شکل گرفته‌اند یا گاهی حتی خوشبختانه به دلیل فقدان برنامه‌ریزی شهری یک اصالت تاریخی شهر را آراسته است. شهرسازی هم یک هنر است و هم علم اجتماعی. شهر معاصر آمیخته‌ای از یک مکان تاریخی، نوعی معماری، محیط‌زیست، اقتصاد و تعامل اجتماعی است و برنامه‌ریزی شهری، شهرهای امروزی را می‌سازد و در عین حال الگویی از شهر را شکل می‌دهد که در دهه‌های آینده وجود خواهد داشت.
برخلاف معماری، شهرسازی یک حرفه عمومی است که به مشتریان اختصاص داده نشده است بلکه منفعت عموم مردم را طالب است. حتی برای یک برنامه‌ریز شهری، تعریف تعهدات و محدودیت‌های شهری دشوار است. موضوع برنامه‌ریزی کالبدی شامل امکانات مسکن، حمل و نقل، آموزش، بهداشت و درمان و زیرساخت‌های اولیه شهری مانند خیابان‌ها، پیاده‌روها و آبرسانی تا پیش‌پا‌افتاده‌ترین آنها که شرکت‌های آب و فاضلاب و شهرداری‌ها و سیستم‌های دفع زباله است. برنامه‌ریزی شهری، اگرچه اغلب قابل مشاهده نیست اما در مقیاس خرد و کلان عمل می‌کند. شهر همانطور که شکل شهری به‌خود می‌گیرد، از الگوی رفتاری یک جامعه شامل خیابان و پارک و معابر و مبلمان شهری تشکیل شده است. برنامه‌ریزی شهری همچنین باید با مسائل بزرگ‌تر شهر از جمله توزیع منابع طبیعی متعلق به شهر، از طریق منطقه‌بندی، کنترل کاربری زمین، تراکم و ملاحظات محله‌ای برخورد کند. در محیط شهری، فضاهای باز، فضای سبز و پارک‌ها جزءلاینفک برنامه‌ریزی شهری هستند و مهم این است که با تلفیق هنر، فضاهای مختلف شهر را زنده نگه دارد.هنر و طبیعت برای طراحی شهری نکته‌ای اساسی است. بافت ساختمان‌ها یکی دیگر از عناصر مهم طراحی شهرهاست. از این رو، معماری جدید با بافت شهری و مناطق تاریخی باید مورد توجه برنامه‌ریز قرار گیرد.
برنامه‌ریزی شهری، طراحی و تنظیم کاربری‌های فضاهایی که بر شکل کالبدی، کارکردهای اقتصادی و تاثیرات اجتماعی محیط شهری و مکان‌یابی فعالیت‌های مختلف که در آن تمرکز دارد را عهده‌دار است و از آنجایی که برنامه‌ریزی شهری مبتنی بر دغدغه‌های مهندسی، معماری و اجتماعی و سیاسی است به‌گونه‌ای مختلف یک حرفه فنی و یک رشته دانشگاهی است. برنامه‌ریزی شهری به توسعه فضاهای باز و احیای بخش‌های مختلف موجود در شهر توجه دارد که در نتیجه شامل تعیین هدف، جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، پیش‌بینی، طراحی، تفکر استراتژیک و مشاوره عمومی می‌شود.
در اواخر قرن بیستم، اصطلاح توسعه پایدار نشان‌دهنده یک نتیجه ایده‌آل در مجموع همه اهداف برنامه‌ریزی شده شهری مطرح شد که شامل توجه به مسائل زیست‌محیطی برای یک برنامه‌ریزی دقیق شهری می‌شد. همانطور که توسط کمیسیون جهانی محیط‌زیست تحت حمایت سازمان ملل متحد حمایت می‌شود، پایداری به «توسعه‌ای اشاره دارد که نیازهای حال را بدون به خطر انداختن منابع نسل‌های آینده برای برآوردن نیازهای خود استفاده می‌کند.» در حالی که اجماع گسترده‌ای در مورد این هدف کلی وجود دارد، اکثرا تصمیمات برنامه‌ریزی شده جاری نیاز به حمایت‌های خاص زیست‌محیطی دارد.
خاستگاه مدرن برنامه‌ریزی شهری بسیاری از رویاپردازان را که به‌دنبال یک شهر ایده‌آل بودند و ملاحظات بهداشت و مسکن و تامین امکانات رفاهی را مد‌نظر داشتند به برنامه‌ریزی برانگیخت. برنامه‌ریزان معاصر به‌دنبال ایجاد تعادل بین خواسته‌هایی از جمله برابری اجتماعی، رشد اقتصادی، توجه به مسائل زیست‌محیطی و جذابیت زیبایی‌شناختی هستند و نتیجه فرآیند برنامه‌ریزی ممکن است یک طرح جامع رسمی برای کل شهر یا هر منطقه شهری، یا یک محله باشد. اجرای موفقیت‌آمیز یک طرح معمولا مستلزم کارآفرینی و زیرکی کافی از سوی برنامه‌ریزان و حامیان آن است.
برنامه‌ریزی شهری به‌عنوان یک رشته علمی در دهه1900 در بریتانیا ظهور کرد و اولین برنامه‌ریزی آکادمیک در دانشگاه لیورپول در سال 1909 آغاز شد و اولین برنامه‌ریزی شهری آمریکا در سال 1924 در دانشگاه هاروارد تاسیس شد. این برنامه عمدتا در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می‌شود و برنامه درسی آن از دانشگاهی به دانشگاه دیگر مبنی بر نوع سازگاری محیطی و جغرافیایی و تاریخی بسیار متفاوت است.
برنامه‌ریزی شهری مدرن برای رسیدگی به چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی شهرها کاربرد دارد و به لطف قابلیت‌های پیشرفته‌اش، برای رسیدگی به مسائل شهرنشینی هوشمند و پایدار آتی بسیار مهم است. رویکرد پایداری برای برنامه‌ریزان شهری اهمیت هوشمند‌سازی برنامه‌ریزی را نیز برجسته‌تر می‌کند.
* مدیر بخش‌خصوصی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد