توهم پولی در ذهن کارگران

اقتصاد آنلاین- بررسی سطح حقیقی دستمزدها به صورت ماهانه تصویر بهتری از توهم پولی حاکم بر اقتصاد کشور ارائه می‌دهد که بر این اساس مشاهده می‌شود در ابتدای هر سال، دولت با رشد سطح اسمی دستمزدها قدرت خرید مردم را تنها در ماه‌های ابتدایی سال جبران می‌کند، اما تورم‌های بالا باعث می‌شود ارزش این دستمزد سریعا از بین برود.
بررسی داده‌ها نشان می‌دهد با وجود رشد ۱۵۰۷ درصدی سطح اسمی دستمزدها، سطح حقیقی دستمزدها در سال ۱۴۰۲ نسبت به فروردین ماه سال ۱۳۹۰، حدود ۱۳ درصد کاهش داشته که این مساله بیانگر درگیر بودن اقتصاد کشور با معضلی به نام توهم پولی است.
طی روزهای اخیر بود که بحث‌های بسیاری پیرامون افزایش حقوق کارگران و کارمندان دولتی شکل گرفت. گروهی معتقدند افزایش دستمزدها، رشد نرخ تورم را در پی دارد و گروهی دیگر افزایش حداقل دستمزد را ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌دانند.
بررسی‌ها حکایت از آن دارد که افزایش سطح دستمزدها همواره یک مطالبه عمومی از سمت مردم، به خصوص گروه کارگران بوده است. وضعیت سخت معیشتی و تورم‌های بالا در یک دهه گذشته، باعث شده حداقل دستمزد، کفاف هزینه‌های زندگی را ندهد و در واقع در بسیاری از شهرهای کشور، تامین نیازهای زندگی با حداقل دستمزد بسیار سخت است.
از سوی دیگر، داده‌ها نشان می‌دهند که افزایش سطح حداقل دستمزد نتوانسته کاهش قدرت خرید مردم در ۱۲ سال گذشته را جبران کند. در واقع با وجود رشد سطح اسمی دستمزدها، سطح حقیقی دستمزدها نسبت به فروردین ماه سال ۱۳۹۰ کاهش یافته و این در حالی است که گروهی از سیاستمداران همواره از سیاست افزایش دستمزد به عنوان راهی برای تبلیغات در انتخابات و به دست آوردن رای مردم استفاده می‌کنند. گروهی دیگر، به سرکوب دستمزدها معتقدند. این گروه اعتقاد دارند که افزایش سطح دستمزدها، به افزایش نرخ تورم منجر می‌شود، اما علم اقتصاد در این مورد چه نظری دارد؟
توهم پولی، بیماری خطرناک برای اقتصاد
سیاستمداران چگونه با استفاده از سیاست افزایش سطح دستمزدها سطح مقبولیت خود را بالا می‌برند؟ پاسخ این سوال در مفهومی به عنوان «توهم پولی» نهفته است. در زمان عقد قرارداد جدید، کارگران تنها به سطح اسمی دستمزدها توجه می‌کنند و کاهش قدرت خرید در اثر تورم را در نظر نمی‌گیرند. این مساله تصمیم‌گیری‌های این گروه مانند مخارج روزانه و سرمایه‌گذاری‌های آنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به این مفهوم، توهم پولی می‌گویند که توسط اروینگ فیشر اقتصاددان آمریکایی در کتاب تثبیت دلار مطرح شد؛ البته فیشر در آینده کتابی با عنوان توهم پولی نوشت.
اما آیا ایران با توهم پولی دست و پنجه نرم می‌کند؟ برای پاسخ به این سوال باید گفت که بررسی سطح دستمزد در ۱۲ سال گذشته نشان می‌دهد که اقتصاد کشور در این سال‌ها با توهم پولی درگیر بوده است. دستمزد اسمی از ۳۳۰ هزار تومان در سال ۱۳۹۰، به ۵ میلیون و ۳۰۸ هزار تومان در سال ۱۴۰۲ رسیده و در واقع سطح اسمی دستمزدها رشدی ۱۵۰۷ درصدی را تجربه کرده و این در حالی است که در صورتی اثر تورم را از دستمزدهای اسمی حذف کرده و دستمزد حقیقی را محاسبه کنیم، با کاهش ۱۳ درصدی سطح حقیقی دستمزدها در بازه زمانی مذکور مواجه می‌شویم.
نکته حائز اهمیت این است که حداقل دستمزد براساس داده‌های مرکز آمار ایران محاسبه شده و نرخ حداقل دستمزد ماهانه در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، سایر مزایایی که سطح دستمزد در سال ۱۴۰۲ را به ۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان می‌رساند نه در این سال و نه در هیچ‌کدام از سال‌های پیشین توسط مبدا انتشار آمار محاسبه نشده است.
رشد سرسام‌آور دستمزدهای اسمی و در نقطه مقابل آن کاهش سطح دستمزد حقیقی، نشان می‌دهد که اقتصاد کشور در این بازه زمانی با توهم پولی دست و پنجه نرم کرده است. بیشترین کاهش ارزش حقیقی دستمزدها (پایان اسفند هر سال نسبت به پایان اسفند سال گذشته) در سال ۱۳۹۷ رخ داده است.
سطح حقیقی دستمزدها در سال ذکرشده کاهش ۸/۱۸ درصدی را تجربه کرده است. بحران اقتصادی در سال ۱۳۹۹ نیز به کاهش سطح حقیقی دستمزدها منجر شده است. همچنین می‌توان مشاهده کرد در سال‌های ۱۳۹۱ تا پایان ۱۳۹۶، سطح حقیقی دستمزدها رشد کرده است. البته باید توجه داشت که رشد سطح حقیقی دستمزدها در برابر رشد اسمی بسیار ناچیز بوده و در این سال‌ها نیز توهم پولی بر اقتصاد کشور حکمفرما بوده است.