تکاپوی ایران در عصر فناوری‌های مرزی!

گروه فناوری- براساس گزارش فناوری و نوآوری‌۲۰۲۵، ایران در نسخه۲۰۲۵ این گزارش، در رتبه‌۷۲ از میان ۱۶۶‌کشور قرار گرفته است و اگرچه در شاخص‌های زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات و زیرساخت‌های صنعتی در رتبه‌۹۴‌ ایستاده اما در شاخص تامین مالی نوآوری رتبه‌۵۶ جهانی را از آن خود کرده که نشان می‌دهد فعالیت صندوق‌های نوآوری و رشد اکوسیستم دانش‌بنیان در ایران مثبت بوده است. امیرعباس محمدی کوشکی، سرپرست تیم اختراعات ایران و عضو رسمی ویکی‌آمار سازمان ملل‌متحد اظهار کرد: سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل(UNCTAD) در تازه‌ترین گزارش خود با عنوان «فناوری و نوآوری۲۰۲۵»، جهان را به تصویر می‌کشد که به‌سرعت تحت‌تاثیر فناوری‌های مرزی مانند هوش‌‌مصنوعی، بلاکچین، رباتیک، زیست‌فناوری و نانوفناوری در حال تغییر است. او اظهار کرد: این گزارش، شاخص جدیدی تحت عنوان شاخص آمادگی برای فناوری‌های نوظهور (Frontier Technologies Readiness Index) معرفی کرده که میزان آمادگی کشورها برای بهره‌گیری از این فناوری‌ها را در پنج‌محور کلیدی ارزیابی می‌کند. محمدی به ایسنا گفت: براساس این گزارش، کشورهای توسعه‌‌یافته اروپا و آمریکای شمالی در صدر جدول آمادگی برای فناوری‌های نوظهور قرار دارند. ۱۰‌کشور اول به‌ترتیب عبارتند از: ایالات‌متحده‌آمریکا، سوئد، بریتانیا، سوئیس، کانادا، ژاپن، اسپانیا، ایتالیا، مالت و لهستان. به‌گفته او این کشورها الگویی از سیاستگذاری یکپارچه، آموزش فناورانه، سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی و حاکمیت داده‌ها ارائه داده‌اند.
جایگاه ایران در شاخص جهانی آمادگی برای فناوری‌های نوظهور
سرپرست تیم اختراعات ایران با اشاره به جایگاه ایران در شاخص آمادگی برای فناوری‌های نوظهور گفت: ایران در نسخه۲۰۲۵ این گزارش، در رتبه‌۷۲ از میان 1۶۶کشور قرار گرفته است. ایران در مقایسه با سال۲۰۲۲ که رتبه‌۷۳ را داشت، یک رتبه بهبود یافته و در میان کشورهای بادرآمد متوسط به بالا طبقه‌بندی شده است. بررسی دقیق‌تر زیرشاخص‌های ایران چنین تصویری به‌ دست می‌دهد:
شاخص زیرساخت IC :رتبه ایران در شاخص زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات)(ICT) ۹۴ است. وضعیت دسترسی به اینترنت پرسرعت، توسعه مراکز داده و پوشش شبکه ملی اطلاعات هنوز با استانداردهای جهانی فاصله دارد.
شاخص مهارت‌های انسانی: رتبه ایران در شاخص مهارت‌های انسانی (Skills) ۸۲ است. با وجود دانشگاه‌های معتبر در حوزه مهندسی، آموزش مهارت‌های عملی در زمینه‌هایی مانند یادگیری ماشین، کلان‌داده و هوش‌مصنوعی نیاز به توسعه دارد.
شاخص تحقیق و توسعه: ایران در شاخص تحقیق و توسعه (R&D)رتبه‌۳۵ را کسب کرده است. بهترین عملکرد ایران در این شاخص در انتشار مقالات علمی، تاسیس مراکز نوآوری و تربیت پژوهشگران در موقعیت نسبتا قوی قرار دارد.
شاخص زیرساخت‌های صنعتی: ایران در شاخص زیرساخت‌های صنعتی (Industry) در جایگاه‌۹۴ جهانی قرار گرفته است. صنعت ایران هنوز از فناوری‌های روز در تولید، اتوماسیون و هوشمندسازی فاصله دارد. بیشتر صنایع همچنان سنتی و با بهره‌وری پایین فعالیت می‌کنند.
شاخص تامین مالی نوآوری: ایران در شاخص تامین مالی نوآوری (Finance) رتبه۵۶ جهانی را از آن خود کرده است. فعالیت صندوق‌های نوآوری و رشد اکوسیستم دانش‌بنیان در ایران مثبت بوده اما دسترسی به سرمایه خارجی، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تعامل مالی جهانی محدود است.
ایران و گروه BRICS+، فرصت یا چالش؟
محمدی ادامه داد: ایران به‌‌تازگی به گروه BRICS+ پیوسته است؛ مجموعه‌ای از اقتصادهای نوظهور شامل چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی که به‌دنبال بازطراحی نظام جهانی اقتصاد و فناوری هستند. عضویت ایران در این گروه، فرصت‌های بالقوه‌ای چون «تبادل دانش و الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی»، «بهره‌گیری از زیرساخت مشترک ابری و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی» و «حضور در بازارهای نوآورانه جهانی» را فراهم می‌کند اما این فرصت‌ها در صورتی محقق می‌شود که ایران زیرساخت داخلی خود را برای مشارکت فعال ارتقا دهد. به‌گفته او چالش‌های ایران در توسعه فناوری‌های مرزی و هوش‌مصنوعی شامل «ضعف زیرساخت اینترنت، شبکه‌های انتقال داده و مراکز ابری»، «نبود سیاست ملی جامع در حوزه هوش مصنوعی و داده‌های عمومی»، «خروج نخبگان و محدود بودن ارتباط دانشگاه با صنعت» و «نبود حمایت کافی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزهDeep Tech» » است. محمدی خاطرنشان کرد: جمعیت جوان و تحصیلکرده، با علاقه به فناوری‌های نو، حضور فعال در تولید علم در حوزه‌هایی مانند مهندسی برق، مکانیک، نانوتکنولوژی، ظرفیت دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری برای تبدیل پژوهش به محصول و ارتباطات جدید بین‌المللی در قالب BRICS+ و UNCTAD از جمله فرصت‌های ایران در توسعه فناوری‌های مرزی و هوش‌مصنوعی به‌شمار می‌رود. عضو رسمی ویکی‌آمار سازمان ملل متحد خاطرنشان کرد: گزارش فناوری۲۰۲۵ نشان می‌دهد که آینده رقابت جهانی بر مبنای ظرفیت بهره‌برداری از فناوری‌های مرزی شکل می‌گیرد. ایران با وجود محدودیت‌ها، دارای ظرفیت‌هایی است که با سیاستگذاری هوشمند می‌تواند آنها را به مزیت رقابتی تبدیل کند.
سرمایه‌گذاری ایران در حوزه هوش‌مصنوعی کمتر از ۵۰‌میلیون دلار است
از سویی دیگر ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در آیین امضای تفاهمنامه حکمرانی هوشمند و اقتصاد با محوریت هوش‌مصنوعی، از وضعیت نامطلوب کشور در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه گفت و توضیح داد: «‌در شاخص جهانی هوش‌مصنوعی وضعیت کشور ما مطلوب نیست. در حالی در رتبه‌۶۰ دنیا قرار گرفته‌ایم که کشورهای منطقه مثل عربستان و امارات شرایط بهتری دارند. عربستان رتبه‌۱۴ و امارات رتبه‌۲۰ را دارد.» وزیر ارتباطات یکی از دلایل رتبه نامطلوب ایران در میان کشورهای جهان در حوزه هوش‌مصنوعی را سرمایه‌گذاری اندک انجام‌شده در این حوزه دانسته و آمارهایی از دو کشور منطقه ارائه کرد: «‌میزان سرمایه‌گذاری عربستان و امارات در زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال و هوش‌مصنوعی فاصله زیادی با میزان سرمایه‌گذاری در کشور ما دارد. در عربستان میزان سرمایه‌گذاری در بحث هوشمندسازی و هوش‌مصنوعی حدود ۲۰‌میلیارد دلار و امارات 4/‏1‌میلیارد دلار است. این در حالی است که در کشور ما کمتر از ۵۰‌میلیون دلار در این خصوص سرمایه‌گذاری شده است.» به گفته او، بحث سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات و زیرساخت‌های ارتباطی کشور باید به‌صورت ویژه دنبال شود تا بتوان این شکاف را در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت جبران کرد.
وزیر ارتباطات در ادامه به اثرات ناترازی انرژی بر حوزه ارتباطات اشاره کرده و گفت: «در بخش ارتباطات به‌صورت غیرمستقیم از بحث انرژی و مدیریت مصرف انرژی متاثر می‌شویم. موقعی که برق سایت‌ها و مراکز ما قطع می‌شود ارائه سرویس به مردم دچار مشکل می‌شود.» او در ادامه با بیان اینکه وزارت ارتباطات ورود جدی به این موضوع داشته، درباره بعد اقتصادی این بخش نیز اعلام کرد: «برآوردهای ما حاکی از این است که ما در حوزه انرژی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم یک یارانه 1۲۷میلیارد دلاری پرداخت می‌کنیم.» هاشمی در ادامه رفتن به سمت هوشمندسازی در حوزه انرژی را اقدامی موثر دانست و اهمیت آن را این‌طور توضیح داد: «استفاده از هوشمندسازی می‌تواند بهره‌وری را بین ۱۵ تا ۲۵‌درصد افزایش دهد. بنابراین با هوشمندسازی در حوزه انرژی درباره یک اقتصاد ۲۰‌میلیارد دلاری صحبت می‌کنیم. با همین نگاه است که با وزرای نفت، نیرو و صمت توافقنامه‌هایی را در دستور کار قرار داده‌ایم و در این زمینه کمک صندوق توسعه ملی هم می‌تواند به‌شدت راهگشا و کمک‌کننده باشد.»