تیشه بر تاریخ سنگلج

نادر نینوایی- مسجد معیرالممالک یکی از بناهای تاریخی شاخص محله سنگلج است که به سبب کاشی‌کاری‌های هنرمندانه و قدمت قاجاری آن در ذهن و یاد دوستداران میراث فرهنگی تهران جایگاهی شاخص دارد. معیرالممالک که در دوره قاجار می‌زیسته دستور ساخت مسجد و مدرسه را در دوره ناصرالدین‌شاه صادر می‌کند و خیلی زود این مسجد، آب‌انبار، زورخانه و مدرسه وقف‌شده تبدیل به مامن آرامش و رفاه مردم محله سنگلج می‌شود.
اگرچه ملکیت بنای مسجد هم‌اکنون در اختیار اوقاف است، اما این نهاد، مسجد را در اختیار حوزه علمیه مروی قرار داده است. به گواه اهالی سنگلج دو نفر از افرادی که در این مسجد و مدرسه مستقرند درهای مسجد را به روی گردشگرانی که قصد بازدید دارند بسته‌اند.
از سوی دیگر تصاویر منتشر شده و اظهاراتی که اعضای انجمن سنگلج در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» داشته‌اند گویای آن است که کلنگ تخریب بر ستون‌ها و طاق‌های این مسجد تاریخی که در اختیار حوزه علمیه مروی قرار دارد، زده شده است. با وجود پیگیری رسانه‌ای موضوع و حتی انتشار خبر توقف تخریب از سوی اداره کل میراث فرهنگی تهران، شنیده‌ها حاکی از این است که روند تخریب در مسجد معیرالممالک بار دیگر به جریان افتاده است.
روند ادامه‌دار تخریب
مهدی گوهری- عضو هیات موسس انجمن سنگلج- درخصوص تخریب حاصل شده در مسجد تاریخی معیرالممالک به «جهان‌صنعت» گفت: «در گذشته دورتادور مسجد رواق‌هایی با طاق‌های آجری بوده و ستون‌ها و پایه آنها هم سنگی بوده است که فضای زیبا و دلنشینی ایجاد می‌کرده است. در این مدت اما تمام این طاق‌ها را نابود کرده اند و با وجود آنکه از سال ۱۴۰۰ در انجمن سنگلج به دنبال آن هستیم که مسجد را به محله بازگردانیم، اما هیچ کس پاسخگو نیست. وقتی که با آقای خاموشی (رییس اوقاف) به صورت غیررسمی صحبت می‌کنیم نیز وی می‌گوید درست می‌شود، اما هیچ اتفاقی نمی‌افتد.»
در روزهای اخیر اخباری درخصوص ورود یگان حفاظت میراث فرهنگی به موضوع تخریب مسجد معیر‌الممالک و توقف تخریب منتشر شده است. گوهری عضو هیات موسس انجمن سنگلج درخصوص صحت و سقم این اخبار به «جهان صنعت» گفت: یک‌بار از یگان حفاظت به مسجد معیرالممالک مراجعه شده که آنها را به داخل مسجد راه نداده‌اند و این‌طور می‌گویند که در دفعه دوم وارد شده و تخریب موقتا متوقف شده است. با این وجود زمانی که با کارکنان شهرداری صحبت می‌کنیم به اعضای انجمن سنگلج می‌گویند که اینها
(افراد مستقر در مسجد معیرالممالک) قدرتشان زیاد است و ما نمی‌توانیم اقدامی کنیم.
تخریب‌ها در مسجد تاریخی معیرالممالک در حالی است که این بنا به ثبت ملی رسیده و قانون مشخصا تخریب چنین بناهایی را غیرقانونی دانسته و برای آن جرم‌انگاری شده و مجازات تعیین شده است.
گوهری ضمن انتقاد از عدم پاسخگویی مسوولان ذیربط گفت: «چرا درخصوص وضعیت و اقداماتی که در مسجد تاریخی معیرالممالک صورت گرفته اطلاع‌رسانی نمی‌شود؟»
وی ادامه داد: «به هر حال مجموعه تاریخی معیرالممالک و مسجد آن بنای ثبت ملی شده هستند و نباید تخریب شوند. باید توجه داشت که همین سال گذشته هم مرمت خوبی روی بنای مسجد شده بود، اما بازهم این تخریب حادث شد.»
محقق نشدن منظور وقف
در وقف عام، هدف وقف‌کننده، بهره بردن عموم جامعه، از منافع مال موقوفه است، اما درخصوص مسجد تاریخی معیرالممالک باتوجه به بسته شدن درهای آن به روی گردشگران و مردم به نظر می‌رسد این هدف بهره بردن عموم جامعه محقق نشده است.
مهدی گوهری درخصوص وضعیت موقوفه مسجد تاریخی معیرالممالک به «جهان‌صنعت» گفت: «از ابتدای بهار امسال برای بازدید از مسجد معیرالممالک از سوی انجمن سنگلج رجوع کردیم، اما اجازه ورود به مسجد به ما داده نشد. این در حالی است که مجموعه معیرالممالک یک مجموعه وقفی برای عام است. توجه داشته باشید که این مجموعه در گذشته حمام و آب‌انبار داشته است و قدیمی‌های محله سنگلج می‌گویند از آب‌انبار آن در گذشته استفاده می‌شده است.»
وی ادامه داد: «خاطرات چند نسل محله سنگلج با این مسجد شکل گرفته است و حتی خود من در زمان کودکی به این مسجد رفته و در آن بازی می‌کردم. حتی یک میز پینگ پنگ و امکاناتی در مسجد بود و مردم محل به مسجد مراجعه کرده و از امکانات آن استفاده می‌کردند. می‌خواهم بگویم مسجد معیرالممالک حتی در گذشته‌های نه‌چندان دور ارتباط نزدیکی با مردم و محله سنگلج داشت و در راستای همان هدف وقف استفاده می‌شد. اکنون اوقاف مسجد را در اختیار حوزه علمیه مروی قرار داده است. دو نفر از افرادی که در این مسجد حضور دارند هم مشکلات و محدودیت‌هایی را برای ورود مردم به مسجد به وجود آورده‌اند.»
گوهری ضمن برشمردن نتایج این رویکرد اشتباه گفت: «در نتیجه این رویکرد حتی منظور وقف نیز حاصل نشده است و در این شرایط به هدف واقف نیز عمل نمی‌شود؛ ارتباط مردم با فضای مسجد از بین رفته است، حمام دیگر وجود ندارد، ورودی آب‌انبار هم از سمت بیرون بسته شده است.»
این فعال حوزه میراث فرهنگی در انتها ضمن انتقاد از کم توجهی به وضعیت شهری در محله سنگلج و تبدیل شدن خانه‌های محله به کارگاه‌های تولیدی گفت: «ورود گردشگر به محله سنگلج و مسجد معیرالممالک می‌تواند فضای محله را تلطیف کند. رواق‌های آجری مسجد با طراحی هنرمندانه و با تاریخی که روایت می‌کنند می‌توانند برای مردم آرامبخش باشد و البته که امکان ارائه خدمات اجتماعی نیز در این مسجد تاریخی وجود دارد.»
باتوجه به اهمیت تاریخی مسجد ثبت ملی شده معیرالممالک و تاثیری که باز شدن درهای آن بر بهبود زندگی مردم محله سنگلج دارد لازم است هرچه سریعتر ضمن توقف تخریب‌های صورت گرفته، درهای مسجد به روی عامه مردم و گردشگران باز شود تا منظور واقف از وقف هم حاصل شده باشد.