تیغ دو دم سود بانکی

۱- سود بانکی یکی از ابزارهای تنظیمی سیاست پولی در اقتصاد است، در عین حال یکی از اجزای هزینه‌های تولید بنگاه‌ها هم هست. افزایش آن از سویی به معنای منقبض شدن جریان اعتبارات، کنترل حجم پول در اقتصاد و در تحلیل نهایی کنترل تورم است و از سوی دیگر به معنای افزایش هزینه‌های تولید بنگاه‌هاست بنابراین تیغی دو دم است که استفاده از آن بدون هزینه نیست.
۲- زمانی که بازار دارایی‌های نقدپذیر ارز و طلا در زمستان سال گذشته دچار التهاب بیش از اندازه‌ای شد، بانک مرکزی ناچار از افزایش میزان سود بانکی شد. این سیاست در آن مقطع و در این مقطع که ارز و طلا همچنان جاذبه بالایی برای سرمایه‌گذاری دارد، منطقی بود و هست اما همچنان‌که قابل پیش‌بینی بود رویه‌ای دیگر نیز داشته است که همانا افزایش هزینه‌های تولید بنگاه‌هاست. البته به نظر می‌رسد که در کنار تاثیر این سیاست بر هزینه‌های سرمایه‌گذاری و عملیاتی بنگاه‌ها، علت مهم‌تری برای گرفتار شدن بنگاه‌ها در دام کمبود نقدینگی وجود دارد که عبارت است از منقبض شدن سیاست اعتباری به دست شبکه بانکی یا سه‌قفله شدن اعتبارات. شبکه بانکی برای چنین اقدامی این توجیه را دارد که حجم مطالبات معوقه بسیار افزایش یافته است بنابراین نمی‌توان این روند را ادامه داد؛ روندی که در نهایت ممکن است موجب بروز خطرات جدی در شبکه بانکی شود. این دغدغه قابل درکی است اما در شرایط کنونی که هم بر اثر افزایش قیمت حامل‌های انرژی و هم بر اثر تحریم‌ها، بنگاه‌های تولیدی در معرض تنگناهای بیشتری قرار گرفته‌اند، چنین سیاستی می‌تواند به ضد خود تبدیل شود. به این معنا که در صورت عدم تامین نقدینگی بنگاه‌ها و ورشکسته شدن آنها، این خطر وجود دارد که مطالبات معوقه به مطالبات سوخت شده تبدیل شود که نتیجه آن کاهش جریان درآمدی بانک‌ها و افزایش خطر سرایت ورشکستگی از بنگاه‌ها به شبکه بانکی است.
۳- در این شرایط که بر اثر تحریم‌ها، بازار ارز و طلا همچنان ملتهب است و آماده خیز‌های جدید، نمی‌توان میزان سود بانکی را کاهش داد. چنین اقدامی موجب خروج نقدینگی از بانک‌ها و افزایش تقاضای سفته‌بازانه برای ارز و طلا می‌شود بنابراین باید به ایجاد گشایش‌هایی در پرداخت اعتبارات مورد نیاز بنگاه‌ها پرداخت. این اقدام می‌تواند چرخ بنگاه‌ها را به حرکت در بیاورد و با توجه به تاثیر افزایش نرخ ارز بر واردات و مساعد شدن بازار داخلی برای تولیدات بنگاه‌ها، می‌توان امیدوار بود که تسهیلات اعتباری همراه با گشایش‌هایی در جریان درآمدی بنگاه‌ها و توانایی آنها در بازپرداخت مطالبات معوقه باشد.
* استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی