تیک‌تاک جهان را «کتاب باز» می‌کند

گروه فرهنگ و ادب- گزارش‌ها از بازار کتاب در ۲۰۲۴ حکایت از رشد فروش «داستان» در جهان دارد، در حالی که فروش کتاب‌های غیرداستانی به چالشی برای تولیدکنندگان آن تبدیل شده است. قالب داستان در پنج سال گذشته فروش خوبی در میان کتاب‌های منتشر شده در جهان داشته است. موفقیت این ژانر در اعتمادسازی مخاطبان را می‌توان در عوامل مختلفی جست‌وجو کرد، از جمله این دلایل، رشد و توسعه کتاب‌های الکترونیک و همچنین فروش تصاعدی آن در سال‌های گذشته است. با افزایش محبوبیت پلتفرم‌های دیجیتال، کتاب‌های داستان الکترونیکی به طور قابل توجهی گسترش یافته‌اند. رشد این بسترها سبب شد تا مخاطبانی که عموما در سایه بوده و کمتر دست به کتاب می‌شده‌اند نیز به خوانندگان پر و پا قرص تبدیل شوند که از جمله اینها می‌توان به زنان خانه‌دار و سالمندان اشاره کرد که میزان استفاده آنها از کتاب‌های صوتی در پنج سال گذشته روند رو به رشد قابل تاملی داشته است.
از دیگر عواملی که در این زمینه می‌توان یاد کرد، شیوع بیماری کرونا و خانه‌نشینی و قرنطینه بسیاری از مردم جهان بود. تعداد قابل توجهی از مردم در این ایام به مطالعه کتاب روی آوردند که قالب داستان، عموما انتخاب اول مخاطبان در سراسر جهان بوده است. از سوی دیگر، کارشناسان بر این باورند که ظهور و محبوبیت بیشتر ژانرهای مختلف داستان‌نویسی، مانند فانتزی و رمان‌های معما نیز بر فروش این دسته از کتاب‌ها تاثیر گذاشته است.
* یک گزارش دقیق
گزارش مشترک از GfK Entertainment و Nielsen BookData برای دوره ژانویه تا آگوست نشان می‌دهد که قالب داستان در سال 2024 از محبوبیت بالایی برخوردار بوده و میزان فروش آن در قیاس با دیگر قالب‌ها، روند رو به رشدی را تجربه کرده است. در این گزارش، 16 منطقه در جهان مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است. این بررسی‌ها حکایت از آن دارد که 14 منطقه از مناطق 16‌گانه بررسی شده، درآمدشان از فروش این دسته از آثار افزایش یافته و در 9 منطقه نیز تولید کتاب در حوزه کودک و نوجوان افزایش یافته است. در مقابل، انتشار کتاب‌های غیرداستانی، به معضل و چالشی برای ناشران آنها تبدیل شده است. بر این اساس، طبق بررسی انجام شده تنها در پنج کشور شاهد رشد در این حوزه‌ها بوده‌ایم. این کاهش، تاثیر زیادی بر عملکرد کلی بازار داشته است. طبق آمارهای ارائه شده در این گزارش، هند با رشد قابل توجه 3/18درصدی، با فروش 27میلیون کتاب در صدر قرار دارد. کشورهایی که اسپانیولی یا پرتغالی‌زبان هستند، از نظر فروش در رده‌های بعدی این فهرست جای می‌گیرند: مکزیک با 1/16درصد، اسپانیا با 3/12درصد، برزیل با 5/9درصد و پرتغال با 9درصد. برخلاف این بازارها، فرانسه با 6/0درصد و بریتانیا با 8/0درصد از کاهش اندک درآمد حکایت دارند، در حالی که ایتالیا بدون تغییر باقی مانده و تغییرات کمی معادل 1/0 داشته است. در این میان، نیوزیلند با 3/9درصد بیشترین افت را در سال 2024 در میان مناطق بررسی شده داشته است. تغییرات در بازارهای کتاب بررسی شده حکایت از دوقطبی بودن بازار نشر در حوزه داستان در سال 2024 میلادی دارد. با اینکه بخش داستان و ادبیات کودک و نوجوان عملکرد خوبی دارند، اما حوزه غیرداستانی همچنان تحت فشار است.
افزایش قیمت‌ها به آرامی
یکی دیگر از یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که افزایش قیمت‌ها نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده است. اگرچه میانگین قیمت‌ها در 12 منطقه مورد بررسی همچنان در حال افزایش بوده (به عنوان مثال در بریتانیا 9/1 به 02/9پوند رسیده است)، 12منطقه دیگر افزایش قیمت کمتری دارند و حتی در برخی موارد قیمت‌ها نسبت به سال گذشته کاهش یافته است که این روند شامل ایرلند و هلند می‌شود.
تاثیر TikTok بر فروش کتاب‌
بخشی از ژانرهای داستانی که بیشترین رشد را دارند شامل رمان‌های جنایی و هیجان‌انگیز هستند که فروش آنها در سه‌چهارم کشورهای مورد بررسی افزایش یافته است. افزایش درآمد در بخش جنایی و هیجان‌انگیز از مثبت 3درصد در والونی (منطقه‌ای در جنوب بلژیک) تا مثبت 56درصد در پرتغال متغیر است.
کتاب‌های علمی، تخیلی و فانتزی نیز عملکرد بهتری دارند و نرخ رشد دو رقمی را در همه مناطق نشان می‌دهند. رمان‌های عاشقانه نیز به محبوبیت رسیده‌اند. این گزارش همچنین به تاثیر شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب بر میزان فروش کتاب پرداخته است. به اعتقاد پژوهشگران، جامعه TikTok،
به ویژه ‌BookTok، نقش کلیدی در ترویج ژانرهای جنایی، علمی و تخیلی، فانتزی و عاشقانه داشته‌اند. تعداد کاربران تیک‌تاک به‌طور مداوم در جهان در حال افزایش است و یکی از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در جهان به شمار می‌رود.
ذائقه‌سازی
تا سال 2023، تخمین زده می‌شود که تیک‌تاک بیش از یک میلیارد کاربر فعال ماهانه در سطح جهانی داشته باشد. این فضا توانسته بستر مناسبی برای ذائقه‌سازی و هدایت افکار عمومی باشد، به طوری که در حوزه کتاب و به ویژه قالب داستان، تاثیر این شبکه اجتماعی بر فروش نویسندگانی چون فریدا مک‌فادن برای اقبال به خرید مجموعه «خدمتکار» و ربکا یاروس تاثیر این شبکه اجتماعی و بسیاری از ژانرهای دیگر داستانی ایفا می‌کند و به نویسندگانی همچون فریدا مک‌فادن (سری کتاب‌های خدمتکار)، ربکا یاروس برای فروش آثاری چون Fourth Wing که در ایران با عناوینی چون بال چهارم یا جناح چهارم منتشر شده، ضریب فروش داده است.
بر هم زدن قاعده
به نظر می‌رسد کاهش اقبال به قالب‌های غیرداستان را می‌توان در عوامل متعددی جست‌وجو کرد؛ از جمله فقدان انتشار آثار بیوگرافی رجل سیاسی که در سال‌های گذشته در صدر عناوین پرفروش قرار داشته‌اند. با این حال برخی عناوین توانسته‌اند از این قاعده مستثنی باشند. از جمله کتاب «عادت‌های اتمی»، اثر جیمز کلیر که آن را می‌توان از منظری در قالب کتاب‌های انگیزشی قرار داد. این کتاب که در ایران هم منتشر شده، روی عادت‌ها، تصمیم‌گیری و بهبود پیوسته متمرکز شده است. در واقع نویسنده در این کتاب، به سبکی جالب و روان به مخاطب یاد می‌دهد که چگونه با شناخت عادت‌های کوچک و مدیریت آنها، هر روز یک درصد بهتر شود. متن روی جلد هم حکایت از این هدف دارد؛ «تغییرات کوچک، نتایج بزرگ». این اثر در 13 منطقه بررسی شده در گزارش حاضر، از پرفروش‌ترین کتاب‌های غیرداستانی بوده است.