جاسوس‌بازی همچنان جذابیت دارد

آثار موسوم به جاسوسی همواره طرفداران پر و پا قرص داشته و همچنان از این علاقه کاسته نشده است. سینما و تلویزیون ایران نیز بارها سراغ این ژانر رفته است که البته در معرفی رسمی آنها، اغلب از عنوان «امنیتی» و «استراتژیک» یاد می‌شود. آثار موسوم به جاسوسی همواره طرفداران پر و پا قرص داشته و همچنان از این علاقه کاسته نشده است. در سال‌های ابتدایی، آنچه مبنای آثار سینمایی دنیا قرار می‌گرفت، اتفاقات خاص روزمره با چاشنی معما و هیجان بود و رفته‌رفته نوبت به موارد دیگر هم رسید. پس از جنگ جهانی و نیز در دوران جنگ سرد، تم جاسوسی، آغشته به سیاست شد و این ژانر به خدمت کشورها برای نقد و حمله به یکدیگر درآمد. این رویه همچنان به اشکال مختلف ادامه دارد و فیلم و سریال‌های متعدد و متنوع ساخته می‌شوند. سینما و تلویزیون ایران بارها سراغ این ژانر رفته‌اند که البته در معرفی رسمی آنها، اغلب از عنوان «امنیتی» و «استراتژیک» یاد می‌شود. «ترور» عملکردی قابل قبول در روایت ماجرا دارد و برای این هدف استفاده‌ای بهینه از ابزار ژانر جاسوسی برده است. در این سریال، ابعاد چرایی ترور حاج‌قاسم توسط سرویس‌های بیگانه به سرکردگی اسرائیل شکافته شده و جانفشانی نیروهای امنیتی ایران نیز به نمایش درآمده است. حضور یک زن جاسوس و دامی که برای مرد ایرانی باز کرده تا از طعمه خود در راستای ترور سردار سلیمانی استفاده کند، ازجمله امکان‌هایی است که قصه را برای مخاطب واجد جذابیت مضاعف کرده است. سکانس‌های اکشن در راستای ژانر سریال «ترور» قرار دارد و خیرالله تقیانی‌پور نشان داد بر این حوزه نیز مسلط است. نکته مهم‌تر سریال جایی است که مخاطب را نسبت به تلاش مستمر اسرائیل و هم‌دستانش برای بر هم ریختن امنیت ایران و منطقه آگاه می‌کند. «ترور» ضمن بازخوانی دراماتیک از یک اتفاق واقعی نشان می‌دهد که چرا حاج‌قاسم سلیمانی، شخصیتی مهم و تاثیرگذار بوده است. سریال «سرجوخه» ساخته احمد معظمی داستان دو جوان از دو طبقه اجتماعی را سوژه روایت قرار داد که در تله سرویس‌های بیگانه می‌افتند. این سریال برای رساندن منظور خود و دادن هشدارهای لازم، از زن اغواگر هم بهره گرفت. «سرجوخه» به تقابل نیروهای امنیتی کشور با سرویس‌ها و تحرکات خارجی هم اشاره داشت و در مجموع توانست مخاطب را با خود همراه کند.
مجموعه «خانه امن» شامل پرونده‌های مختلف بود که ماموران امنیتی آنها را دنبال می‌کردند. کمال با بازی حمیدرضا پگاه مسوولیت تیم ضدتروریستی را بر عهده داشت و افشین عضو تیم مبارزه با مفاسد اقتصادی بود. این سریال در قالب اثر سرگرم‌کننده مسائلی مثل تحرکات داعش، مبارزه با تروریسم بین‌المللی و مفاسد اقتصادی در داخل کشور را روایت کرد. سریال دوفصلی «گاندو» ساخته جواد افشار دست روی پرونده‌های امنیتی گذاشت که برخی مشابهت‌سازی آن با چهره‌های داخلی نیز جنجال آفرید. داستان سریال درباره یک گروه اطلاعاتی جوان به رهبری محمد (وحید رهبانی) بود که هر بار سراغ یک عملیات می‌رفتند. ماجرای جاسوسی جیسون رضاییان یکی از شاخص‌ترین این پرونده‌ها بود. «گاندو» از نظر ساختار، سر و شکل قابل قبولی داشت و روایت‌های تازه و نیز حاشیه‌ها به دیدن آن کمک دوچندان کرد. احمد معظمی در سریال «ترور خاموش» پرونده‌های مهمی مثل قاچاق مواد مخدر و انسان و نبرد نرم را روایت کرد. این سریال موضوعاتی تازه در زمینه چگونگی نفوذ بیگانگان میان جوان‌ها را به میان کشید و در عین حال شیوه‌های پیچیده و چندلایه تقابل نیروهای امنیتی با آنها را به نمایش گذاشت.پرداختن به عرفان‌های حلقه و جریانات فکری انحرافی، محور اصلی سریال «سارق روح» ساخته احمد معظمی محسوب می‌شد. سریال با داستانی اجتماعی- خانوادگی شروع شد و آرام‌آرام مخاطب پی برد آنچه می‌بینید، یک جریان هدایت‌شده است. به همین نسبت فضای سریال، به آثار امنیتی نزدیک شد و با هر پرونده، چگونگی مبارزه نیروهای اطلاعاتی با آنها سرفصل مهم داستان قرار گرفت. محمدرضا آهنج «آسمان من» را به سفارش سازمان اوج ساخت. این سریال اپیزودیک، روایت‌هایی از تلاش دشمنان برای ناامن کردن خطوط هوایی ایران بود. مبنای واقعی داستان‌ها به همراه ساختار خوب سریال و استفاده از چهره‌های مطرح «آسمان من» را تبدیل به اثری موفق کرد، ضمن آنکه مخاطب هم با تلاش نیروهای محافظ پرواز بیش از پیش آشنا شد.
فریدون جیرانی در سریال «تعبیر وارونه یک رویا» منظری تازه برای روایت اهمیت کار نیروهای امنیتی انتخاب کرد. داستان از جایی شروع شد که جاسوسان خارجی با طرح‌ریزی عملیات، یک دانشمند هسته‌ای ایران را با هدف بهره‌برداری‌های جاسوسی و تبلیغاتی می‌ربایند، اما به دلیل مجروح شدن این دانشمند، برنامه عملیات تغییر می‌کند و سرانجام با دستگیری و هلاکت جاسوسان، عملیات ناکام می‌ماند. «تعبیر وارونه یک رویا» از جذابیت‌های ظاهری و قوت روایی آثار جاسوسی بهره‌ای خوب برد و توانست مخاطب را با خود همراه کند. داستان سریال «وفا» ساخته محمد‌حسین لطیفی درباره عشق جوانی ایرانی یهودی به نام ژوبین پناهی به دختری لبنانی- ایرانی به نام وفا است که به اتهام جاسوسی برای اسرائیل در ایران زندانی شده است. این سریال جزو اولین نمونه‌هایی است که یک ماجرای امنیتی در قالب یک ملودرام عاشقانه در آن روایت شده است. «وفا» به خوبی از پس ماموریت برآمد و هم وجه عاشقانه و هم لحظات پرتعلیق و پرکشش مرتبط با تعقیب و گریزهای امنیتی مورد توجه مخاطب قرار گرفت. در مرور سریال‌های جاسوسی- امنیتی تلویزیون به «دومین انفجار» ساخته نادر مقدس می‌رسیم که سال ۷۶ پخش شد. این سریال جزو نخستین تلاش‌ها برای پرداختن به تلاش‌های نیروهای امنیتی است. «آینه‌های نشکن» جواد اردکانی که در میانه دهه ۸۰ روی آنتن رفت نیز پرونده‌ای مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشت. بخش‌هایی از سریال «راستش را بگو» ساخته محمدرضا آهنگ به نیروهای امنیتی می‌پرداخت. «پیدا و پنهان» به کارگردانی آرش معیریان و شهرام شاه‌حسینی سریالی اپیزودیک بود که هر بار یک قصه از ماموران امنیتی را روایت می‌کرد.