جایزه «باربد»؛ مرز بین هنر و رقابت

گروه فرهنگ و هنر- چهلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر با هدف معرفی و تقدیر از آثار برگزیده اهالی موسیقی ایران، اعتلای هنر موسیقی و ارتقای سطح سلیقه و فرهنگ شنیداری مخاطبان، مراقبت از هویت ملی مبتنی‌بر آموزه‌های آیینی و ایرانی، تقویت و حمایت از هنر خلاق به‌ ویژه ایده و اجراهای صدا و موسیقی نسل جوان و شناسایی و تحکیم فرم و محتوای کیفی برای گونه‌های مختلف موسیقی، از ۲۳ تا ۲۹بهمن امسال با بخش‌های رقابتی (جایزه باربد) و غیررقابتی با موضوع و محوریت وفاق ملی برگزار می‌شود. فراخوان بخش رقابتی این جشنواره ۲۸مهرماه امسال در قالب آلبوم شنیداری باکلام و بی‌کلام (موسیقی دستگاهی، نواحی و اقوام، کلاسیک غربی، ترکیبی و تلفیقی، کودک و نوجوان، ارکسترال ایرانی و موسیقی فیلم)، پژوهش (کتاب موسیقی، پایان‌نامه و رساله)، جایزه‌های اجرای صحنه‌ای (موسیقی کلاسیک غربی، موسیقی ملی- ردیف دستگاهی)، آهنگسازی (ویژه وفاق ملی)، موسیقی و ترانه، تک‌آهنگ و موسیقی فیلم منتشر شد. در بخش‌های آلبوم‌های شنیداری ۳۳اثر، پژوهش (کتاب‌های موسیقی) ۱۴اثر، پایان‌نامه و رساله ۱۰اثر، جایزه‌های آهنگسازی (ویژه وفاق ملی) ۳۹ اثر، موسیقی و ترانه ۱۰اثر، موسیقی و رسانه ۳۹اثر، تک‌آهنگ ۴۲ اثر و در بخش موسیقی فیلم ۲ اثر به دبیرخانه جشنواره ارسال شده است. در بخش رقابتی اجراهای صحنه‌ای (جایزه باربد) ۳۷گروه موسیقی در شاخه موسیقی کلاسیک غربی و موسیقی کلاسیک ایرانی شرکت کرده‌اند. در مجموع ۲۲۶اثر و گروه موسیقی در بخش رقابتی و اجرای صحنه‌ای جایزه باربد شرکت کرده که پس از داوری‌های صورت‌گرفته برگزیدگان هر بخش در مراسم اختتامیه چهلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر معرفی می‌شوند.
«باربد» جایزه‌ای است که به برگزیدگان بخش رقابت جشنواره موسیقی فجر اهدا می‌شود. از سی‌ویکمین دوره جشنواره، اهدای جایزه «باربد» به برگزیدگان، آغاز شده‌ است. این جایزه در دوره‌های سی‌وچهارم و سی‌وپنجم از جشنواره موسیقی فجر حذف شد و در سی‌وششمین دوره در ۱۳۹۹مجددا به جشنواره برگشت. پیش از این در مجموع در هفت گرایش، ۱۶جایزه «باربد» اهدا می‌شد که از سال گذشته به ۲۱رشته رسیده است.
چگونگی ایجاد جایزه «باربد»
رضا مهدوی دبیر چهلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر درباره تاریخچه اهدای جایزه «باربد» در این جشنواره به ایرنا گفت: تاریخچه جایزه یا آزمون باربد به سال ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ که سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران عهده‌دار آن بود، بازمی‌گردد، این جایزه از اعتبار بالایی برخوردار بود و چهره‌های درخشانی همچون شهرام ناظری، پرویز مشکاتیان، پشنگ کامکار و علیرضا افتخاری به‌واسطه این جایزه و داوری شخصیت‌های برجسته موسیقی آن زمان همچون داریوش صفوت، علی تجویدی، مهدی فروغ، مهدی برکشلی، علی‌اکبر شهنازی، تاج اصفهانی و نورعلی برومند به جامعه معرفی شدند. او گفت: بعد از انقلاب اسلامی جایزه «باربد» ادامه نیافت و به‌جای آن درجه‌بندی خبرگان هنری از ۱۳۶۷ مطرح شد که برای نخستین‌بار به موسیقیدانان زمان همچون علی تجویدی، مهرداد کاظمی، رشید وطن‌دوست، اسفندیار قره‌باغی و تنی چند از دیگر هنرمندان اعطا شد که همتراز با مدرک دکتری است. مهدوی افزود: از جشنواره هشتم موسیقی فجر، از سال ۱۳۷۱ به بعد تا طراحی جشنواره موسیقی جوان مسابقه‌هایی مثل سنتورنوازان، کمانچه‌نوازان، تارنوازان هرساله برگزار شد و جوایز ارزنده‌ای به برگزیدگان این رویدادها اهدا شد اما نام «باربد» را نداشت، با این وجود در شاکله و جایگاه آزمون «باربد» بود که بنده نیز خود یکی از برگزیدگان و خروجی‌های چنین رویدادهای ارزنده‌ در جشن موسیقی فجر بودم.
این استاد دانشگاه‌های فرهنگیان و سوره بیان کرد: در جشنواره سی‌ویکم موسیقی فجر، به پیشنهاد حمیدرضا نوربخش که دبیری و ریاست این جشنواره را برعهده داشت، جایزه «باربد» مجدد مطرح شد و این جایزه در شاخه بررسی آلبوم‌های موسیقایی در گونه‌های مختلف که متفاوت از جایزه «باربد» قبل از انقلاب اسلامی است، اختصاص داده شد. او اظهار داشت: در سال نخست بررسی‌های آثار برای اعلام دریافت جوایز اندک نقدهایی به وجود آمد که در سال بعد به نوعی جبران شد. یکی آنکه آثار باید با رضایت صاحب اثر به دبیرخانه جشنواره می‌رسید و نه به انتخاب دبیر یا دیگر مسوولان جشنواره، نکته دوم تعداد بی‌شمار داوران بود که از عدد آلبوم‌های ارسالی بیشتر بود! با این وجود، سه سال این شیوه اجرای جایزه «باربد» ادامه پیدا کرد تا اینکه در دوران دبیری شاهین فرهت و مدیر اجرایی شهرام صارمی به مدت دو سال (جشنواره سی‌وچهار و سی‌و‌پنج) به دلایلی اهدای جایزه «باربد» متوقف شد. مهدوی گفت: سپس در سی‌وششمین جشنواره موسیقی فجر به دبیری حسن ریاحی، اهدای جایزه «باربد» دوباره با همان نگاه متمرکز بر آلبوم‌های موسیقی از سر گرفته شد. از دوره سی‌ونهم جشنواره که دبیری این جشن موسیقی به بنده محول شد سعی کردم جایزه را با محوریت تمامیت موسیقی؛ نه یک محور خاص از کلان موسیقی در ایران توسعه دهم که خوشبختانه به 2۱مورد رسید و امسال نیز در یک بخش دیگر به عنوان ابداع و مکاشفه با دیپلم افتخار و جایزه «باربد» فصلی دیگر اضافه شد. دبیر چهلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر افزود: خوشبختانه توانستیم جایزه «باربد» را از دوره سی‌و‌نهم این جشنواره در دیگر موضوع‌های فن موسیقا از جمله موسیقی و ترانه، موسیقی و رسانه (برنامک‌های رادیویی و تلویزیونی، پادکست، گزارش، مصاحبه و…)، پژوهش (مقالات، نشست‌ها، کتاب و…)، موسیقی فیلم و موسیقی بانوان توسعه دهیم.
رقابتی‌تر شدن جشنواره موسیقی فجر در گونه‌های مختلف
مهدوی بیان کرد: بنده نه‌فقط در قامت دبیر چنین جشنواره مهمی که در بیشتر نقاط دنیا در بین موسیقیدانان شناخته شده است و تمایل عجیبی به حضور و اجرای کنسرت در ایران دارند بلکه به‌عنوان کسی که ۴۵سال در پهنه موسیقی ایران فعالیت‌های هنری، اجرایی، آموزشی و مدیریتی داشته‌ام، عمیقا بر این باور هستم که جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر با دارا بودن دو وجه مهم «جشن» و «رقابت» می‌تواند در هر دو ساحت که جدی هم هست، سال‌های سال به‌نفع تمامیت موسیقی در ایران باشد. او اظهار داشت: این موضوع به شرطی محقق خواهد شد که جشنواره موسیقی فجر به‌سمت هرچه رقابتی‌تر شدن در گونه‌های موسیقایی و بین رشته‌ای‌های مرتبط با موسیقی ادامه مسیر دهد تا بدین شکل شاهد حضور جوانان بیشتری در عرصه این جشن بزرگ موسیقی باشیم که در نوع خود در جهان بی‌نظیر است، آن‌هم به واسطه فراوانی که در موسیقی ایران وجود دارد و هر ساله تقویت می‌شود. اساس موسیقی ایرانی ردیف دستگاهی و نواحی و اقوام است که باید قویا از سوی دلتمردان صیانت شود.
دبیر چهلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر گفت: بنا داشتم امسال اجراهای خارجی و اجراهای موسیقی مردم‌وار(پاپ) هم در بخش رقابتی و جایزه «باربد» باشند که متاسفانه تمهیدات و بستر لازم مهیا نشد. با این وجود، جشنواره به جایگاهی رسیده است که می‌تواند در کنار داوران خبره ایرانی از حضور داوران سرشناس خارجی هم بهره ببرد و آثار و اجرای بخش بین‌الملل هم به چالش، داوری و جایزه «باربد» سوق پیدا کند. «باربد» نامورترین موسیقیدان، شاعر، بربت‌نواز (بربط) و خواننده دوران ساسانی بود. او برای هر روزی از روزهای هفته نواهایی ساخته بود که این نواهای هفتگانه به نام «طرق الملوکیه» معروف است. هنوز هم میراث باربد در نام‌های گوشه‌های دستگاه‌های موسیقی ایرانی امروزی بر جای مانده‌ است. او برای نخستین‌بار دستگاه موسیقی را در جهان به نام سرود خسروانی خلق و به خسرو پرویز پادشاه ساسانی تقدیم کرد. اختراع اغلب نغمات و ترانه‌های موسیقی را به باربد نسبت می‌دهند.