جای خالی آقای تئاتر

گروه فرهنگ- آلبوم هزاردستان یکی از شخصیت‌های تاثیرگذارش را از دست داد. جمعی که علی حاتمی هنرمندانه در سریالی به یادماندنی به تصویر کشید و حالا این روزها مفتش شش‌انگشتی بین ما نیست. داود رشیدی که ۲۵ تیر ماه سال ۱۳۱۲ در تهران متولد شده بود، صبح دیروز از دنیا رفت.
اگر بخواهیم استوانه‌های بازیگری سینمای ایران را نام ببریم، به پنج اسم می‌رسیم. عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، علی نصیریان و داود رشیدی؛ پنج بازیگری که کارشان را در تئاتر با اختلاف زمانی اندکی آغاز کردند و با هم وارد سینما شدند.
بازی‌های به یادماندنی این جمع قابل احترام در خاطرات ایرانی‌ها نقش بسته است. اما هزاردستان و در کنارش کمال‌الملک علی حاتمی نقطه تلاقی هنر بزرگان بازیگری ایران است. فیلم و سریالی که شاعر سینمای ایران برای بازیگران محبوبش ساخت و یاد آنان را جاودانه کرد. یادی که حالا در قاب عکس خاطره ایرانی‌ها کسی را کم دارد.
داود رشیدی هم در نقش رضا خان در فیلم کمال‌الملک و هم در نقش مفتش در سریال هزاردستان خوش درخشید. اما کارنامه رشیدی پربرگ‌تر از اینهاست. فیلم‌هایش چه در سینمای قبل از انقلاب و چه در بعد از آن سال‌های سال به چشمان ایرانی‌ها آشنا می‌ماند. نقش به یادماندنی‌اش در فیلم «کندو» ساخته فریدون گله که از فیلم‌های قابل احترام موج نوی سینمای ایران است جلوه‌ای دیگر از بازیگری رشیدی را به بینندگان شناساند. رشیدی در نقش «آق حسینی» طبقه‌ای را به تصویر کشید که آن روزها به طرق مختلف مورد توهین قرار می‌گرفت. رشیدی و وثوقی در کندو نمای تازه‌ای از تهران در حال رشد به تصویر کشیدند. شهری که به قول وثوقی در هر سوراخش یک غول خوابیده است.
رشیدی در اوایل دهه ۴۰ با بنیانگذاری گروه تئاتر «امروز» توانست جمعی را پرورش دهد که سالیان بعد هر کدام وزنه‌ای در هنر نمایشی کشور بودند. گروه امروز کارش را با پرویز فنی‌زاده، داریوش فرهنگ، مهدی‌هاشمی، فهیمه راستکار، سیاوش طهمورث، مرضیه برومند و سوسن تسلیمی آغاز کرد و توانست خیلی زود جایش را در سالن‌های تئاتر باز کند. فعالیت تئاتری رشیدی تا سال‌های پایانی عمر او ادامه داشت و در کنار دخترش، لیلی رشیدی نمایشنامه‌های بسیاری را روی صحنه برد.
حال و هوای خانه آقای بازیگر
زمانی که خبر فوت داود رشیدی در رسانه‌های مجازی منتشر شد، هنرمندان بسیاری برای همدردی با خانواده او راهی منزلش شدند. هنرمندانی که بسیاری از آنها در طی سالیان فعالیت او همراه یا شاگردش بودند.
محمدعلی کشاورز که به دلیل شکستگی پایش در شرایط سختی به خانه داود رشیدی آمده بود، گفت: از زمانی که داود به ایران آمد، با او آشنا هستم و او هنرمند بسیار باسوادی بود.
وی ادامه داد: کتابخانه خانه‌اش که پر از کتاب است، نشان می‌دهد که او چگونه به مطالعه اهمیت می‌داد و همه هنرمندان هم باید چنین باشند و با ادبیات، سینما و تئاتر ملی و جهانی آشنایی داشته باشند.
کشاورز خطاب به جوانان گفت: امیدوارم همه شما جوانان سلامت باشید. امیدوارم همه هنرمندان مملکت سالم باشند و برای تئاتر و سینما زحمت بکشند چون پول مساله‌ای نیست و مهم این است که در کار هنری، هنرمند جاودان شود.
او در پایان صحبتش از داود رشیدی به عنوان هنرمندی یاد کرد که به تمام معنا باسواد و باشعور بود و همچنین بازیگر و کارگردان بسیار خوبی در تئاتر و سینما بود. مهدی شفیعی، مدیر اداره کل هنرهای نمایشی و پیمان شریعتی، مدیر مجموعه تئاتر شهر نیز از دیگر افرادی بودند که برای همدردی حاضر شدند.
داود رشیدی که همیشه دوست داشت روزهای جمعه در کنار خانواده و خصوصا نوه‌اش «سینا» باشد، دیروز در شرایطی با خانواده‌اش وداع کرد که همه آنها در کنارش بودند. روز جمعه‌ای که همه خانواده هستند اما آقای میزبان دیگر حضور ندارند. در جای‌جای خانه عکس‌های مختلف خانوادگی و عکسی که برای بزرگداشت داود رشیدی با امضای هنرمندان گرفته شده بود نیز به چشم می‌خورد.
رضا بابک در گفت‌وگو با ایسنا ضمن عرض تسلیت به ملت ایران برای از دست دادن استاد مسلم داود رشیدی، سخنانش را این‌گونه ادامه داد: استاد داود رشیدی پدر همه ما، پدرسالار همه ما و پدرسالار حرفه خود بود.
او ادامه داد: وقتی صحبت از داود رشیدی می‌شود، به یاد می‌آوریم قدم‌های خیر و زیبایی که ایشان برای دوستانش و حتی غریبه‌ها برداشت. داود رشیدی به همه رو انداخت به خاطر اینکه مشکل فرد دیگری حل شود و هیچ گاه برای خودش روی نمی‌انداخت. درباره این استاد، می‌توان کتاب‌ها نوشت.
داود رشیدی تئاتر مدرن را به این مملکت شناساند
رضا بابک که با ابراز تاسف سخن می‌گفت، سپس از بزرگی داود رشیدی یاد کرد و گفت: داود رشیدی یکی از بزرگ‌ترین بازیگران و کارگردانانی بود که در دوره خودش تئاتر مدرن را به این مملکت شناساند. در دوره ایشان مدرنیست‌های زیادی بودند که تئاتر مدرن را تجربه می‌کردند اما داود رشیدی تئاتر مدرنی را به ایران آورد و به مردم شناساند که خیلی این تئاتر مدرن دور از ذهن و دور از مردم نبود.
او، داود رشیدی را انسانی مردمی معرفی کرد که ارتباط خوبی با مردم و تماشاگر خودش داشته است و افزود: این استاد مسلم ابعاد اجتماعی بسیار غنی داشت. واقعا روحش شاد باشد و همه ما و تمام مردم از رفتن او متاسف شدیم، چراکه ایشان شخصیت بسیار دوست‌داشتنی و مردمی بودند و همیشه در خاطره‌ها می‌مانند.
مسعود فروتن با ابراز تاسف از درگذشت داود رشیدی به ایسنا گفت: مرگ ایشان باعث تاسف است برای کسانی که چه از طریق سینما و چه از طریق تئاتر و چه از نزدیک با او خاطره داشتند ولی افسوس که پایان زندگی مرگ است.
او ادامه داد: داود رشیدی آدم بزرگی در تئاتر ایران است. ما جوان‌های نسل دهه ۴۰ که دانشجو بودیم با اتفاق تازه‌ای در تئاتر آشنا شدیم، زمانی که ایشان «در انتظار گودو» را کار کردند و این آغاز ورود تئاتر مدرن به ایران بود به جرات باید گفت که نسل‌های بعدی مدیون داود رشیدی هستند چراکه او راه تئاتر مدرن را به مملکت ما باز کرد.
فروتن سپس یادآور شد: داود رشیدی تا زمانی که حالش خوب بود، دنبال کار تئاتر بود و بچه‌ها را می‌پروراند. شاید بتوان گفت چهار دهه از جوانان عرصه هنر مدیون ایشان هستند که هم با آموزش مستقیم و هم غیر مستقیم تاثیر گذاشت.
این هنرمند یادآور شد: اکنون دو سالی بود که ایشان بیمار بودند و طبیعتا نمی‌توانستند کاری هم انجام دهند اما به هر حال فردی بسیار مثبت‌اندیش بود، اگر گاهی می‌خواست ایرادی بگیرد، آن ایراد را با طنز و شوخی می‌گرفت و هرگز مستقیم ایراد نمی‌گرفت. داود رشیدی همیشه امیدوار بود به اینکه فردا حتما از امروز بهتر است.
علی دهکردی از دیگر هنرمندانی بود که در خانه داود رشیدی در پی درگذشت این هنرمند حاضر شد و ضمن تسلیت به مردم و دوستداران استاد رشیدی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: به کسانی تسلیت می‌گویم که در طول این نیم قرن از حضور استاد داود رشیدی بر پرده سینما، قاب تلویزیون و تئاتر با او خاطره دارند.
او ادامه داد: استاد رشیدی در حوزه‌های ترجمه و مدیریت هنری و فرهنگی، یکی از معدود آدم‌های چند وجهی حرفه ما بودند. از چهره‌های ماندگار و پیشکسوتی که هم در بازیگری و هم در کارگردانی تئاتر، هم در ترجمه متون نمایشی و همچنین مدیریت تشکیلات صنفی سال‌های سال فعال بودند.
این هنرمند با بیان اینکه «داود رشیدی جزو کسانی است که ابدا جایگزین نخواهد داشت»، گفت: این هنرمند ثمره یک سال، دو سال و ۱۰ سال نبود. ثمره و پشتوانه خانوادگی بزرگ و درجه یک، تحصیل در بهترین دانشگاه‌های دنیا و ده‌ها سال تجربه میدانی غیرقابل انکار بود که از او یک چهره ماندگار به وجود آورد که متاسفانه تا ابد جای ایشان در حوزه فرهنگ و هنر کشور خالی خواهد بود. او ضمن تسلیت به همه مردم برای پیشکسوتان و چهره‌های فاخر در حوزه فرهنگ و هنر آرزوی سلامتی کرد.
فقدان دوست
بعد از اعلام درگذشت رشیدی پیام‌های تسلیت فراوانی به خانواده‌اش رسید. از بین این پیام‌ها، صحبت‌های دیگر استادان بازیگری هم‌نسل او رنگ و بوی دیگری دارد.
علی نصیریان درباره اهمیت داود رشیدی در تئاتر ایران گفت: داود رشیدی تحصیلکرده اروپا بود و وقتی به ایران آمد تمام تلاش خود را کرد تا تئاتر ایران را متحول کند.
نصیریان، رشیدی را یکی از پیشگامان تئاتر جدید ایران دانست و گفت: او تئاتر مدرن اروپا را وارد ایران کرد. کارهای ارزشمندی در دهه ۴۰ خورشیدی انجام داد و با ارائه تئاترهای تازه خود، تئاتر جدید ایران را قوت بخشید.
او در پایان از درگذشت داود رشیدی ابراز تاسف کرد و گفت: از نبود او به شدت متاثرم. او انسانی فهمیده، صمیمی یک دوست خوب و هنرمند و کارگردان خوب تئاتر بود.
مشایخی: همکاری بذله‌گو و دوستی صمیمی
جمشید مشایخی بازیگر سینما، تلویزیون و تئاتر و از دوستان زنده‌یاد داود رشیدی گفت: این ضایعه را به همسر داود رشیدی، فرزندان او و جامعه هنری تسلیت می‌گویم. می‌دانم که همسر ایشان خانم برومند بسیار عاشقانه او را دوست داشت و برایش زحمت زیادی کشید. امیدوارم بتواند این ضایعه بزرگ را تحمل کند.
وی افزود: من و داود رشیدی از سال ۱۳۳۹ که او در اداره هنرهای دراماتیک استخدام شده بود با هم آشنا شدیم. او در آن زمان می‌خواست نمایش «ایوانف» را روی صحنه ببرد و پیشنهاد بازی در نقش اول آن را به من داد اما با توجه به اینکه من «ایوانف» را نمی‌شناختم ترسیدم که نتوانم آن را به خوبی اجرا کنم. در آن زمان داود فکر کرد که عده‌ای مرا تحریک کرده‌اند با او کار نکنم، اما بعد از مدتی اثر دیگری را می‌خواست روی صحنه ببرد، در آن زمان یکی از دوستان گفته بود این نقش مناسب جمشید مشایخی است اما داود گفت جمشید نقش اول ایوانف را نپذیرفته است چطور این نقش را بپذیرد؟ اما من آن نقش را پذیرفتم و او متوجه شد که هیچ مشکلی در میان نیست.
وی افزود: ما در آثار زیادی با یکدیگر همکاری داشتیم ولی از زمانی که گروه‌بندی‌های سینمایی و تلویزیونی ایجاد شد، همکاری ما کم شد.
مشایخی با اشاره به ویژگی‌های اخلاقی داود رشیدی گفت: داود فردی شوخ و بذله‌گو بود به طوری که وقتی با او همکاری می‌کردم، بسیار لذت می‌بردم. ما در آثار علی حاتمی به خصوص «هزاردستان» مدت زیادی را کنار یکدیگر بودیم. هنگامی که خبر فوتش را شنیدم حالم بسیار بد شد. جالب اینجاست که حدود چهار ماه پیش یکی از جوانان می‌خواست فیلمی بسازد که از من، داود رشیدی و علی نصیریان دعوت کرد اما با توجه به اینکه می‌دانستم داود رشیدی قادر به انجام این کار نیست، به آن جوان گفتم که فکر نکنم داود بتواند در این پروژه حضور پیدا کند. با این وجود به همسر داود رشیدی زنگ زدم و از او پرسیدم که آیا می‌تواند یا خیر؟ که خانم برومند گفت داود با توجه به وضعیت جسمانی‌اش، قادر به ایفای نقش نیست.
وی در پایان خاطرنشان کرد: فوت داود رشیدی مرا به شدت متاثر کرده است. این ضایعه را به تمامی هنردوستان تسلیت می‌گویم.
عزت‌الله انتظامی: سال‌ها با داود رشیدی زندگی کردم
عزت‌الله انتظامی، بازیگر سینما و تئاتر درباره فوت داود رشیدی گفت: ارادت زیادی به او داشتم. او یکی از بهترین همکاران من بود که همکاری نزدیکی با او داشتم، متاسفانه زود ما را ترک کرد.
وی افزود: داود رشیدی اطلاعات بسیاری داشت. زبان فرانسه را هم به خوبی ‌می‌دانست، شخصیتی داشت که با همه کنار می آمد و درصدد رفع مشکلات دیگران برمی‌آمد. برای خانواده و دخترش آرزوی صبر دارم.
انتظامی ادامه داد: او یکی از عزیزترین همکارانم بود، وقتی خبر فوتش را شنیدم بسیار غمگین شدم، یکی از افرادی بود که من با او زندگی کردم و دوستی زیادی با او داشتم. وی خاطرنشان کرد: ناگهان او را از دست دادیم، پیدا کردن چنین دوستی در این زمانه دیگر ممکن نیست امیدوارم غم آخر همه دوستان و هنردوستان این کشور باشد.
پرستویی: یکی از ستون‌های ۵ نفر بازیگری پرواز کرد
پرویز پرستویی درگذشت داود رشیدی را پرواز یکی از ستون‌های پنج نفر سینما دانست. این بازیگر با اظهار تاسف از درگذشت داود رشیدی گفت: به شخصه بسیار ناراحت هستم و از شنیدن این خبر حالم بد شد.
وی ادامه داد: در طول ساخت سریال «آوای فاخته» شش ماه با ایشان در کرمان زندگی کردم و بسیار آموختم. هم بازیگری و هم منش و معتقدم انسان شریفی را از دست دادیم. بازیگر، مترجمی خوب و کارگردان متبحر تئاتر که برای حرفه‌اش ارزش قائل بود.
پرستویی که پس از اهدای سیمرغ بلورینش به داود رشیدی ، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، محمد علی کشاورز و علی نصیریان به اتفاق خبرنگار ایسنا در شب عید نوروز گذشته در منزل این هنرمندان حاضر شده بود، با یادآوری این دیدار گفت: بسیار تاسف‌برانگیز بود که ایشان کسی را نمی‌شناخت و متاسفم یکی از پنج نفر بازیگری که همیشه از آنها یاد گرفتم عروج کرد.
پیام تسلیت تلفنی علی جنتی به خانواده داود رشیدی
طبق اعلام روابط عمومی معاون هنری وزارت ارشاد، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی طی تماس تلفنی با خانواده داود رشیدی، ضمن ابراز ناراحتی به دلیل از دست دادن یکی از بهترین هنرمندان پرتوان، بادانش و خوش‌ذوق کشور، برای بازماندگان صبر و شکیبایی مسالت داشت.
خاطره تاریخی یک ملت
حجت‌الله ایوبی، رییس سازمان سینمایی نیز در پی درگذشت داود رشیدی، هنرمند پیشکسوت پیامی منتشر کرد که متن آن به شرح زیر است:
بر زمینی که نشان کف پای تو بود/ سال‌ها سجده صاحبنظران خواهد بود
چه غم‌انگیز است غروب ستاره‌ای درخشان از آسمان فرهنگ و هنر ایران. و چه دردناک است خداحافظی با مردی فرهیخته و مهربان. چهره آرام و دلنشینی که می‌ماند برای همیشه در خاطره تاریخی یک ملت. او همیشگی است چون از جنس بودن است و روشنایی.
از این پس هر جا نور هست، هر جا روشنایی و ستاره هست می‌توان از او سراغ گرفت. در باغ و بوستان هنر ایران، در لابه‌لای شقایق‌ها آنجا که به احترام بالا می‌رود پرچم سینمای ایران، داود رشیدی را می‌شود دوباره دیدار کرد.
در قله‌ها، در سینه‌های مالامال از عشق و ایمان، آنجا که سخن می‌رانیم از اراده، خودباوری، اعتماد و گفته می‌شود واژه زیبای پدر، همسر، خانواده، و انسان داود رشیدی هست.
باغبان پیر گلشن رازهای ناب انسانی از میان‌مان رفت. اما او هست و همیشه خواهد ماند در خاطرمان.
این غروب غم‌انگیز را تسلیت می‌گویم از صمیم قلبم به همسر بی‌مانندش بانو احترام برومند، فرزندان داغدارش، جامعه سینما و تئاتر و همه مردم ایران.
محمدرضا عارف: نسلی که به آن افتخار می‌کنیم
پیام‌هایی که برای درگذشت داود رشیدی صادر شد، فقط مختص چهره‌های سینمایی و تئاتری نبود. سیاسی‌ها هم در پیام‌های جداگانه‌ای درگذشت رشیدی را تسلیت گفتند. محمدرضا عارف از شخصیت‌هایی بود که در ساعات اولیه اعلام درگذشت رشیدی، متنی را در اینستاگرامش منتشر کرد. عارف گفت: «استاد داود رشیدی هنرمند پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون از میان ما رفت. آقای رشیدی نماد نسلی است که تاریخ هنر ایران به آن افتخار می‌کند. آثار ارزشمندی که استاد رشیدی در آن نقش‌آفرینی کرد به‌ویژه فیلم‌ها و سریال‌هایی با مضامین تاریخی و مذهبی هیچ‌گاه از یاد و خاطره‌ها نخواهد رفت.
در آخرین دیداری که با این هنرمند مردمی در ماه مبارک رمضان امسال داشتم به ایشان گفتم که نسل جدید باید اخلاق و مردمداری را از شما هنرمندان اصیل بیاموزد.
درگذشت استاد داود رشیدی را به همسر محترم‌شان سرکار خانم احترام برومند و فرزند هنرمندشان خانم لیلی رشیدی و همه بستگان داغدار و جامعه هنری کشورمان تسلیت عرض می‌کنم. یادش گرامی و راهش پررهرو باد.»
ناگفته‌های داود رشیدی از نیم‌قرن فعالیت هنری‌اش در آخرین گفت‌وگو
رشیدی در سال‌های پایانی عمرش از بیماری آلزایمر رنج می‌برد. او دو سال پیش در گفت‌و‌گویی با ایسنا در مورد سابقه کارش و آرزوهایش گفت.
تئاتر همیشه در اولویت بوده
رشیدی با بیان اینکه همیشه تئاتر برایش اولویت بیشتری نسبت به سینما و تلویزیون داشته است، با یادآوری روزهای شروع فعالیت هنری‌اش یادآور شده بود: کار هنری‌ام را با آقای نوشین شروع کردم و بعدها وقتی پس از پایان تحصیلاتم به ایران بازگشتم در سال ۴۲ گروه تئاتر «امروز» را در اداره تئاتر آن زمان تشکیل دادم که افرادی چون مرضیه برومند، سوسن تسلیمی، پرویز فنی‌زاده، خسرو شجاع‌زاده، فهیمه راستکار، یدالله شیراندامی، سیاوش طهمورث و بعدها مهدی ‌هاشمی و داریوش فرهنگ در آن مشغول بودند و در سنگلج کار می‌کردیم. احترام برومند در ادامه صحبت‌های رشیدی به تشکیل اولین گروه تئاتر برای کودکان اشاره کرد وگفته بود: این گروه را آقای رشیدی در واحد نمایش تلویزیون به همان نام «تئاتر امروز» راه انداخت. با مرضیه و راضیه برومند، بهرام شاه‌محمدلو، رضا بابک، سعید پورصمیمی و چند نفر دیگر که فعالیتش تا سال ۵۷ ادامه داشت و بعد به هم خورد.
آرزوهای زیادی در بازیگری دارم
داود رشیدی در بخش دیگری از این گفت‌وگو مطرح می‌کرد: هنوز علاقه زیادی به بازیگری دارم و کار خوبی باشد، حتما قبول می‌کنم. آرزوهای زیادی در بازیگری دارم و علاقه‌مندم نقش خوبی را برای کارگردان خوبی بازی کنم.
با حاتمی مثل برادر بودیم
داود رشیدی در پایان این دیدار درباره سالروز تولدش بار دیگر به شوخی با بیان اینکه از تولدش به دلیل اینکه خیلی کوچک بوده است، چیزی یادش نمی‌آید، گفته بود: ناراحتم از اینکه یک سال از عمرم گذشته اما خوشحالم سال جدیدی آغاز می‌شود. از این دوران طی‌شده راضی هستم اما می‌شد بهتر باشد. آن دوره‌ای که با حاتمی بودم، خیلی خوب بود و مثل دو برادر با هم بودیم.
عطش پول درآوردن از چیزهای بد دوران ماست
رشیدی همچنین خطاب به بازیگران جوانی که وارد این حرفه می‌شوند، گفته بود: عطش قدرت، عطش پول درآوردن از چیزهای بد دوران ماست. بازیگر به تماشاگر احتیاج دارد و تماشاگر هم به بازیگر. این دو باید با هم هم‌سنگ باشند. بازیگرانی بودند که در برخی نقش‌ها موفق بودند اما دوباره موفقیت‌شان تکرار نشد. بازیگر باید سعی کند پیشرفت کند و در حال درجازدن نباشد. بازیگرانی بودند که سریع بعد از یکی دو کار فید شدند چون از بازیگری چیز دیگری می‌خواستند. نقش برای بازیگر باید جایی برای نفس کشیدن باشد و از تازگی‌اش لذت ببرد.
پیکر داود رشیدی ظهر دیروز همزمان با اذان ظهر با همراهی هنرمندان از منزلش به سردخانه بهشت زهرا(س) منتقل شد تا فردا ساعت ۹ صبح از مقابل تالار وحدت به قطعه هنرمندان بدرقه شود؛ بدرقه‌ای که آخرین دیدار بازیگری بزرگ با دوستدارانش است.