جای خالی استاد

دکترعباس شاکری*
* استادتمام دانشکده اقتصاد
دانشگاه علامه طباطبایی
دکتر مهدی تقوی استاد دانشگاه علامه طباطبائی پس از عمری تلاش علمی، پژوهش و تدریس، تولید آثار پرشمار، رفتار و معاشرت مهربانانه با مردم به‌ویژه دانشجویان و همکاران، سرانجام عزتمندانه به حضیض رفت و پس از آن خیلی زود غریبانه هجران کرد و رفت. عروج ناباورانه وی که تا قبل از کرونا دوان‌دوان رفت‌وآمد می‌کرد و پر از انرژی و نشاط بود، همه دوستان، همکاران، آشنایان، دانشجویان و به‌‌ویژه خانواده همراه و فداکارش را در اندوه و ماتم فرود برد. اگرچه مرگ حتمی‌ترین تقدیر و سرنوشت همه انسان‌هاست اما حسرت، حرمان و اندوه از دست‌دادن انسان‌های عزیز و با صفا مثل دکتر تقوی واقعیتی اجتناب‌ناپذیر است و در عین حال استفاده حساب‌شده از عمر محدود و زودگذر و داشتن کوله‌باری از آثار علمی، رفتار و معاشرت خوب با مردم و انسان‌های بی‌پناه و بی‌اعتنایی به زرق‌وبرق دنیا در روزگار جولان پول و تزویر و زرنگی، تسکین‌دهنده و التیام‌بخش است، زیرا اینها همه صفات حقیقت‌بخش است و در این گذر تاریخ و نظام هستی تنها حقیقت‌ها می‌مانند و انسان‌ها را ماندگار و از دستبرد زوال و نابودی حفظ می‌کند.از چند جنبه می‌توان به رفتار و کردار شایسته و ویژگی‌های برجسته دکتر تقوی عزیز شهادت داد و اشاره کرد. شغل ایشان معلمی دانشگاه بود. همه می‌دانیم که برآورده کردن شأن معلمی آسان نیست و به مشقت، زحمت و مراقبت نیاز دارد. تقریباً همه استادان و همکاران و دانشجویان اذعان دارند که ایشان انصافا این جایگاه را رعایت کرده و شأنیت آن را برآورده کردند. در حوزه تخصصی خود با تلاش و شور و اشتیاق، موضوعات متعددی را تدریس کرد. پیرامون این موضوعات کتاب‌ها تالیف کرد، متون اصلی متعدد ترجمه کرد و مثل یک انسان زاهد و از دنیا رسته شب‌وروز در حال مطالعه و پژوهش بود و در زندگی علمی و معلمی روز‌به‌روز جوان‌تر و بانشاط‌تر می‌شد و هر کتابی را تشخیص می‌داد که به ارتقای علمی کشور کمک می‌کند و برای دانشجویان مفید است، می‌نوشت یا ترجمه می‌کرد. حرفه و کار و تفریح و تفرجش کار علمی بود. از ناحیه تالیف و ترجمه تعداد پرشمار کتاب‌های گوناگون درسی هیچ عایدی نداشت، اگر هم داشت بسیار ناچیز بود.
یکی از وظایف و رسالت‌های انسان‌ها پذیرش و انجام مسوولیت‌های اجتماعی است و تامین این مهم قبل از وارد شدن در حوزه‌ فعالیت‌های اجتماعی، تامین شرایط و رعایت شئون حرفه‌ای فرد است، لذا تلاش بی‌وقفه و فراتر از وظیفه معمول آن هم بدون چشمداشت و عایدی مادی در حوزه معلمی و تدریس، نشان از این مسوولیت‌پذیری اجتماعی ایشان دارد و برای همه دانشجویان و همکاران جوان و حتی با سابقه درس‌آموز است. البته در مواقع لازم در مورد مسائل اجتماعی هم اظهارنظر می‌کرد و دیدگاه‌های خوبی داشت. باید توجه داشت که اگر در قلمرو حرفه‌ای و کاری از لحاظ رعایت شئون و انجام وظایف دستمان خالی باشد و به تلاش در حوزه‌های اجتماعی بسنده کنیم، نمی‌توانیم مؤثر باشیم.
ویژگی برجسته دیگر تقوی عزیز؛ مهربانی، خیرخواهی و معاشرت خوب بود. استاد و معلم با انسان‌ها سروکار دارد و انسان، دارایِ جنبه‌های مختلف و متعدد است، برای ارزیابی مقام یک معلم نمی‌توان معیار ارزیابی را به صرف نحوه تدریس و تألیف و آموزش و پژوهش تقلیل داد. معلم با خیل انسان‌های جوان سروکار دارد و آنها علاوه‌بر نیازهای علمی و پژوهشی (که بسیار هم مهم است)، به معاشرت و رفتار خوب و یادگیری منش و اخلاق علمی و حرفه‌ای هم نیازمندند. به نظر می‌رسد یکی از مشکلات جاری دانشگاه‌های ما این است که به‌خاطر غلبه کمیت بر کیفیت مجالی برای طرح مسائل و مشکلات خود نمی‌یابند و این باعث تنزل شور و نشاط در میان آنها شده است. دکتر تقوی این جنبه را بسیار مهم تلقی می‌کرد و با دانشجویان رفتار خیرخواهانه، دوستانه و مهربانانه داشت. اگر دانشجو متوجه شود که معلم به‌جد برای او خیرخواهی دارد و برایش احترام قائل است، افق امیدهایش وسیع‌تر می‌شود، نشاط پیدا و با معلم به فراگیری علم همراهی می‌کند. در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه و دانشکده‌های مدیریت و اقتصاد دانشگاه علوم تحقیقات، عام و خاص گواه‌اند که دکتر تقوی علاوه‌بر آموزش و پژوهش و تدریس، روش، منش و رفتار خوب را هم تدریس می‌کرد. هرجا که دانشجو به مشکل برمی‌خورد به سراغ ایشان می‌رفت. دانشجویان را در کارهای علمی مشارکت می‌داد و اگر دانشجو در تدوین کتاب یا مقاله، مشارکت حداقلی داشت، نام او را هم به عنوان همکار اثر منظور می‌کرد. نمی‌توان اثری از آثار ایشان یافت کرد که دانشجو در آن مشارکت داشته و اسمش به عنوان همکار لحاظ نشده باشد. این روش و منش خوب و درس‌آموزی از تدریس و نوشتن، تاثیرگذارتر و افق‌گشاتر است.
از جنبه‌های اجتماعی هم ایشان تا اواخر (قبل از تعطیلی کرونا) در روزنامه‌ها اظهارنظر می‌کرد، در میزگردها مشارکت می‌کرد، دغدغه‌های اجتماعی داشت و تامین رفاه و رفع گرفتارهای مردم و کاهش فقر و نابرابری برایش اهمیت داشت و راستایِ تحلیل‌ها و مصاحبه‌هایش، علاوه‌بر رشد و توسعه کشور، پیرامون این مسائل بود.
به نظر حقیر از رهگذر این رفتارها، تلاش‌ها و خصایص، کوله‌بار خوبی برای خود بست و به حقیقت‌هایی چنگ زد که برایش ماندگاری آورد و آثار و خاطرات و راه و منش خود ماندگار خواهد بود و همانطور که گفتم این نحوه زندگی، انسان را عزتمند می‌کند و پیامش برای ماندگان این است که باید طوری زندگی کنیم که عزیز شویم حتی اگر در حضیض باشیم.