جای خالی خلاقیت در ایران

ایران حدود ۶۵٠ موزه دولتی و خصوصی دارد‌. این موزه‌ها اما تنها در ایام تعطیل و نوروز دارای بازدیدکننده انبوه هستند نه در طول سال‌. موزه‌ها در بیشتر مواقع خالی از بازدیدکننده بوده و راهنمایان موزه نیز در موزه‌ها با رخوت مواجه هستند جز در همین ایام‌.
سارا عبدلی که در موزه‌های متفاوتی راهنما بوده می‌گوید: «یا در ایام عید آنقدر سرمان شلوغ است که فرصت استراحت نداریم و مهم‌تر از آن به دلیل حضور انبوه گردشگران نگران موزه و آثارش هستیم و یا در طول سال دلمان می‌خواهد بازدیدکننده داشته باشیم تا برای او از موزه تعریف کنیم‌.»
عبدلی که سابقه کار در کاخ گلستان موزه مردم‌شناسی لرستان و‌.‌.‌. را دارد، می‌گوید: «باید به گردشگر حق بدهیم که در بهترین حالت تنها سالی یک بار به موزه برود چون اگر خوب راهنمایی شده باشد اطلاعات کامل درباره اشیا دارد و دیگر چند بار دیدن آن موزه و اشیایش جاذبه‌ای برای او نخواهد داشت‌.»
عبدلی تعداد کم بازدیدکنندگان را با عدم وجود خلاقیت در موزه‌ها مرتبط می‌داند به این معنا که اگر در طول سل موزه‌ها همان شکل و شمایل و آثار را برای بازدید در نظر بگیرند و تغییری در آن ایجاد نکنند دیگر لزومی‌ ندارد مردم هر روز به موزه بروند چون هیچ چیز تغییر نکرده است. حسین ترابی از بازدیدکنندگان موزه ملی است که می‌گوید یک بار به همراه تور از این موزه بازدید کرده و حتی الان بعد از دو سال وقتی دوباره به این مکان رفته هنوز جای اشیا را حفظ بوده چون تغییری در چینش آنها هم ندیده است‌.
در میان همه موزه‌های کشور تعداد محدودی از کاخ‌ها و موزه‌ها هستند که تلاش می‌کنند با برگزاری نمایشگاه و یا نشست تخصصی تغییری در حالت رخوت موزه‌ها ایجاد کنند اما این نشست‌های تخصصی معمولا در خارج از فضای موزه و در سالن‌های اجتماعات برگزار می‌شود. تنها اقدامی‌که ممکن است گردشگر بیشتری را به موزه بیاورد نمایش آثاری از موزه‌هاست که کمتر دیده شده‌اند یا نمایش اشیای خاص که به بهانه آن مردم می‌توانند پا به موزه بگذارند‌. مانند برپایی نمایشگاه آثار کشف شزه یا سرقتی و یا منشور کوروش و مجسمه‌های پنه لوپه که بازدیدکنندگان را تا سالن نمایش بکشاند‌.
در کشورهای دیگر که تمدن و تاریخ آنها به اندازه ایران نیست برای هر موضوعی یک موزه ایجاد کرده‌اند ‌هامبورگ آلمان موزه‌ای برای درک زندگی نابینایان ایجاد کرده یا موزه‌ای برای احساس ترس از اتفاقات متفاوت طبیعی و غیرطبیعی زندگی‌. در اسپانیا نیز موزه‌ای برای همبرگر ایجاد شده یا موزه‌ خاص ورزشکاران مادرید و بارسلونا که اتفاقا تعداد بازدیدکنندگان آنها و نرخ بلیت‌هایشان نیز بسیار بالاست‌.
این موزه‌های متفاوت نیز تا وقتی جدید و جذاب است مخاطبان زیادی نیز دارد اما اگر سال‌ها تغییری در آنها ایجاد نشود، مخاطب‌‌شان را از دست می‌دهند‌. به گزارش مهر، چند روز پیش در نشست خبری رییس ایکوم به مناسبت روز موزه‌ها علیرضا قلی‌نژاد از اعضای ایکوم لابه‌لای همه صحبت‌هایش پیرامون موزه‌ها و تقدیر از موزه‌داران برتر گفت: متاسفانه ادبیاتی در جامعه جا افتاده که وقتی می‌خواهند حرف از رخوت و ساکن شدن چیزی بزنند، می‌گویند مگر موزه است یا به درد موزه می‌خورد، این ادبیات خوب نیست. چرا ما موزه را مظهر رخوت می‌دانیم‌‌!؟ این موضوعی بود که قلی‌نژاد مطرح کرد و به درستی نیز گفت. در این باره احمد میررضایی از کارشناسان موزه‌داری به مهر می‌گوید: استفاده از ادبیاتی مثل این که هرچیز رخوت‌انگیز و ساکن را به موزه تشبیه می‌کنند به خاطر خود موزه‌داران است. آنها برای تغییر و ایجاد خلاقیت تلاشی نمی‌کنند. به همین علت است که مردم از موزه‌ها چنین برداشتی می‌کنند. حالا از این برداشت ناراحت هستند چند موزه را می‌شناسید که لااقل ویترین موزه‌هایش را تغییر دهد. آیا همه این اتفاقات نیازمند هزینه‌های گزاف است؟ پس چطور موزه‌ای به عنوان مثال برای مناسبتی جشن می‌گیرد و با این بهانه مردم را به فضای موزه دعوت می‌کند؟
او ادامه می‌دهد: می‌توان یک روز را ویژه کودکان انتخاب کرد یا یک روز ویژه بازدید از بانوان، حتی می‌توانیم بسیاری از مراسم را در سالن اجتماعات موزه‌ها برگزار کنیم و برای آنها تسهیلات ویژه بازدید از موزه بگذاریم‌.
روز جهانی موزه همیشه فرصتی است تا بار دیگر به موزه‌ها از دید کارشناسی نگاه کرد. در طول هفته جاری نیز بارها نظریات متفاوت از سوی مسوولان شنیده خواهد شد. این نگاه‌ها هر سال به موزه‌ها می‌شود اما تغییری در آن ایجاد نمی‌شود‌. در سال ٩١ نیز یحیی رحمتی، سرپرست اسبق امور موزه‌ها در نشست هم‌اندیشی روز جهانی موزه در موسسه‌ اکو با اشاره به رشد خوب تعداد بازدیدکنندگان از موزه‌ها گفت: اگر در موزه‌ها تنوع نداشته باشیم، رشد بازدیدکنندگان موزه‌ها خط نزولی پیدا می‌کند. سال گذشته حدود ۲۰ میلیون بازدیدکننده از موزه‌های کشور بازدید کردند ولی متاسفانه به دلیل نبودن خلاقیت و ابتکار در موزه‌ها امکان پایین آمدن این درصد وجود دارد‌. او اضافه کرد: متاسفانه تنوع موضوعی موزه‌ها پایین است. آنچه در اختیار دولت است اکثرا موزه‌های باستان‌شناسی و مردم‌شناسی هستند در حالی که در حوزه‌های تخصصی طیف گسترده‌ای داریم که جایشان در سطح کشور خالی است‌. بیشتر آثار این طیف در اختیار مجموعه‌داران خصوصی است بنابراین از امسال قصد داریم به صورت شفاف و عملیاتی وارد این حوزه شویم‌. عضو بخش هنری کمیته‌ ملی موزه‌های ایران (ایکوم) نیز گفته بود: تا زمانی که نگاه و روش مدیریت نسبت به موزه همین‌گونه باشد، قطعا موزه‌ها خلوت‌تر هم می‌شوند‌. اکنون به روش کلاسیک موزه‌داری می‌کنیم. پس طبیعی است که پای هیچ جوانی به موزه باز نشود‌. اردشیر صالح‌پور گفت:‌ در این بخش به دنبال کشف زبانی ساده برای موزه هستیم‌. این خیلی خوب است که برای هر شیء یک داستان تعریف کنیم‌. باید انبارهای موزه را از شکل کنونی‌شان خارج کنیم. انبار می‌تواند خود یک فضای هنری باشد، در واقع باید به دنبال یک زبان تازه برای حرف زدن با مخاطب باشیم‌.