جدایی مردم از تلویزیون

چقدر فیلم‌های تلویزیونی یا اصطلاحا تله‌فیلم‌ها شما را جذب می‌کند. آیا کیفیت برنامه‌های گروه فیلم‌های تلویزیونی بیننده را راضی نگه می‌دارد؟ لازم نیست مخاطب حرفه‌ای سینما باشید تا متوجه شوید نسبت پخش فیلم‌های سینمایی به تله‌فیلم‌ها از تلویزیون کاهش یافته و سیمای ما بیشتر به سمت پخش تولیدات خودش رفته تا نمایش فیلم‌های سینمایی. فیلم‌هایی که تعداد آثار بی‌کیفیت در جمع آنها به آثار دیدنی و خوش ساخت با فیلمنامه‌های خوب، می‌چربد. چرایی افول کیفیت فیلم‌هایی که از تلویزیون ما پخش می‌شود سوالی است که در گفت‌وگو با فعالان این عرصه به دنبال جوابش گشتیم.
ضعف، از فیلمنامه تا بودجه
روح‌الله انصاری، تدوینگر شناخته شده فیلم‌های تلویزیونی که تدوین بیش از ۲۰ تله‌فیلم را در کارنامه‌اش دارد، می‌گوید: ‌تله‌فیلم‌ها را سه گروه آدم می‌سازند؛ یکی کارگردانان سینما در تنفس بین ساخت دو فیلم سینمایی، گروه دوم کارگردانانی که صرفا سری‌دوزی می‌کنند و دسته سوم کارگردانانی که در تولید فیلم‌های تلویزیونی حرفی برای گفتن دارند و تله‌فیلم‌هایی می‌سازند که کاملا در تعریف و چارچوب حرفه‌ای فیلم‌های تلویزیونی می‌گنجند.
بسیاری از منتقدین تله‌فیلم‌ها نگاه‌شان به کمیت بالا و کیفیت پایین این کارهاست. انصاری با تایید این انتقاد، نگاه کمیتی تلویزیون به تله‌فیلم‌ها را بسیار موثر می‌داند و می‌گوید: ‌سالانه در سینمای ما حدود ۶۰ فیلم ساخته می‌شود که از این تعداد، پنج تا از آنها فیلم‌های خوبی است. تلویزیون هم در سال ۳۰۰ تا فیلم می‌سازد که پنج تایش فیلم خوبی است. تلویزیون ایران اساسا امکان ساخت ۶۰ فیلم خوب را در سال ندارد. مگر ما چند تا کارگردان خوب داریم؟ چند تا فیلمنامه‌نویس خوب و عالی داریم.‌
انصاری که به سبب حرفه تدوینگری فیلمنامه تله‌فیلم‌های بسیاری را مطالعه می‌کند یکی از مهم‌ترین عوامل ضعف تله‌فیلم‌ها را که تعدادشان کم هم نیست ضعیف بودن فیلمنامه می‌داند. به گفته وی، بودجه یک تله‌فیلم به طور میانگین یکصد میلیون است و این در مقابل ۵۰۰ میلیون بودجه یک فیلم سینمایی است. تله‌فیلم‌ها فقط در صورتی می‌توانند بودجه بیشتری داشته باشند که مشارکت بگیرند، یعنی به سفارش نهاد یا سازمانی ساخته شوند که به اعتقاد وی این کارهای سفارشی به ضعف فیلمنامه‌ها دامن می‌زنند.
وی با اشاره به نگاه‌ هالیوودی فیلمسازان تلویزیون می‌گوید بسیاری از فیلمنامه‌های این سال‌ها کپی‌برداری ضعیفی از نمونه‌های خارجی است. آن هم نه نمونه‌هایی که مخاطبان خاص دیده باشند، کپی‌برداری از فیلم‌هایی که بسیاری از مردم دیده‌اند و وقتی نمونه ایرانی‌اش را می‌بینند با توجه به محدودیت‌هایی که ما داریم، ضعف آن بیشتر آشکار می‌شود.
این تدوینگر سینما یکی دیگر از دلایل ضعف تله‌فیلم‌ها را همین محدودیت‌ها و چارچوب‌های تلویزیون می‌داند و می‌گوید: گاهی فیلمنامه خوب هم قربانی این محدودیت‌ها و چار‌چوب‌ها می‌شود. مثلا فیلمنامه‌‌ای داشتیم که داستان پسری بود که از پدرش متنفر است و بعد از مرگ پدر، پول‌هایش را بالا می‌کشد، این فیلمنامه بعد از اعمال اصلاحات تلویزیون تبدیل شد به دختری که عاشق پدرش است و بعد از فوت او با پول‌های پدر یک خیریه می‌سازد.‌ وی تاکید می‌کند: فیلمنامه‌ها بد است و ممیزی‌ها بدترش می‌کند.
دکان فیلمسازی
وقتی نقدهایی که تا امروز به تله‌فیلم‌های ضعیف وارد شده را مرور می‌کنیم متوجه می‌شویم که بسیاری از منتقدین و فیلمسازان به این اشاره می‌کنند که تله‌فیلم تبدیل به یک دکان فیلمسازی شده. انصاری نیز با تایید این گفته ادامه می‌دهد: منهای بعضی از فیلمسازان که من هم افتخار همکاری با آنها را داشته‌ام، بسیاری می‌گویند خب با این یکصد میلیون بودجه چه کار کنیم که بشود با ۷۰ میلیون جمعش کرد که چیزی هم تهش برای خودمان بماند. آن‌وقت می‌آیند یک اسپانسر از یک سازمان می‌گیرند یا اگر دستمزد یک فیلمبردار خوب ماهی ۲۰ میلیون تومان است یک نفر را می‌آورند که هشت میلیون تومان دستمزد بگیرد. او حتی به کارگردانانی اشاره می‌کند که چند تله‌فیلم را یکجا کار می‌کنند. البته در مقابل تعداد کمی هم هستند که برای ساختن یک تله‌فیلم ۳۰ تا ۳۵ روز زمان می‌گذارند.
روح‌الله انصاری معتقد است که بعضی از عوامل خارجی هم ضربه بیشتری به تله‌فیلم‌ها وارد کرده‌اند. برای مثال به اعتقاد وی، از زمانی که فیلم‌های سوپرمارکتی باب شده، دستمزد بازیگرانی که در این مجموعه‌ها کار کرده‌اند چندین برابر شده است.
در کنار همه اینها وقتی به کاهش چشمگیر پخش فیلم‌های سینمایی از تلویزیون نگاه می‌کنیم او دلیلش را همان مساله تکراری بودجه و صرف هزینه می‌داند و می‌گوید: قبلا شما هفته‌ای ۲-۳ فیلم سینمایی از تلویزیون می‌دیدید. در حال حاضر شاید ماهی یکی ببینید چون خرید حق پخش تلویزیونی یک فیلم سینمایی ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان هزینه دارد و این برای تلویزیون یعنی هزینه ساخت دو تله‌فیلم. به اضافه اینکه ریسک خرید کارهایی را که کارگردانی که ممکن است به زودی به هر دلیلی در تلویزیون پخشش ممنوع شود هم ندارد.
انصاری در نهایت با اشاره به فضای حاکم بر نقدها و تندروی افرادی که در حوزه سینما اجازه صاحب نظری پیدا کرده‌اند در حالی که به اعتقاد وی سینمای مطلوبشان سینمای کابل زمان طالبان است که تعطیل بود، می‌گوید: این افراد {خارج از تلویزیون} قدرت گرفته‌اند و تلویزیون ناگزیر است به آنها گوش کند و جسارت ریسک و نوآوری نداشته باشد. برای همین است آدمی که توی فیلم و سریالش می‌بینی با متن زندگی مردم متفاوت است. جامعه‌ای که در تلویزیون می‌بینی جامعه واقعی نیست‌ از رنگ خانه‌ها تا طراحی صحنه تا لباس پوشیدن آدم‌ها با مردم متفاوت است، همین‌طور قصه‌ها و دیالوگ‌ها. این است که تلویزیون نمی‌تواند مخاطب جذب کند.
پروسه تولید یک تله‌فیلم
نوید محمودی، تهیه‌کننده تله‌فیلم‌های موفقی است که از میان پنج فیلم تلویزیونی که او تاکنون تهیه کرده یکی به عنوان فیلم اول جشنواره پلیس انتخاب شده و دیگری در اولین جشنواره فیلم‌های ویدیویی تهران که چند هفته پیش برگزار شد، برنده جایزه بهترین فیلم بخش مسابقه شده است. او فیلم‌هایی که در تلویزیون نمایش داده می‌شود را به دو گروه تقسیم‌بندی می‌کند؛ یکی فیلم‌هایی که در تلویزیون تصویب و ساخته می‌شوند و گروه دوم فیلم‌هایی که مجوز ساختشان را به عنوان فیلم ویدیویی از ارشاد می‌گیرند و بعدا در تلویزیون نمایش داده می‌شوند. محمودی فیلم‌های دسته اول را فیلم‌های قابل قبول و خوبی می‌داند و درباره پروسه تولید یک تله‌فیلم می‌گوید: گروه فیلم‌های تلویزیونی از افراد ایده، طرح یا فیلمنامه می‌گیرد. اینها در شورای گروه بررسی می‌شود. طرح یا فیلمنامه مصوب شده در شورای گروه به شورای طرح و برنامه شبکه می‌رود که در آن مدیر شبکه یا نماینده‌اش و تعدادی نویسنده و کارگردان صاحب نام حضور دارند. اگر در این شورا به تصویب رسید برای گرفتن کد تولید یا نگارش به شورای طرح و برنامه معاونت سیما می‌رود. این شورا که از سیاست‌گذاران فرهنگی تلویزیون تشکیل شده، سخت‌ترین مرحله پیش‌روی یک طرح یا فیلمنامه است به طوری که گاهی از پنج فیلمنامه یا طرحی که به این شورا می‌رود چهار تا رد می‌شود و یکی مشروط.
این تهیه‌کننده فیلم‌های تلویزیونی در پاسخ به اینکه با این همه موشکافی‌ها دلیل ضعیف بودن بعضی از تله‌فیلم‌ها چیست، می‌گوید: گاهی وقت‌ها به دلیل پیچیدگی و سختی کار در این شورا مدیران شبکه‌ها با مجوز خودشان فیلم را تولید می‌کنند، این فیلم‌ها گاهی خوب از آب در می‌آید و گاهی بد. مشکل بزرگ دیگر این است که درصدی از کارهایی که در شورای طرح و برنامه معاونت سیما مصوب می‌شوند، عینش ساخته نمی‌شود چراکه بعد از ساخته شدن، این شورا دیگر نظارتی ندارد.
بخش‌خصوصی
ضعیف‌تر از همه
از سوی دیگر به اعتقاد او تلویزیون انرژی را که باید برای تله‌فیلم صرف کند، می‌گذارد اما بسیاری از فیلم‌های ضعیفی که در تلویزیون نمایش داده می‌شوند، فیلم‌هایی هستند که در بخش‌خصوصی ساخته می‌شود و تلویزیون تنها پول حق پخش تلویزیونی‌اش را پرداخت می‌کند، چیزی حدود ۲۰ میلیون تومان. همین اختلاف قیمت نسبت به کارهای تولیدی است که باعث می‌شود تلویزیون این کارها را بخرد و پخش کند. به گفته او این دست فیلم‌ها را کارگردانان ناشناخته می‌سازند در صورتی که برای تلویزیون کارگردانان صاحبنامی تله‌ می‌سازند. تلویزیون تله‌فیلم‌هایش را به افرادی می‌دهد که برایش شناخته شده هستند اما در بخش‌خصوصی این اتفاق نمی‌افتد. از سوی دیگر به دلیل اینکه این فیلم‌ها قرار نیست از تریبون‌های رسمی ارشاد پخش شود آنها به اندازه تلویزیون در دادن پروانه ساخت به این دست فیلم‌ها سختگیری نمی‌کنند.
درباره فیلم‌های تلویزیونی اما او مهم‌ترین عامل ضعف را زمان‌بندی تولید می‌داند؛ زمان‌بندی که به خاطر صرفه‌ اقتصادی صورت می‌گیرد. ‌تلویزیون زمان تولید یک تله‌فیلم را می‌گوید ۳۰ روز. ۳۰ روز تولید یعنی تولید روزی سه دقیقه از ۹۰ دقیقه. وقتی کارگردانی این ۳۰ روز را به ۱۰ روز تبدیل می‌کند یعنی روزی ۹ دقیقه تولید می‌کند، این قطعا به فیلم ضربه خواهد زد.‌
با این حال او معتقد است اگر تهیه‌کننده‌ها همان بودجه ۸۰ تا ۱۲۰ میلیونی را هم که تلویزیون بابت یک تله‌فیلم می‌پردازد خرج کنند، فیلم‌های خوبی ساخته می‌شود.
نابودی سلیقه
اگر آمار ساخت سالانه بیش از ۳۰۰ تله‌فیلم را جدی بگیریم به عدد روزانه حدود یک فیلم می‌رسیم. با یک حساب سرانگشتی از مخاطبان تلویزیون و حذف تعداد اندک تله‌فیلم‌های خوب، می‌توان حدس زد سالانه چند ده میلیون زمان مخاطبان ایرانی صرف تماشای کارهایی می‌شود که نه قصه خوبی دارند نه خوش ساختند و نه حتی مخاطبان خودشان را در آن می‌بینند و شبیه‌سازی می‌کنند. کمترین آسیب این شکل ساخت برنامه‌های تلویزیونی را می‌توان پایین‌ آمدن سطح سلیقه مردم دانست، آنقدر که سریال‌های درجه چندم شبکه‌های ماهواره‌ای می‌تواند راضی نگه‌شان دارد.