جنجال قیطریه

مهدیه بهارمست- هنوز سال به اتمام نرسیده بود که زمزمه‌های ساخت مسجدی در پارک قیطریه واکنش‌های زیادی را برانگیخت. بوستان قیطریه یکی از بوستان‌های شمال شهر تهران است که در محله قیطریه و در ناحیه هفت منطقه یک شهرداری تهران واقع شده و این بوستان در شمال بزرگراه صدر و انتهای خیابان قیطریه واقع است و از شمال به فرمانیه، از جنوب به میدان پیروز و بزرگراه صدر، از شرق به چیذر و از غرب به قیطریه و خیابان شریعتی محدود می‌شود. حال موضوع ساخت مسجد در بوستان قیطریه به دلیل مطرح شدن احتمال قطع برخی درختان یا اینکه اصلا ساخت مسجد توسط شهرداری قانونی نیست با حواشی مختلفی به ویژه در فضای مجازی روبه‌رو بوده است، شهردار تهران و سخنگوی شهرداری می‌گویند کار قانونی است و درختی قطع نمی‌شود، ولی منتقدین نظر دیگری دارند. آنها بر این عقیدند که با اینکه در ظاهر شهردار تهران می‌گوید برای توسعه فضای مومنانه در شهر تهران به دنبال ساخت مسجد در هر پارکی است و به دنبال آن هم چهره‌های اصولگرا از آن حمایت می‌کنند، اما براساس گزارش‌ها پشت این غوغای خبری؛ زد و بندهایی میان برخی چهره‌ها در میان است و پای برخی منافع اقتصادی هم به میان آمده. مسجدی که نه با بودجه شهرداری بلکه با سرمایه به ارث گذاشته شده مرحوم سید محمود محتشمی‌پور قرار است ساخته شود. برای درک بهتر این ماجرا باید مرحوم سید‌محمود محتشمی‌پور را بشناسید. چهره‌ای سیاسی و از پیشکسوتان حزب موتلفه که در سال‌های آخر عمرش عزلت سیاسی گزیده بود. «محمود محتشمی‌پور» در وصیتنامه‌اش بندی قرار داده بود که مبلغی پول را صرف ساخت مسجد در مناطق کمتر برخوردار و محروم کنند که این وصیت باید توسط خانواده محمود محتشمی‌پور انجام می‌شد. مرحوم محمود محتشمی‌پور دو دختر به نام‌های عصمت‌السادات و فخرالسادات دارد. مصطفی تاجزاده چهره‌ شناخته‌شده‌ اصلاح‌طلب همسر فخرالسادات و جواد سعیدی‌نژاد هم همسر عصمت‌السادات است. در اتفاقی عجیب در سال ۱۴۰‍۱ عصمت‌السادات محتشمی‌پور با نوشتن نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای از مصطفی تاجزاده اعلام برائت می‌کند و به این ترتیب روابط خانوادگی خود را از تاجزاده و خواهرش جدا می‌کند. مرحوم محشتمی‌پور داماد خود جواد سعیدی‌نژاد را وصی خود در ساخت مسجد انتخاب کرده بود. حال به گفته یکی از خبرنگاران معلوم شده عصمت‌السادات محتشمی‌پور و همسرش جواد سعیدی‌نژاد با توافقی که با زاکانی انجام داده‌اند سرمایه وصیت‌ شده برای ساخت مسجد در مناطق محروم را به قیطریه آورده‌اند تا مسجد جنجالی پارک قیطریه را نزدیک منزلشان بسازند و در کنارش از منافع اقتصادی و تجاری که در کنار این مساجد ایجاد می‌شود بهره‌برداری کنند. این مسئله برخلاف وصیت مرحوم محتشمی‌پور بوده است. به همین دلیل وارثان آن نسبت به حواشی به وجود آمده واکنش نشان دادند.
واکنش فخرالسادات محتشمی‌پور به ساخت مسجد در پارک قیطریه
فخرالسادات محتشمی‌پور در مورد حواشی پیش آمده پیرامون احداث مسجد در پارک قیطریه و اینکه گفته می‌شود قرار است با پولی که پدر او وصیت کرده، این اقدام انجام شود، نوشت:« به عنوان یکی از وراث مرحوم پدر عزیزم که در زندگی اهل کار خیر بود و برای پس از درگذشتش نیز وصیت کرده بود با بخشی از اموالش مسجدی احداث شود اعلام می‌کنم اقدام صورت گرفته توسط وصی به هیچ‌‌وجه با مشورت و موافقت ما صورت نپذیرفته است و این کار را که مخل مصالح و منافع عمومی است قطعا خیر نمی‌دانیم.» فخرالسادات محتشمی‌پور همچنین بیان کرد: «‌به عنوان یک شهروند هرگونه دخل و تصرف در پارکی که زمینش به گفته شهردار وقت، اهدایی یک بانوی نیکوکار و با کاربری معین است کاری خلاف و نمونه بی‌اخلاقی‌های مدیران اقتدارگرا می‌دانم. من هم مثل خیلی از پایتخت‌نشین‌ها از مزیت‌های این پارک بهره برده‌ام و در نمازخانه پارک هم نماز خوانده‌ام که البته هیچگاه مملو از جمعیت نبوده و نمازگزاران گرامی هم در صورت تمایل با اندکی طی طریق به مساجد آن حوالی می‌رسند. پس لطفا آقای شهردار دست از لجبازی با مردم بردارد و به جای اقدامات نمایشی، دینداری خود را با ساماندهی نابسامانی‌های شهری و ارائه خدمات ضروری به شهروندان نشان دهد.»
درخواست جلوگیری از تخریب پارک قیطریه
در ادامه واکنش‌ها به ساخت مسجد در پارک قیطریه، کارزاری اینترنتی برای جلوگیری از تخریب این پارک آغاز شد. این کارزار خطاب به رییس قوه قضاییه، رییس دیوان عدالت اداری و رییس‌جمهور است. تا لحظه نگارش این گزارش ۶۲۵۹۳ تن آن را امضا کردند. در متن آن آمده است: «‌تهران شهری پرجمعیت و باتراکم بالا می‌باشد و دچار کمبود بوستان و فضایی سبز است؛ لذا در سال‌های اخیر شهرداری نه تنها عمل موثری در این راستا ننموده، بلکه به طور گسترده اقدام به قلع و قمع درختان در نقاط مختلف تهران از جمله بوستان زعفرانیه، باغ گیاه‌شناسی ملی، پارک چیتگر، کاخ سعدآباد و هم‌اکنون نیز قصد تخریب پارک تاریخی قیطریه با وجود درختان کهنسال را دارد. لذا با وجود آلودگی شدید هوای تهران و نیاز این شهر به وجود درختان، این کار عواقب جبران‌ناپذیری دارد؛ کما اینکه شهروندان پایتخت از افسردگی رنج می‌برند و وجود ساختمان‌های بی‌قواره، ازدحام و کمبود فضای سبز شهری از علل بسیاری از بیماری‌های روانی می‌باشد. لذا ما شهروندان تهران خواستار جلوگیری از تخریب پارک قیطریه می‌باشیم.» افراد زیادی از این کارزار حمایت کردند. محمد درویش کارشناس محیط‌زیست در این خصوص در شبکه‌های مجازی نوشت: «در تهران با شهرداری مواجه هستیم که خود را ذوب در ولایت و سرباز رهبری می‌خواند، این در حالی است که رهبر معظم انقلاب در دی ماه سال ۱۳۹۳ هشدار داد که کسی حق ندارد حتی به بهانه ساخت حوزه علمیه یک درخت قطع شود.» وی در ادامه تاکید کرد: «لطفا شما هم امضا کنید این کارزار را و نگویید این امضاها بی‌اثر است.»
ورود سازمان میراث فرهنگی
ماجرای ساخت مسجد در پارک قیطریه و مقاومت شهرداری تهران برای انجام این کار نهایتا به آنجا رسید که ۱۲ فروردین معاون میراث فرهنگی استان تهران از حضور نیرو‌های یگان حفاظت در محوطه پارک قیطریه و حذف حصار‌هایی که ساخت مسجد در پارک نصب شده بود خبر داد. اما دیروز براساس گزارش‌های مردمی نه تنها حصار برچیده نشده بلکه هیچ یگانی هم برای حفاظت از اثر در محل حضور نداشته است. این در حالی بود که در روزهای گذشته سیف‌الله کامبخش باستان‌شناس در نامه‌ای به شهرداری تهران درخواست کرده بود علاوه‌ بر توقف عملیات گودبرداری در تپه‌های قیطریه صدور مجوزهای جدید را هم در منطقه تا پایان کاوش‌های باستان‌شناسی متوقف کند. محسن سعادتی معاون میراث فرهنگی استان تهران نیز در گفت‌وگو با مهر گفته است:« فضایی که قصد داشتند در آنجا مسجد بسازند حصار داشت. ما به شهرداری نامه زدیم که قبل از انجام هر کاری باید کارشناس میراث فرهنگی این اداره کل در آنجا مستقر باشد. ما نیروهای یگان حفاظت از آثار را به محل پارک فرستادیم و آنها گزارش دادند که این حصارها برداشته شد و هیچ اقدامی اعم از گودبرداری با فعالیت دیگری در آن محدوده انجام نشده است. قیطریه محوطه باستانی مهمی است و مرحوم کامبخش‌فرد وقتی آنجا را کاوش کرد گفت که توانسته ۳۵۰ گور کشف کند و هنوز آثار زیادی آنجا هست که باید کاوش شود.»
داستان کشف گورهای دسته‌جمعی در قیطریه
سیف‌الله کامبخش‌فرد باستان‌شناسی که تا پیش از آن در محوطه‌های مارلیک و معبد آناهیتا کار کرده و کارشناس موزه ملی ایران بود و بعدا هم مدیر تیم کاوش‌های تپه‌های قیطریه شد، در مقدمه‌ای در گزارش خود از حفاری‌های گورستان قیطریه چنین نوشته است: «در اواخر پاییز سال ۱۳۴۷ پس از آنکه به‌طور مستمر و چندین هفته پیاپی تیغه‌های لودر بساز و بفروش‌ها، میراث یک گورستان عظیم ۳۲۰۰ساله را در تپه‌های قیطریه شیار کرده و به هم می‌ریختند، موضوع پیگیری شده و از طرف اداره کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه ماموریت یافتم در رأس یک هیأت از باستان‌شناسان ایرانی در این تپه کاوش و بررسی کنم.» حال او در نامه‌ای به شهرداری تهران درخواست می‌کند علاوه‌بر توقف عملیات گودبرداری در تپه‌های قیطریه صدور مجوزهای جدید را هم در منطقه تا پایان کاوش‌های باستان‌شناسی متوقف کند.
«ناصر تکمیل همایون» جامعه‌شناس و تاریخ‌نگار نیز درباره کشف تپه‌های قیطریه چنین نوشته است: «به این ترتیب قیطریه همانند ده‌ها محل باستانی دیگر که معرف چنین فرهنگی است، به طور تصادفی شناسایی شد. تپه‌های قیطریه در کنار پارک قیطریه قرار دارد. در این محل بنا به گزارش حفاری، مجموعا ۱۵۸ ترانشه ۵ در ۵متری و تعدادی گمانه‌های آزمایشی حفر شد. مساحت کل منطقه حفاری‌شده اعم از ترانشه و گمانه‌های آزمایشی، بیش از ۵هزار مترمربع گزارش شده است. از این مقدار ۳۹۵۰متر ترانشه بوده که در آن ۳۵۰ گور مشخص شده و از آن‌ها مجموعا ۲۵۰ ظرف سفالی خاکستری‌رنگ به دست آمده است. از این تعداد، جزئیات ۳۵ گور در گزارش وصف شده است که می‌توان در مورد آنها چنین نتیجه‌گیری کرد: عمق گورها از سطح زمین بین ۸۰ تا ۱۱۰سانتیمتر متغیر بوده است. اکثرا در خاک بکر حفر شده و فاقد ساخت‌وساز و چینه‌سازی بوده‌اند. به استثنای دو گور که در آن‌ها مادر و کودکی دفن شده بودند، بقیه گورها انفرادی بودند. اجساد اکثرا به حالت جمع و بر یک پهلو در گور قرار داده شده بودند و جهت صورت اکثر آنها به طرف شرق و یا غرب بوده است، به استثنای سه جسد که صورتشان به سمت جنوب بود، حتی یک نمونه گزارش نشده که صورت به طرف شمال بوده باشد. همراه اجساد تعدادی ظرف همراه با وسایل شخصی و اشیای زینتی قرار داشته است که نشان می‌دهد اقوام صاحب این گورستان‌ها به زندگی پس از مرگ یا به جهان پس از مرک اعتقاد داشته‌اند.»
ساخت مسجد وقفی خلاف قانون
ناصر امانی عضو شورای شهر تهران نیز با اشاره به اینکه ساخت این مسجد وقفی در پارک قیطریه خلاف قانون است به «جهان‌صنعت» گفت: با اینکه مسئولان شهرداری بخشی از بوستان قیطریه را برای این منظور انتخاب کرده‌اند اما این اقدام خلاف قانون و مصوبات شورای شهر است. ما هم اطلاع چندانی از شرایط نداشتیم و در پی تماس‌های مردمی باخبر شدیم که گودبرداری انجام شده است. چند روز پیش از این محل بازدید کردم و دیدم که ۱۵۰۰ متر از ضلع شمالی پارک حصارکشی شده، اما نه درختی قطع شده، نه درختی جابه‌جا شده است. وی افزود: انتخاب فضای بوستان برای ساخت مسجد، خلاف قانون و مصوبات شورای شهر است و ساخت‌و‌ساز در بوستان‌ها به جز خدمات ضروری مثل سرویس بهداشتی و نمازخانه ممنوع است. او همچنین به این نکته اشاره کرد که بوستان‌ها پهنه «جی» محسوب می‌شوند و تغییر کاربری پهنه‌ها هم بدون مصوبه مراجع قانونی ممنوع است. این در حالی است که دو مسجد بزرگ دیگر در فاصله ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری این مکان، برای ادای فریضه نماز وجود دارد. بنابراین ساخت مسجد در پارک قیطریه الزامی ندارد. ۱۵ درخت ارزشمند قدیمی با قطر چندده‌ سانتیمتری در محوطه حصارکشی‌شده وجود دارد که امکان جابه‌جایی آن‌ها حتی در فصل مناسب هم نیست. علاوه بر آن، از ده‌ها اصله درخت و گونه‌های گیاهی نیز باید محافظت شود. بنده در جلسات شورای شهر تهران مجددا تذکر می‌دهم.
گفتنی است با اینکه امروزه بسیاری از مساجد تهران عملا غیرفعال و خالی از نمازگزار هستند، ساخت مسجد جدید چه توجیهی دارد؟! آن هم در جایی مانند قیطریه که به دلیل قدمتش، دارای چندین مسجد در اطراف همین پارک است. البته آقای زاکانی این را هم باید بداند که ساخت مسجد با پول مردم، نشانه متدین بودن او نیست و اگر در پارک‌ها مسجد بسازد، نمی‌گویند عجب شهردار مومنی! «هزینه‌کرد درست پول مردم برای مردم» می‌تواند نشانه تعهد واقعی باشد نه مسجدسازی در جاهایی که نیازی به مسجد نیست. حال باید دید زور وزارت میراث فرهنگی استان تهران برای حفظ و نگهداری درختان و آثار باستانی مدفون شده به شهرداری می‌چربد یا خیر. البته از اصرار شهرداری تهران کاملا مشخص است که انگیزه و قصد او برای ساخت مسجد بهره‌برداری اقتصادی است نه چیز دیگری!