جنگی که دیگر برای هیچ‌کس سود ندارد

فاطمه عباس‌پور شیرازی – «جو بایدن بیش از هر زمان دیگری، جهان را در آستانه یک جنگ هسته‌‌ای ویرانگر قرار داده است»؛ این صحبت‌های تونستی گامبارد نامزد انتخابات ۲۰۲۰ آمریکاست که جو بایدن را متهم کرده با سوءاستفاده از بحران اوکراین و آسیب رساندن به منافع مردم این کشور، وارد یک جنگ نیابتی با روسیه شده است. به گفته گامبارد، این درگیری ادامه‌دار خواهد بود و با اوج‌گیری‌اش، احتمال رویارویی مستقیم و جنگ هسته‌ای فراگیر میان دولت‌های آمریکا و روسیه کم نیست.
چنین صحبت‌هایی در حالی مطرح می‌شود که شخص زلنسکی رییس‌جمهوری اوکراین که با تصمیمات جنجالی خود بارها تحسین مردم عام و انتقاد کارشناسان و اهالی سیاست را برانگیخته به روشنی گفته است تا زمانی که روسیه به مرزهای سال ۱۹۹۱ بازنگردد، وارد مذاکرات با این کشور نخواهد شد. منظور از مرزهای سال ۱۹۹۱ واگذاری مناطق دونباس، زاپوروژیا، خرسون و شبه‌جزیره کریمه توسط روسیه به اوکراین است هرچند درنهایت وی امکان برگزاری مذاکرات صلح در آینده نزدیک را رد نکرد. در همین رابطه، زلنسکی به تازگی اعتراف کرده که کشور‌های غربی خواهان صلح هرچه زودتر با روسیه هستند و ادامه تنش با مسکو را به ضرر منافع خود می‌دانند. زلنسکی در ادامه افزود: «اوکراین و متحدان غربی‌اش به ارزش‌های مشابهی پایبند هستند اما اغلب اختلاف‌نظر دارند به ویژه درخصوص مساله نحوه پایان جنگ.» در واقع ممانعت او از پذیرش شرایط روسیه در حالی است که دولت وی درگیر بحران‌های فراگیر داخلی است. چنان که سخنگوی کرملین مدعی شد دولت اوکراین بدون دخالتی از سمت روسیه خود به خود به سمت فروپاشی می‌رود؛ اتفاقی که استعفای اجباری فرمانده کل ارتش، والری زالوژنی مهر تایید غیر‌رسمی بر آن زد.
دورنمای مذاکرات صلح
اما در سمت روسیه داستان تا حدودی متفاوت است. از سمتی روس‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که پیروزی نظامی در اوکراین نزدیک به محال است و شبه‌کودتای واگنرهای زیر فرماندهی پریگوژین و پیشروی آسان آنان در محور روستوف- وورونژ- مسکو و استقبال نسبی مردم از آنان، رهبری کرملین را به کم‌پشتوانگی درونی نسبت به استمرار جنگ متقاعد کرده است. از منظر اقتصادی نیز ایستادگی در برابر استراتژی استمرار سنگین کمربند تحریم جهانی برای مسکو سخت به نظر می‌رسد.
هرچند روس‌ها موفق به کسب چند پیروزی ارزشمند از لحاظ ژئوپلیتیک در خاک اوکراین شده‌اند. همچنین با اعلام اسکات ریتر، افسر سابق اطلاعات نظامی آمریکا جنگنده‌های اف-۱۶ آمریکایی که اوکراین چشم امید بسیاری به آن دارد به هیچ عنوان توان مقابله با تسلیحات روسی را ندارد و طبق گفته او: به محض اینکه آنها در آسمان حاضر شوند از سوی روس‌ها هدف قرار خواهند گرفت اما توقف روس‌ها با پیشروی ۱۰ کیلومتر داخل منطقه خارکیف و ساقط شدن ۲۰ پهپاد روس بر فراز مناطق خارکیف، بولتاوا، ونیتسا، اودسا و میکلایف خبر از آن روی سکه می‌دهد و این سوال را در ذهن به وجود می‌آورد که روسیه در نهایت تا کجا توان پیشروی دارد؟ آیا سود حاصله از این پیشروی بر ضرر‌ها و خسارت‌های تحمیلی به روسیه غلبه دارد؟
با تمرکز روسیه بر اوکراین، آسیای‌میانه محل یکه‌تازی چینی‌ها شده است هرچند دیدار اخیر شی و پوتین اثبات کرد چین و روسیه تصمیم گرفته‌اند در این موقعیت استراتژیک در کنار هم قرار بگیرند اما عمر این اتحاد مشخص نیست چراکه خرید نفت و گاز روسیه توسط چین منجر به وابستگی بالای اقتصادی روسیه به چین شده است که خوشایند مقامات روس نیست. از منظر اروپایی‌ها نیز پایان هرچه سریع‌تر جنگ و توافق صلح بهترین احتمال ممکن است و اخبار فشار مقامات اروپایی بر زلنسکی مهر تاییدی بر این ادعاست. خطر گسترده شدن مقیاس جنگ و بهره‌گیری روسیه از تسلیحات غیر‌متعارف هم کم نیست؛ امری که در این صورت اروپا نخستین قربانی آن خواهد بود.
حتی در همین حال و بدون برپایی جنگ هسته ای، خطر انفجار یا نشت رادیواکتیو نیروگاه‌های هسته‌ای در اوکراین و آلودگی کلی اروپا مانند فاجعه چرنوبیل که آن هم در پریپیات اوکراین رخ داد چشمگیر است.چنان که زلنسکی چندین‌بار از«تهدیدی جدی» در مورد نیروگاه اتمی زاپوریژیا که در کنترل روسیه است، سخن گفته است. او اعلام کرده که روسیه «از نظر فنی آماده است» انفجاری در این تاسیسات ایجاد کند. زاپوروژیا بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای اروپا و دومین در جهان است. از منظر اقتصادی نیز پیامدهای سنگین هزینه‌های جنگ در قالب پشتیبانی مستقیم از اوکراین، بالا رفتن هزینه‌های زندگی، افزایش تورم و گرانی سوخت، هم‌اکنون در قالب اعتراضات نامرئی در اروپا از جمله در فرانسه رو به آشکار شدن است. با این دیدگاه منطقی است که فرانسه از نخستین کشور‌هایی باشد که از طرح صلح چین برای روسیه و اوکراین حمایت کند و بسیاری از گزارش‌ها بر یک طرح صلح توسط ماکرون خبر می‌دهند. با توجه به تحولات اخیر غزه خود آمریکا هم دیگر چندان مایل به تمرکز بر اوکراین نیست. جنگ اوکراین دیگر برای هیچ یک از طرفین سودی ندارد و ادامه آن از هر لحاظ بی‌معناست. کشور‌های زیادی همچون چین تمایل خود را برای واسطه شدن میان روسیه و اوکراین اعلام کرده‌اند. این در حالی است که حتی کشوری همچون چین که مستقیما از درگیری روسیه در جبهه اوکراین سود می‌برد هم به دنبال یک توافق صلح با دست بالای روسیه است بنابراین در چنین شرایطی جمهوری اسلامی ایران نیز باید با در نظر گرفتن احتمال بالای پایان جنگ در سال جاری بهترین استراتژی لازم را اتخاذ کند.