جنگ جهانی کوچک در شام

گروه بین‌الملل- یک هفته پس از پیشروی سریع گروه تروریستی تحریرالشام به سمت حلب و حماء، حالا اخباری منتشر می‌شود مبنی بر اینکه آنها در حال حرکت به سمت حمص در فاصله 40‌کیلومتر از شهر حماء هستند.
در این میان شبکه المیادین روز گذشته گزارش داد که ارتش سوریه ضمن دفع حمله شورشیان در لاذقیه، در حومه حماء نیز آرایش نظامی گرفته و درگیری‌ها در اطراف این شهر همچنان جریان دارد. در حالی که گفته می‌شود کاروانی از تحریر‌الشام در منطقه‌ای میان حماء و حمص نیز هدف حمله هوایی ارتش سوریه قرار گرفته، وزارت دفاع این کشور از انجام حملات توپخانه‌ای، موشکی و هوایی با مشارکت جنگنده‌های روسیه علیه خودروها و مواضع تجمع تروریست‌ها در حومه شمالی و جنوبی حماء خبر داده است.
با این حال هر چند که گفته می‌شود پس از یک هفته از غافلگیری درخصوص پیشروی نیروهای تروریستی تحریرالشام به سمت حلب، ارتش سوریه و حامیان آن در حال مقابله در جبهه‌های مختلف با شورشیان هستند، اما نکته مهم سرعت پیشروی نیروهای تحریرالشام در حلب، حماء‌ و حالا حمص است. این موضوع از آنجا حائزاهمیت است که حلب به عنوان نبض اقتصادی سوریه شناخته می‌شود و حالا درگیری‌ها و سرعت تحولات و همچنین حضور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در سوریه آنچنان پیچیده‌ شده که این کشور دوباره درگیر نوعی جنگ جهانی کوچک شده است.
در همین رابطه خبرگزاری یورونیوز در گزارشی آورده است: نیروهای معارض سوریه ساختاری غیرمتمرکز دارند و از ایدئولوژی‌های مختلف تشکیل شده‌اند، هرچند همه آنها در هدف مشترک سرنگونی رژیم اسد متحدند. با این حال ریشه داشتن هیات تحریرالشام و جولانی در جنبش‌های افراط‌گرا و تروریستی، بر اهداف آنها سایه افکنده است. در این میان با وجود تلاش جولانی برای فاصله گرفتن گروه جدیدش از القاعده، آمریکا در سال‌۲۰۱۸ هیات تحریرالشام را «سازمان تروریستی خارجی» خواند و برای دستگیری او جایزه‌ای ۱۰‌میلیون دلاری تعیین کرد.
حالا ابومحمد الجولانی که زمانی در سایه فعالیت می‌کرد، هنگام گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌ان با اعتمادبه‌نفس ظاهر شد و تلاش کرد تصویری مدرن از خود ارائه دهد. سی‌ان‌ان می‌گوید این مصاحبه در روشنایی روز و با حداقل تدابیر امنیتی انجام شده و درست در زمانی که سی‌ان‌ان آماده مصاحبه با او می‌شد، خبر رسید که نیروهای تحت فرمان او شهر حماء را تصرف کرده‌اند.
طبق گزارش سی‌ان‌ان، جولانی در مناطق تحت کنترل شورشیان، بیشتر شبیه یک سیاستمدار عمل می‌کند تا فردی تحت تعقیب. او پس از آنکه نیروهای وفادارش کنترل شهر حلب را به دست گرفتند، در قلعه تاریخی این شهر در انظار ظاهر شد.
در واقع ابومحمد الجولانی در جوانی به ‌عنوان جنگجوی القاعده در عراق علیه آمریکا فعالیت می‌کرد. او در طول جنگ داخلی سوریه به کشورش بازگشت و شاخه سوری القاعده را که به نام جبهه النصره شناخته می‌شد، رهبری کرد. بعدها او روابط خود را با القاعده قطع کرد و سازمانش در اوایل سال‌۲۰۱۷ به «هیات تحریرالشام» (سازمان آزادسازی شام) تبدیل شد.
در همین رابطه مصاحبه جولانی با سی‌ان‌ان در روز پنجشنبه، نشانگر تغییری آشکار در مقایسه با اظهارات سختگیرانه او در اولین مصاحبه تلویزیونی‌اش در سال‌۲۰۱۳ بود. در آن زمان، او در مصاحبه‌ای با الجزیره در حالی که چهره‌اش در سایه پنهان بود، بیشتر بر تقویت شاخه القاعده در سوریه تمرکز داشت.
اما روز پنجشنبه، جولانی چشم‌اندازی متفاوت برای کشور جنگ‌زده سوریه ارائه داد. او به ‌عنوان نشانه‌ای از تلاش برای تغییر تصویر عمومی‌اش، برای نخستین بار به‌ جای نام مستعاری که با آن شناخته می‌شود، از نام واقعی خودش، یعنی «احمد الشرع» استفاده کرد.
با این وجود، گروه‌های حقوق بشری و ناظران محلی درباره رفتار اخیر هیات تحریرالشام با مخالفان سیاسی در ادلب هشدار داده‌اند. آنها می‌گویند این گروه اعتراضات را به‌ شدت سرکوب کرده و مخالفان را مورد شکنجه و آزار قرار داده است.
جولانی به سی‌ان‌ان گفت: «موارد سوءاستفاده در زندان‌ها تحت دستور یا هدایت ما نبوده است» و ادعا کرد که هیات تحریرالشام پیش از این افرادی را که در این موارد دخیل بوده‌اند، توبیخ کرده است.
در سوریه چه خبر است؟
برآوردها نشان می‌دهد که سوریه بیشترین هزینه را از تحولات بهار عربی از سال‌2011 به این سو داده و این کشور تبدیل به زمین بازی برای درگیری‌های درون و بیرون منطقه‌ای شده است. هر چند در طول چند سال گذشته و با تثبیت شرایط برای بشار اسد مقدمات پیوستن او به اتحادیه عرب فراهم شده و اغلب کارشناسان گمان می‌کردند که رفته‌رفته از شدت بحران در سوریه کاسته می‌شود، اما حمله گروه تروریستی تحریر‌الشام به سمت حلب، آن هم درست یک روز بعد از اعلام آتش‌بس در لبنان، نشان می‌دهد که در سوریه دوباره قرار است یک جنگ جهانی کوچک رخ دهد.
از یک‌سو پوشیده نیست که ترکیه یکی از حامیان جدی هیات تحریرالشام در طول سال‌های اخیر بوده و همواره به عنوان ابزاری در دست آنکارا در شمال و شمال غرب سوریه مورد استفاده قرار گرفته است. از این رو، یک‌سوی ماجرا اردوغان و نقش ترکیه در تشدید درگیری‌ها در سوریه لازم است که مورد توجه قرار بگیرد، از سوی دیگر همزمان با حضور ایران، روسیه، آمریکا در تحولات سوریه، نباید از نقش نیابتی سایر کشورهای منطقه‌ای در این زمین بازی پرتنش نیز غافل شد. در نتیجه کارشناسان معتقدند با توجه به پیچیدگی تحولات که به سرعت در حال رقم خوردن است، فعلا نمی‌توان تحلیل دقیقی از دورنمای کوتاه‌مدت سوریه ارائه داد، به غیر از اینکه دوباره خیل وسیعی از مردم و غیرنظامیان این کشور قرار است در این کشمکش‌ها جان خود را از دست بدهند و آواره شوند.
تحریرالشام چه می‌گوید؟
گروه تحریرالشام که اکنون خود را به عنوان کمیته آزادی‌بخش شام معرفی می‌کند، یک گروه تندرو و افراطی است که سعی دارد نشان دهد تفکراتش تغییر کرده و از پیوند اولیه با القاعده بریده است.
با این حال تحریرالشام در هسته مرکزی خود، ریشه در اصول سلفی‌گرایانه دارد، به طوری که دولت به اصطلاح نجات آنها در استان ادلب سختگیرانه‌ترین قرائت‌های هنجاری و اجتماعی را در میان مردم این منطقه اعمال کرده است. با این حال رهبر این گروه به نام ابومحمد الجولانی حالا مدعی است که حکمرانی باید با شریعت اسلامی مطابق باشد، نه براساس استانداردهای داعش یا حتی عربستان ‌سعودی!
در همین رابطه میدل‌ایست‌ای گزارش داده، در حالی که دولت نجات در ادلب برخی از امور حکومتی را به نهادهای محلی و سازمان‌های کمک‌رسان خارجی واگذار کرده است، اما کنترل کلی را بر امنیت و اقتصاد در دست دارد.
در واقع در مناطق تحت تسلط آنها بسیاری از آزادی‌های فردی و اجتماعی محدود شده و شاهد موجی از خشونت و بازداشت‌های خودسرانه از سوی عوامل این گروه تروریستی هستیم.
از سوی دیگر هرچند که الجولانی اخیرا در گفت‌و‌گو با رسانه‌های خارجی مدعی نوعی از حکومت بر اساس شوراگرایی شده، اما توجه به پیشینه و ایدئولوژی این گروه نشان می‌دهد که آنها به دنبال ایجاد یک امارات مورد نظر خود حداقل در بخش‌هایی از شمال غرب سوریه هستند و رویکرد هژمونیک آنها نیز تک‌جناحی و با اصل تبعیت کامل از رهبری است؛ درست مانند مدلی که طالبان در افغانستان پیاده‌سازی کرده است.
از این رو برای بررسی تحولات سوریه بررسی چند زاویه اهمیت زیادی دارد؛ نخست کارت تحریرالشام برای ترکیه و شرکای آن در سوریه است.
دوم اینکه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای چگونه قرار است طی روزهای آینده در سوریه با یکدیگر مواجه شوند و سومین موضوع این است که دولت سوریه و شخص بشار اسد آیا قادر خواهد بود مانند چند سال اخیر قدرت را حداقل در دمشق حفظ کند یا خیر؟ و اگر این موضوع رخ ندهد در چندپارگی ایجادشده و وضعیت بی‌دولتی کامل، تحولات سوریه در دل خاورمیانه عربی چه پیامدها و تبعاتی در وضعیت بحرانی کل منطقه خواهد داشت؟