جنگ سودان؛ کابوس جدید امارات و عربستان

گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری- جنگ داخلی سودان با تمامی تبعات و پیامدهای آن برای این کشور در حالی وارد دومین هفته خود شده که به نظر می‌رسد درگیری‌ها محدودیت‌های دیپلماسی جدید اعراب حاشیه خلیج فارس را آشکار کرده است، چرا که عربستان و امارات از دو ژنرال سودانی حمایت می‌کنند و بروز درگیری میان آنها می‌تواند ریاض و ابوظبی را غافلگیر کند.
در واقع به گفته کارشناسان وقوع جنگ داخلی در سودان کاملا با چهره خاورمیانه کنونی در تضاد است. اکنون چند ماهی است که عربستان سعودی با ایران توافق کرده، جنگ در یمن در حال پایان یافتن و درگیری‌ها در لیبی نیز فروکش کرده است. همزمان با این قضیه اعراب در حال مذاکره با سوریه برای بازگشت این کشور به اتحادیه عرب هستند. به همین دلیل است که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تنها خواستار حل و فصل درگیری‌ها در سودان هستند، چرا که با توجه به رویکرد جدید خود نمی‌توانند به استقبال یک تنش جدید بروند.
شوک جنگ سودان به عربستان
کارشناسان معتقدند درگیری در سودان به ویژه برای عربستان سعودی بد است، زیرا یک تنش تمام‌عیار در سواحل دریای سرخ برنامه‌های اقتصادی بلندپروازانه محمد بن‌سلمان ولیعهد این کشور را تهدید می‌کند. در واقع خط ساحلی شمال عربستان در دریای سرخ قرار است میزبان شهر جدید نئوم باشد که با سرمایه‌ای بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار در حال احداث است. همچنین تنها چند روز قبل از آغاز درگیری‌ها در سودان، عربستان اعلام کرده بود که قصد دارد دو منطقه ویژه اقتصادی در دریای سرخ ایجاد کند. در همین رابطه عزیز الغاشیان کارشناس سیاست خارجی عربستان مستقر در ریاض در گفت‌و‌گو با میدل ایست‌ای توضیح می‌دهد: عربستان واقعا خواستار ثبات در سودان است، زیرا وقوع جنگ داخلی در این کشور تمام پروژه‌های ریاض در دریای سرخ را تهدید می‌کند.
به همین دلیل شاید برخی رویکرد محتاطانه عربستان در قبال تحولات سودان را به واسطه روابط نزدیک میان ریاض و خارطوم ارزیابی می‌کنند، اما چیزی که در پس پرده رخ داده این است که به نظر تغییرات عمیقی در میان حاکمان سعودی ایجاد شده است. در سال ۲۰۱۵ زمانی که محمد بن‌سلمان وزیر دفاع سعودی بود، یک جنگ تمام‌عیار و ویرانگر را علیه یمن به راه انداخت که در نهایت به جایی نرسید و سعودی‌ها اخیرا با حوثی برای دستیابی به یک صلح پایدار وارد مذاکره شده‌اند. اینجاست که ناظران تاکید دارند جنگ یمن آن تغییرات عمیقی است که در کاخ سلطنتی عربستان رخ داده و آنها را به درکی واقعی از محدودیت‌های سیاست خارجی تهاجمی خود رسانده است.
زمانی که در سال ۲۰۱۹ عمر البشیر دیکتاتور سودان برکنار شد، ریاض فرصت را برای تقویت روابط خود با همسایه استراتژیکش مناسب دید، به همین دلیل شاهد بودیم که سال گذشته سعودی‌ها اعلام کردند که قصد دارند ۳ میلیارد دلار در بخش‌های کشاورزی، معدن و زیرساخت سودان سرمایه‌گذاری کنند. در همین راستا بود که سعودی‌ها هم با ژنرال البرهان فرمانده ارتش و هم ژنرال حمیدتی فرمانده نیروهای واکنش سریع که اکنون با یکدیگر درگیر هستند، روابطی نزدیک برقرار کردند. طبق گزارشی که میدل ایست‌آی منتشر کرده، سعودی‌ها به همراه آمریکا، امارات و بریتانیا در روند انتقالی در سودان نقش ایفا کرده و اکنون نیز به نظر می‌رسد خواستار ارتشی واحد در این کشور هستند؛ موضوعی که با دیدگاه مصر و حمایتش از ژنرال البرهان نزدیک است. به همین دلیل از آنجا که عربستان علی حسن جعفر دیپلمات باسابقه خود را که زمانی سفیر عربستان در روسیه بوده در سال ۲۰۱۸ به سودان فرستاد به دنبال ایفای یک نقش جدی در سودان بوده و حالا هم در تلاش است به سرعت میان طرفین درگیر که روی هر دو هم به نوعی نفوذ دارد میانجیگری کند. در واقع موضوع میانجیگری را خالد بن بندر سفیر عربستان در بریتانیا روز جمعه مطرح کرد و گفت از آنجا که با دو طرف درگیر، روابط خوبی داریم، به دنبال دست یافتن به راه‌حلی برای پایان منازعات در سودان هستیم. این مساله زمانی حائز اهمیت می‌شود که سعودی‌ها یک ژست بشردوستانه نیز برای تخلیه افراد خارجی و جنگ‌زده سودان گرفتند؛ اقدامی که با استقبال جامعه بین‌المللی روبه‌رو شده و برخی از کارشناسان معتقدند سعودی‌ها وقتی مزیت‌های این نوع دیپلماسی را از سوی قطر در زمان تخلیه افراد از افغانستان دیدند، فرصت را برای نشان دادن چهره‌ای میانه‌رو از خود مناسب یافتند.
رویکرد متضاد امارات
یک موضوع پیچیده نیز در این میان وجود دارد، یعنی همزمان با رویکرد محتاطانه عربستان در قبال مناقشات صورت گرفته، امارات سیاستی کاملا متضاد با آنها اتخاذ کرده است. امارات یکی از حامیان اصلی حمیدتی فرمانده نیروهای واکنش سریع سودان است که در جنگ یمن برای آنها نیرو و سلاح تهیه کرده است. حمیدتی همچنین در لیبی در کنار خلیفه حفتری بود که مورد حمایت امارات قرار داشت. در واقع حمیدتی به عنوان یکی از متهمان جنایت جنگی در دارفور (سودان جنوبی) وقتی می‌گوید در حال جنگ با اسلامگرایان تندرو است، برخی از کارشناسان معتقدند که چنین حرفی را دقیقا اماراتی‌ها بر سر زبان او انداخته‌اند.
حمیدتی در بهمن‌ سال گذشته نیز دو هفته در امارات بوده و با مقامات ارشد این کشور دیدار داشته است. به این دلیل ممکن است امارات از وقوع جنگ در سودان غافلگیر شده باشد و شاید رهبران این کشور در صورت وخیم‌تر شدن ماجرا دست حمایت خود از روی حمیدتی را بردارند. در واقع به گفته تحلیلگران از آنجا که هم عربستان و هم امارات سرمایه‌گذاری‌های قابل ‌توجهی را در سودان انجام داده‌اند، طبیعی است که در خصوص سرنوشت درگیری‌ها در این کشور نگران باشند؛ به خصوص اینکه حجم سرمایه‌گذاری اماراتی‌ها به میزانی است که نگرانی آنها را درخصوص برندگان احتمالی جنگ تشدید می‌کند.
علاوه‌بر این جدای از امارات، عربستان و مصر، اکنون پای قطر هم به ماجرا باز شده، زیرا قطر نیز اسفند‌ماه میزبان ژنرال البرهان بود و یکی از دلایل روی‌گردانی سه کشور از عمر البشیر این بود که وی از آنها برای محاصره قطر حمایت نکرد. از سوی دیگر هر چند که چندین بار آتش‌بس در سودان تمدید شده، اما این آتش‌بس شکننده بوده و درگیری‌ها همچنان ادامه دارد و بیم آن می‌رود که سودان درگیر یک جنگ داخلی طولانی‌مدت شود؛ به خصوص اینکه ناظران می‌گویند بعد از گذشت دو هفته از درگیری‌ها نشانه‌هایی از کمبود مالی در میان نیروهای ژنرال حمیدتی مشاهده نشده و سربازان تحت امر او حقوق‌های به مراتب بهتری از نیروهای ارتش ملی می‌گیرند.