حذف سفر از اولویت خانوارها

نادر نینوایی- امسال در حالی به روزهای پایانی سال و فرا رسیدن سال نو نزدیک می‌شویم که بخش عمده مردم کشور به لحاظ اقتصادی در شرایط نامناسبی قرار دارند. کاهش ارزش پول ملی، افزایش قیمت مایحتاج عمومی و اجاره‌بها و در سوی مقابل افزایش ناچیز دستمزدهای کارگری در سال۱۴۰۳ موجب شده که خواسته یا ناخواسته سفر از اولویت‌های خانوارهای ایرانی خارج شود.
در چنین شرایطی احتمالا برای نوروز ۱۴۰۴ باید شاهد محروم ماندن بخش بزرگی از جمعیت کشور از سفر و گردشگری به عنوان یک حق انسانی باشیم. تبعات این شرایط می‌تواند افزایش چادرخوابی و خودروخوابی در جریان سفر و تعمیق مشکلات گردشگری داخلی باشد.
محرومیت مردم از سفر استاندارد
یکی از مهم‌ترین پیامدها و تبعات وضعیت نامناسب اقتصادی خانوارهای ایرانی در حوزه سفر و گردشگری روی آوردن بیش از پیش مردم به چادرخوابی، خوابیدن در خودرو و البته سربار بستگان شدن در جریان سفرهاست. در نظر داشته باشید که یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های سفر و گردشگری کمک به تمدد اعصاب و آرامش بخشیدن به روح و روان است.
نگاهی به وضعیت سفرهای نوروزی در چند سال اخیر اما گویای آن است که سفر و گردشگری داخلی در ایران از این مزیت به کل تهی شده است. چادرخوابی گسترده در کنار سواحل شمالی و در بوستان‌های شهرهای مقصد گردشگری نه‌تنها جای خواب و استراحت پر دردسری را به مسافر می‌دهد بلکه او را ناچار می‌سازد که مدت طولانی از جریان سفر خود را در صف دستشویی، تامین برق برای شارژ گوشی و مواردی از این دست بگذراند.
از سوی دیگر حضور چندین روزه خانواده‌ها در خانه‌های بستگان و آشنایان نیز بعضا سبب بروز و دامن زدن به اختلافات و مشکلات خانوادگی می‌شود. فراموش نکنیم که سفر به منظور بهبود وضعیت روانی و آسودگی خاطر انجام می‌پذیرد و طبیعتا مادر خانواده نیز باید این فرصت را داشته باشد که به دور از فشار روانی ناشی از پخت و پز در شرایط نامناسب، حداقل برای چند روزی استراحت داشته باشد که البته این حق نیز از بخش عمده مادران ایرانی دریغ شده است.
واقعیت این است که افزایش شکاف طبقاتی و چالش‌های عمیق اقتصادی، آسیبی جدی به جریان سفر و گردشگری مردم وارد کرده است. در چنین شرایطی اگرچه شاید ظرفیت اقامتی هتل‌های کشور به سبب اقامت قشر به لحاظ اقتصادی قوی کشور در ایام نوروز اشغال شود اما نتیجه این وضعیت بیش از هر چیز تعمیق شکاف طبقاتی در سفر و افزایش خواسته یا ناخواسته تضاد طبقاتی است.
کاهش محسوس کیفیت سفرها
نتایج نظرسنجی که سال گذشته انجام شد نشان داد که در سفرهای نوروزی سال۱۴۰۳ در مقایسه با سفرهای سال‌‌‌های قبل، تورم اثر منفی خود را هم به لحاظ کیفیت و هم کمیت بر جریان سفرهای داخلی گذاشته است. این نظرسنجی نشان می‌‌‌‌‌‌دهد‌‌‌ در تعطیلات سال۱۴۰۳نه‌تنها از تعداد سفرهای نوروزی کاسته شده بلکه کیفیت این مسافرت‌‌‌ها نیز با افت قابل‌توجهی مواجه شده است.
این نظرسنجی همچنین نشان می‌‌‌دهد که ۹۱‌درصد شرکت‌کنندگان شیوه سفرشان به شکل شخصی بوده و تنها ۹‌درصد تصمیم گرفته بودند به جای سفر با خانواده یا دوستان با تور سفر کنند. به این ترتیب فارغ از متاهل‌‌‌ها، جمع بیشتری از مجردها نیز سفرهای خانوادگی و دوستانه شخصی را به گزینه تور ترجیح داده‌‌‌اند. آنچه به احتمال قریب به یقین ریشه در مسائل اقتصادی و تلاش برای کم کردن از سر و ته هزینه‌های سفر دارد.
یکی دیگر از نتایج قابل تامل این نظرسنجی به محل اقامت و انگیزه این سفرها برمی‌‌‌‌‌‌گشت که بیشتر فراوانی به «خانه اقوام و آشنایان» با 5/‏‏36‌درصد مربوط بود. یکی از دلایل این انتخاب، حذف هزینه‌‌‌های اقامت است. به این ترتیب گردشگران مقاصد سفرهای خود را محدود کرده و شهرهایی را در اولویت قرار می‌‌‌‌‌‌دهند که بتوانند هزینه‌‌‌های خود را با حذف مبلغ اقامت مدیریت کنند. به علاوه براساس این نظرسنجی سهم «بوم‌‌‌گردی‌‌‌ها» از اقامت مسافران داخلی تنها 5/6‌درصد بود در حالی که ۷‌درصد گردشگران سراغ گزینه چادرخوابی رفته بودند. به این ترتیب تورم باعث باخت بوم‌‌‌گردی‌‌‌ها نسبت به چادرخوابی در سفر هم شده و همین امر کیفیت سفر‌های نوروزی را به شکل قابل ملاحظه‌ای کم کرده است.
تعمیق شکاف در سفرهای داخلی
با اینکه نیمی از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی عنوان کردند بیش از پنج‌روز سفر بوده‌‌‌اند اما هزینه انجام شده آنها با توجه به‌درصد بالای سفرهای خانوادگی، برای بیش از نیمی از شرکت‌کنندگان یا کمتر از 5‌میلیون تومان (با 25‌درصد فراوانی) یا بین 5 تا 10‌میلیون تومان (برای 28‌درصد فراوانی) بود. این موضوع نشان می‌‌‌دهد با توجه به‌ درصد بالای سفرهای خانوادگی، ‌‌‌گروه بزرگی از گردشگران هزینه‌‌‌هایشان را در طول مدت سفر به روش‌های مختلف کاهش داده‌‌‌اند. این خانواده‌ها که بیش از پنج روز در سفر بوده‌‌‌اند نهایتا تا 10‌میلیون تومان هزینه کرده‌‌‌اند که نسبت به هزینه‌‌‌های اقامت و… مبلغ بسیار پایینی است و توجیه عدد بالای گزینه خانه اقوام و آشنایان است.
داده قابل‌توجه دیگر به انتخاب وسیله نقلیه برمی‌‌‌گشت. 74‌درصد از شرکت‌کنندگان نظرسنجی با وسیله نقلیه شخصی سفر کرده‌‌‌اند در حالی که سهم اتوبوس و قطار با هم به 10‌درصد هم نمی‌‌‌رسد. سهم هواپیما از این دو گزینه بیشتر و اندکی بیش از 16‌درصد است. در تعطیلات نوروز بسیاری تصمیم می‌‌‌گیرند که با توجه به روزهای بالای تعطیل سفر خارجی داشته باشند. با این حال نوروز ۱۴۰۳ به واسطه تورم، بسیاری از گردشگران، کشورهای اطراف را در اولویت قرار دادند.
نگاهی به وضعیت سفر و گردشگری در تعطیلات سال نوی ۱۴۰۳ روشن می‌کند که اقتصاد اثر منفی خود را بر کیفیت و کمیت سفرها گذاشته است. مردم تحت تاثیر وضعیت نامناسب معیشتی به ناچار در حال آب بستن به سفرهای خود هستند. در چنین وضعیتی نه‌تنها هتل رفتن برای بخش عمده جامعه ایرانی تبدیل به آرزویی دست نیافتنی شده است بلکه حتی چیزی حدود نیمی از جمعیت مسافر در نوروز حتی توان مالی تامین هزینه‌های اقامت در بوم‌گردی‌ها را نیز ندارند.
از سوی دیگر اگر جمعیت حدودا ۱۶‌درصدی که با هواپیما به سفر می‌روند را در نظر بگیرم باید اذعان داشت که جامعه ایران به لحاظ اقتصادی در حال تفکیک شدن به دو بخش فقیر و غنی است. اکثریت فقیر جامعه در چنین شرایطی ناچار است که به دریافت خدمات حداقلی سفر اکتفا کند و البته اقلیت کمتر از ۲۰‌درصدی به لحاظ اقتصادی غنی جامعه در دنیای متفاوتی زندگی کرده و امکان بهره‌مندی از هتل، هواپیما و خدمات روز گردشگری را خواهد داشت.