حرف حساب برای بنزین

گروه انرژی- «شما تضمین بدهید که واردات خودرو را آزاد می‌کنید و خودرو را به قیمت بین‌المللی به دست مردم بدهید، بعد بگویید سوخت را هم به قیمت بین‌المللی می‌دهیم.» این گفته‌های غلامرضا تاج‌گردون، رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس است که از هفته گذشته تاکنون بازتاب گسترده‌ای داشته است. اظهاراتی که خیلی‌ها آن را «حرف حساب» دانستند و خواستار اقدام فوری دولت در این زمینه شدند. حالا توپ در زمین دولت چهاردهم است، به‌خصوص آنکه این روزها بودجه سال 1404 در حال تدوین است و اگر از همین حالا برای بنزین راهکار اساسی اندیشیده نشود، سال آینده بر ناترازی بنزین افزوده خواهد شد.
ناترازی بنزین موضوع تازه‌ای نیست. از دوسال گذشته به جزئی از کسری بودجه سالانه کشور تبدیل شده و عدد آن سال به سال در حال بزرگ‌تر شدن است. از آبان‌98 که قیمت بنزین در پی تصمیم دولت دوازدهم افزایش قیمت پیدا کرد و به دنبال آن اعتراض‌های اجتماعی به دنبال داشت، قیمت بنزین ثابت مانده است؛ همان روش سهمیه 60لیتری با قیمت 1500‌تومان و آزاد به قیمت 3هزار تومان. قیمت‌هایی که با بازارهای جهانی به‌خصوص کشورهای همسایه فاصله‌های عجیب و غریب دارد. با این حال نگرانی و شاید «ترس» از پیامدهای اجتماعی افزایش قیمت بنزین عاملی است که باعث شده دولت سیزدهم رنج کسری بودجه و واردات را به جان بخرد، اما قیمت‌ها را افزایش ندهد.
حالا در نخستین ماه‌های تشکیل دولت چهاردهم و در شرایطی که پیش‌بینی واردات بنزین دست‌کم 5میلیارد دلار برای بودجه عمومی دولت آب می‌خورد، نگرانی‌ها از ادامه این روند افزایش یافته است. اگر شدت مصرف با همین مسیری که در 6ماهه اول سال پشت‌سر گذاشته شده، ادامه یابد، چه بسا همان پیش‌بینی 5‌میلیارد دلاری هم محقق نشود و دولت ناچار شود برای واردات بنزین هزینه بیشتری بپردازد. این بدان معناست که کسری بودجه بزرگتر شده و دولت ناچار به استقراض از بانک مرکزی و چاپ پول می‌شود که پیامد آن جز تورم و افزایش نابرابری نیست.
چنین چشم‌اندازی تنها یک راهکار پیش روی تصمیم‌گیران باقی گذاشته است؛ حل ضربتی بحران بنزین با دو تصمیم بزرگ که غلامرضا تاج‌گردون آن را مطرح کرد. پیشنهادی که دست‌کم می‌تواند بخشی از مشکلات کسری بودجه دولت ناشی از ناترازی بنزین را حل کند.
بنزین بی‌کیفیت، اکتان تقلبی
چالش دیگری که بنزین با آن روبه‌روست، کیفیت آن است. مقامات دولت سیزدهم اواخر زمستان سال گذشته طرح تولید بنزین از متانول را در دستورکار قراردادند تا بخشی از ناترازی بنزین را حل کنند. به تدریج بنزین سوپر که به لحاظ کیفیت و استانداردهای جهانی بالاتر از بنزین‌های معمولی بود، از جایگاه‌ها حذف و همین دوعامل باعث افزایش آلایندگی هوا به‌خصوص در تهران و شهرهای بزرگ شد.
با وجود این، مقامات پیشین وزارت نفت همواره اطمینان می‌دادند که تولید بنزین از پتروشیمی‌ها مشکلی به لحاظ آلایندگی ندارد، این در حالی است که گزارش‌ها نشان می‌دهد علاوه‌بر آلایندگی این نوع بنزین باعث صدمه به خودروها شده است. بسیاری از صاحبان خودرو می‌گویند که بنزین بی‌کیفیت هزینه تعمیرات آنها را بالا برده و عمده خودروها با مشکل کاتالیست در خودروی خود روبه‌رو هستند که هزینه تعویض آن برای مالکان خودرو سنگین است.
بنزین بی‌کیفیت باعث افزایش تقاضای برای اکتان شده است. موضوعی که هزینه‌ای مضاعف بردوش مالکان خودرو گذاشته و این در حالی است که اکتان‌های موجود در بازار هم کیفیت لازم را ندارند. علاوه‌بر این، بسیاری از جایگاه‌های عرضه سوخت، مالکان خودرو را با اصرار مجاب می‌کنند که اکتان مصرف کنند، با این توجیه که بنزین موجود در جایگاه کیفیت لازم را ندارد! در حالی که رضا نواز، سخنگوی صنف جایگاه‌داران سوخت به ایرنا گفته که فروش مکمل بنزین در جایگاه‌های سوخت ممنوع است و پیگرد قضایی دارد اما این فروش بدون نظارت صورت می‌گیرد و از طرفی کیفیت پایین و ترس از هزینه کاتالیست برای خودروها باعث شده تقاضای مردم برای خرید مکمل سوخت افزایش یابد که نتیجه آن رواج سودجویی از طریق فروش اکتان است.
البته نواز گفته که برخی جایگاه‌داران به صورت اجباری مکمل بنزین می‌فروشند. این فروش بدون اطلاع مشتری یا با استفاده از ترفندهای گوناگون انجام می‌شود. در واقع مشتری بدون آنکه بخواهد یا بفهمد، اکتان خریده است و ناچار خواهد بود تا هزینه بیشتری را بابت سوخت‌گیری بپردازد. همزمان با کاهش کیفیت بنزین و دسترسی دشوار به بنزین باکیفیت، بازار اکتان‌های تقلبی نیز به شدت داغ شده است. بسیاری از مکمل‌های سوخت عرضه‌شده در بازار که با اسامی خارجی به دست مشتریان می‌رسند، در واقع تقلبی هستند. استفاده از مکمل تقلبی باعث ایجاد گرفتگی در سیستم پاشش سوخت خودرو می‌شود که در صورت ادامه این روند و بی‌توجهی مالک، چاره‌ای جز هزینه چندمیلیونی برای تعمیر موتور ندارد.
وقتی زیان با مصرف شتاب می‌گیرد
فقط روند افزایش مصرف نیست که فشار بر بودجه عمومی دولت را افزایش داده است، پالایشگاه‌ها هم با مشکلات عدیده‌ای درباره بنزین روبه‌رو هستند. آنطور که رمضانعلی سنگدوینی، عضو کمیسیون انرژی مجلس می‌گوید: امروز پالایشگاه‌ها ۱۶۲‌هزار میلیارد تومان از دولت مطالبه دارند. البته دولت هم در زمینه خوراک از آنها طلبکار است که باید تهاتر صورت گیرد، باید این مشکلات به نوعی حل شود و کنار هم بتوانیم مشکل کمبود سوخت را حل کنیم که راه اصلی آن نیز بهینه‌سازی مصرف است. سنگدوینی درباره برنامه دولت و مجلس برای حل ناترازی بنزین در کشور به ایلنا گفته است که یکی از مهم‌ترین احکام در برنامه هفتم توسعه؛ بهینه‌سازی مصرف انرژی و سوخت است اینکه روزی بین ۱۲۰ تا ۱۴۰میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنیم رقم بالایی است و قبل از هر اقدامی باید این روند کنترل شود، اکنون مساله ناترازی نیست ما کمبود سوخت داریم زیرا هرقدر هم بنزین تولید شود مصرف می‌شود. وی افزود: اکنون ۵۰‌درصد مردم خودرو دارند و تعداد زیادی نیز بیش از یک خودرو در اختیار دارند؛ خودروهایی که در هر ۱۰۰‌کیلومتر پیمایش حدود ۱۰ تا ۱۵لیتر مصرف سوخت دارد و این رویه مهم‌ترین موضوعی است که در راستای حل مشکل بنزین باید اصلاح و ساماندهی شود. ما صندوقی در بودجه با عنوان صندوق بهینه‌سازی مصرف انرژی و سوخت تعریف کردیم و ۲۵۰۰‌میلیارد تومان نیز اعتبار برای آن در نظر گرفتیم تا مصرف را اصلاح کنیم. وی با تاکید بر اینکه خودرویی که ۱۵لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر مصرف بنزین دارد باید از چرخه تولید خودرویی کشور خارج شود، تصریح کرد: در جلسه‌ای که اخیرا با مدیران پالایشگاه‌ها و معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش داشتیم عنوان شد که پالایشگاه‌ها تا حدی امکان تولید دارند و بیش از این میسر نیست؛ هرچند برنامه افزایش تولید در دستور کار قرار دارد اما موضوع اصلی این است که ابتدا باید بخش تقاضا را سامان دهیم زیرا افزایش عرضه تنها به مصرف بیشتر دامن می‌زند، راه دیگر اینکه باید سبد سوخت را متنوع کنیم علاوه‌بر بنزین باید سی‌ان‌جی را به میزان بیشتری وارد چرخه سبد سوخت کنیم همچنین باید از ظرفیت ال‌پی‌جی تولیدی در کشور نیز استفاده کنیم. سنگدوینی براین باور است: مشکل ما این است که علاوه‌بر بنزین به لحاظ تولید گاز نیز مشکل داریم و این باعث می‌شود در آینده نتوانیم خوراک پالایشگاه‌ها برای تولید بنزین را تامین کنیم و این در حالی است که نیروگاه‌ها هم با مشکل تامین سوخت مواجه خواهند شد. بنابراین راهی جز بهینه‌سازی مصرف انرژی نداریم.
به گفته وی، باید تنوع مصرف انرژی را بالا ببریم، کیفیت خودروها بالا برود و دولت در مورد قیمت بنزین تصمیم‌گیری درستی داشته باشد باید لایحه ارائه دهد و مجلس بررسی کند. البته اکنون زمان اجرای آن نیست زیرا در صورت بالا رفتن قیمت بنزین سفره و اقتصاد مردم دچار مشکل می‌شود، قیمت تمام کالاها افزایش می‌یابد؛ نتیجه اینکه طبقه پایین جامعه نمی‌توانند از پس زندگی خود برآیند. بنابراین راهکار اصولی این است که باید این زنجیره را اصلاح کنیم. این نماینده مجلس با اشاره به مشکل تامین بنزین در زمان تعطیلات اخیر و افزایش مسافرت‌ها به شمال کشور یادآور شد: در این رابطه باید مشکل ذخایر استرتژیک را حل کنیم و ذخیره‌سازی داشته باشیم، اما راهکار صحیح‌تر کنترل مصرف است وقتی در یک روز ۱۴۰‌میلیون لیتر و در کل به‌طور متوسط ۱۳۰‌میلیون لیتر در روز بنزین به مصرف می‌رسد بیانگر عدم طی مسیر درست است، به این معنا که ما مشکل اساسی‌تری غیر از تامین داریم؛ اصل ماجرا عدم مصرف بهینه است.
وی با بیان اینکه ما اکنون واردکننده بنزین شده‌ایم، ادامه داد: البته برخی پالایشگاه‌ها برنامه افزایش تولید را در دستور کار دارند اما مشکلاتی هم دارند از جمله اینکه مطالبات پالاشگاه‌ها بالاست و طبق آنچه پالایشگاه‌های بخش خصوصی عنوان می‌کنند تقاضا دارند که اجازه صادرات مازاد فرآورده‌های نفتی را داشته باشند تا افزایش تولید بنزین را اعمال کنند.
سنگدوینی تاکید کرد: امروز پالایشگاه‌ها ۱۶۲‌هزار میلیارد تومان از دولت مطالبه دارند البته دولت هم در زمینه خودراک از آنها طلبکار که باید تهاتر صورت گیرد، باید این مشکلات به نوعی حل شود و ما باید کنار هم بتوانیم مشکل کمبود سوخت را حل کنیم که راه اصلی آن نیز بهینه‌سازی مصرف است. برای افزایش قیمت نیز ابتدا باید ساختار را اصلاح کنیم؛ نمی‌توانیم افزایش قیمت را اعمال کنیم و سفره مردم دچار مشکل شود باید ساختاری ایجاد شود که اگر درآمدی از افزایش قیمت به‌دست آمد به نفع مردم بوده و به جیب اقشار کم‌درآمد برود.
وی در ادامه به موضوع مشکل ناترازی در دیگر حامل‌های انرژی از جمله گاز اشاره و اظهار داشت: ما غیر از بنزین در حوزه دیگر حامل‌های انرژی مثل گاز طبیعی هم ناترازی داریم، اکنون یک‌میلیارد مترمکعب در روز تولید گاز داریم که همه آن را نیز می‌سوزانیم و هیچ اقدامی در راستای افزایش راندمان وسایل گازسوز از جمله بخاری‌ها یا نیروگاه‌ها نداشته‌ایم. با این شیوه شرایط در تمامی حوزه‌ها سخت می‌شود، چراکه از یک سو مخازن ذخیره در پارس‌جنوبی در حال تخلیه است و ما در زمینه فشارافزایی همچنان عقب هستیم. به گفته وی، مشکل تولید و مصرف بالای گاز باعث می‌شود که در آینده نتوانیم خوراک پالایشگاه‌ها برای تولید بنزین را تامین کنیم و نیروگاه‌ها هم با مشکل تامین سوخت مواجه می‌شوند، بنابراین در این شرایط راهی جز بهینه‌سازی مصرف سوخت ایجاد تنوع در مصرف انرژی و افزایش کیفیت خودروها نداریم.