حرکت بر مدار تکراری

گروه سیاسی- ناآرامی‌های اخیر در ایران و اعتراضات مردمی به بهانه افزایش قیمت بنزین می‌توانست موضع مقامات ایران را نسبت به واشنگتن کمی نرم‌تر کند اما نه‌تنها این موضوع به چرخش سیاسی ایران کمکی نکرد بلکه با دخیل دانستن آمریکایی‌ها در آشوب‌های آبان‌ماه توسط مقامات ایران بی‌اعتمادی نسبت به واشنگتن بیشتر شد و در طرف مقابل نیز سیاست فشار حداکثری به پیروزی رسید هرچند آمریکا به‌دنبال سقوط نظام است اما نارضایتی و اعتراض‌های مردم به گمان دولتمردان آمریکا می‌تواند زمینه براندازی نظام را فراهم کند.
طبیعی است که خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های سخت بر ایران شرایط اقتصادی مردم را تحت فشار قرار داد. ایران در این فرصت به تعهدات اروپا و اجرای اینستکس دل بست که آن هم به‌دلیل وابستگی اروپا به آمریکا بی‌نتیجه ماند. اما در این مدت طرف مقابل به سیاست «فشار حداکثری» رو آورد و سخت‌ترین تحریم‌ها را بر ایران اعمال کرد. البته با وجود مواضع تند دونالد ترامپ علیه جمهوری اسلامی و انتقادهایش از برجام و برنامه‌های موشکی ایران، اشتیاقش برای مذاکره‌ای مجدد با جمهوری اسلامی غیرقابل پنهان بود. بحث مذاکره تاکنون بارها از سوی مقامات آمریکایی مطرح شد که در نهایت با مخالفت حاکمیت ایران روبه‌رو شد. رهبر انقلاب در برهه‌ای مذاکره با دولت فعلی آمریکا را سم دانستند و دولت را از انجام دوباره این اقدام منع کردند اما بعد از مدتی دوباره شرط و شروط دولتی‌ها برای انجام مذاکره به میان آمد که البته ناکامی دولت در برجام زمینه طرح شروط ایران برای مذاکره مجدد را فراهم کرد. از این رو مقامات دولتی تاکید کردند که با برداشتن تحریم‌های اقتصادی حاضر به مذاکره مجدد با آمریکا خواهند شد و این می‌توانست بهانه‌ای مثبت برای تهران باشد تا هم مانعی برای برداشتن گام‌های بیشتر برای خروج از توافق هسته‌ای ایجاد شود و هم واشنگتن با برداشتن بخشی از تحریم‌های اقتصادی به یک توافق جامع‌تر برسد.
در این شرایط کشورهایی چون فرانسه و ژاپن برای سر گرفتن مذاکره و توافقی جامع در خصوص برجام پادرمیانی کردند اما نه آمریکا از مواضع خود کوتاه آمد و نه ایران حاضر به دیدار با مقامات آمریکایی شد. این شرایط تا اجرای گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای توسط ایران ادامه داشت چراکه پیش از این اقدام عملی ایران خیلی مورد تصور آمریکا و اروپا نبود اما افزایش غنی‌سازی و کیک زرد و گازدهی به سانتریفیوژهای فعال و تایید این قبیل اقدامات از طرف آژانس، واشنگتن را نسبت به رویکرد در پیش گرفته ایران نگران کرد.
در این راستا آمریکا تلاش‌هایی برای ملزم کردن اروپا برای شکایت از ایران در شورای امنیت انجام داد اما به دلیل حمایت روسیه از برجام و احتمال وتو کردن پیشنهاد اروپا، بیانیه و قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای امنیت صادر نشد و این وضعیت آمریکا را هوشیار کرد که حداقل تظاهر به مسامحه با ایران را در سیاست‌های خود نشان دهد.
در طرف مقابل نیز ایران درگیر مشکلات اقتصادی خود شد. اعتراضات مردمی دولتمردان ایران را به فکر کاهش تنش با آمریکا و کشورهای عربی خلیج‌فارس انداخت. بحث ائتلاف تنگه هرمز بیش از همیشه مورد توجه دستگاه دیپلماسی قرار گرفت اما عدم استقبال قابل توجه کشورها، تهران را به فکر ایجاد کانالی برای مذاکره حداقلی با آمریکا انداخت هرچند در ظاهر مقامات ارشد کشور هر نوع مذاکره مستقیم را رد می‌کنند اما رییس‌جمهور در پایان سفر خود به ژاپن اظهار داشت: ما در اینکه بتوانیم با آمریکا راجع به مسائل‌مان بحث کنیم مشکلی نداریم و این می‌تواند رویکرد مثبت از جانب تهران نسبت به بحث مذاکره با آمریکا باشد که با میانجیگری ژاپن می‌تواند به حل مشکلات دو کشو منجر شود.
هرچند میانجیگری ژاپن در سفر رییس‌جمهور به توکیو خیلی ملموس نبود و این را نیز دولتی‌ها قبل از اعزام روحانی به این کشور مورد تاکید قرار داده بودند اما صرف بررسی ابعاد روابط دو‌جانبه ایران و ژاپن در سفر رییس‌جمهور این گمانه را در نگاه برخی کارشناسان مطرح کرد که با توجه به اینکه حاکمیت ایران آمریکایی‌ها را در اعتراضات بنزینی مردم دخیل دانستند، بی‌اعتمادی نسبت به دولتمردان آمریکا نسبت به گذشته بیشتر شده و این حرکت آمریکا در راستای سیاست فشار حداکثری قابل تصور است. ضمن اینکه اعتراضات اخیر در ایران مقامات آمریکایی را قانع کرد که فشار حداکثری آنها جواب داده است چرا که آنها معتقدند برای تسلیم کردن ایران باید فشارهای خود را افزایش دهند غافل از آنکه تقابل این دو کشور تنها موجب افزایش بی‌ثباتی در ایران و احتمالا گام‌های بیشتر برای خروج از توافق هسته‌ای خواهد شد.
مذاکرات خصوصی روحانی و آبه
اما با تمام این اوصاف می‌توان هنوز به میانجیگری ژاپن و سفر روحانی به این کشور برای نجات برجام امیدوار بود. در این راستا یکی از مهم‌ترین بخش‌های سفر روحانی به ژاپن مذاکره خصوصی یک ساعته او با نخست‌وزیر ژاپن قلمداد شد. علیرضا معزی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس‌جمهوری در جدیدترین توئیت خود در خصوص دیدارهای روحانی و آبه چنین نوشت: «مذاکره روحانی و آبه با حضور هیات‌های دو کشور طولانی و مبسوط بود. تقریبا درباره همه موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی مذاکره و بحث شد. اما آنچه این دیدار را اهمیتی افزون می‌بخشد مذاکرات خصوصی این دو بود که بیش از یک ساعت پشت درهای بسته انجام شد.»
معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز با اشاره به مذاکرات سنگین و فشرده صورت گرفته بین مقامات ایران و ژاپن در جریان سفر رییس‌جمهور به توکیو گفت: در این مذاکرات در مورد مسائل دوجانبه، منطقه‌ای، بین‌المللی و همچنین مباحث مربوط به برجام و تحریم‌های آمریکا رایزنی و گفت‌وگو شد و قرار شد مشورت‌های دو کشور از نزدیک ادامه پیدا کند. سیدعباس عراقچی در تشریح نتایج سفر رییس‌جمهور به توکیو گفت: این سفر در پاسخ به سفر نخست‌وزیر ژاپن به تهران صورت گرفت. از دیگر سو در نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک دو کشور هستیم و در سال جاری رییس‌جمهور ایران و نخست‌وزیر ژاپن تاکنون سه بار با هم دیدار داشتند؛ دیدارهایی در تهران، نیویورک و توکیو.
این دیپلمات ارشد کشورمان با بیان اینکه ژاپن از دوستان قدیمی و شرکای تجاری ایران است و ما همواره مشورت‌های سیاسی نزدیکی با ژاپن داشته‌ایم، اظهار کرد: امسال به دلیل نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک دو کشور و تحولاتی که در جریان است از جمله فشارهای آمریکا و تحریم‌های ناعادلانه این کشور با خروج واشنگتن از برجام ضرورت داشت که گفت‌وگوهای نزدیک‌تر و فشرده‌تری بین دو کشور انجام شود و در همین چارچوب شب گذشته مقامات دو کشور مذاکرات سنگین و فشرده‌ای را در مورد مسائل دوجانبه، منطقه‌ای، بین‌المللی و مباحث مربوط به برجام و تحریم‌های آمریکا انجام دادند و قرار شد مشورت‌های دو کشور از نزدیک ادامه پیدا کند. اما حسن روحانی رییس‌جمهور پیش از ترک توکیو در نشستی با این مدیران ارشد ژاپنی گفت: بی‌تردید تحریم‌های غیرقانونی آمریکا نمی‌تواند در بلندمدت ادامه پیدا کند و آمریکایی‌ها ناچارند روزی این راه بدون خاصیت و پر از ضرر را رها کنند.
وی در جمع شماری از مدیران ارشد بخش‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ژاپن در توکیو اعلام کرد که درهای ایران به روی دولت و شرکت‌های ژاپنی برای مشارکت و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ اقتصادی باز است و ایران و ژاپن به عنوان دو دوست قدیمی نباید اجازه دهند کشور ثالثی در روابط دوستانه آنها اخلال ایجاد کند.
رییس‌جمهور با بیان اینکه «ما در اینکه بتوانیم با آمریکا راجع به مسائل‌مان بحث کنیم مشکلی نداریم جز اینکه آنها باید از مسیر خطایی که در این یک سال و نیم رفتند برگردند»، اظهار داشت: ما نباید به خطاکار جایزه دهیم اما در عین حال اگر خطاکار بخواهد اشتباه خود را جبران کند، نباید راه را ببندیم. روحانی تاکید کرد: فشار آمریکا بر ایران و کشورهای دیگر یک واقعیت تلخ است که امروز با آن روبه‌رو هستیم اما مهم این است که در این شرایط سخت باز هم راهی را پیدا کنیم که با هم تجارت و مراوده داشته باشیم و به نفع دو ملت گام برداریم. روحانی ادامه داد: فکر می‌کنم هیچ مانعی امروز در روابط دو کشور وجود ندارد، مگر تحریم غیرقانونی آمریکا و نسبت به این تحریم شما کاملا مطلع هستید که برخلاف مقررات بین‌المللی و قطعنامه ۲۲۳۱ است. بنابراین آمریکا متاسفانه بر کشورها فشار می‌آورد که بین قانون و مقررات و اراده دولت آمریکا یکی را انتخاب کنند.
وی تاکید کرد: همه می‌دانیم قطعنامه ۲۲۳۱ از همه کشورها خواسته روابط اقتصادی و تجاری معمولی خود را با ایران معمول دارند. اگر در اختلافاتی که بین ما و آمریکا وجود دارد، موردی باشد که کسی تردید کند آمریکا یا ایران مقصر است، حداقل در این مورد اخیر تحریم، هیچ‌کس نباید تردید داشته باشد یعنی ما یک توافق هفت‌جانبه داشتیم و همه ما به این توافق متعهد بودیم و بدون هیچ دلیلی آمریکا از این توافق خارج شد.
روحانی خاطرنشان کرد: بعدها نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و ولیعهد عربستان اعلام کردند ما به آقای ترامپ فشار آوردیم تا از توافق هسته‌ای خارج شود و این یکی از رسوایی‌های تاریخی است که کشوری به خاطر منافع کشور دیگر مقررات بین‌المللی را زیر پا بگذارد. به اعتقاد ما توافق هسته‌ای به نفع همه ملت‌ها و دولت‌هاست. برای حل مساله نیز هیچ راهی وجود ندارد جز اینکه آمریکا از مسیر اشتباه و خطایی که انتخاب کرده، بازگردد.
وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های ما ایرانی‌ها این است که در معامله در بحث و در توافق ممکن است کمی سخت‌گیر باشیم اما وقتی توافق و امضا کردیم در هیچ شرایطی امضا‌یمان را زیرپا نخواهیم گذاشت. در توافق هسته‌ای حداقل دو دستاورد بزرگ داشتیم؛ دستاورد اول این بود که به دنیا ثابت کردیم ما دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم و حاضریم همه‌گونه نظارت‌های بین‌المللی را بپذیریم در صورتی که رفتار کشورهای بزرگ با ما عادی باشد.
رییس‌جمهور گفت: دستاورد دوم این بود که به دنیا ثابت کردیم پای تعهدات خودمان می‌ایستیم و با وجود اینکه طرف تعهد به بخشی از تعهداتش عمل نکرده یا یکی از آنها به طور کامل خارج شده ما همچنان در تعهد خودمان باقی هستیم.
روحانی خاطرنشان کرد: امروز هم از جنگ نفرت داریم و علاقه‌مندیم اگر مشکلی با کشوری داریم از طریق گفت‌وگو آن را حل‌وفصل کنیم. دنبال سلاح‌های کشتارجمعی از جمله سلاح هسته‌ای هم نبوده و نخواهیم بود و شما می‌دانید هم شما قربانی سلاح جمعی بودید و هم ما. شما قربانی سلاح هسته‌ای بودید و ما قربانی سلاح شیمیایی. اما متاسفانه فشار آمریکا بر ایران و کشورهای دیگر یک واقعیت تلخ است که امروز با آن روبه‌رو هستیم اما مهم این است که در این شرایط سخت باز هم راهی را پیدا کنیم که با هم تجارت و مراوده داشته باشیم و به نفع دو ملت گام برداریم. رییس‌جمهور افزود: با وجود فشار یک سال و نیم گذشته آمریکا بر ما، توانستیم به اقتصادمان ثبات ببخشیم. بعد از یک تلاطم اقتصادی از پنج ‌ماه پیش روند حرکت اقتصادی ما در مسیر صحیح و ثبات قرار گرفته است. وی ادامه داد: ما مطمئن هستیم این تحریم غیرقانونی نمی‌تواند در بلندمدت ادامه پیدا کند و آمریکایی‌ها ناچارند روزی این راه بدون خاصیت و پر از ضرر را رها کنند. روحانی گفت: ما در زمینه اینکه با آمریکا بتوانیم راجع به مسائل‌مان بحث کنیم مشکلی نداریم جز اینکه آنها باید از مسیر خطایی که در این یک سال و نیم رفتند، برگردند.
رییس‌جمهور تاکید کرد: به هر حال ما نباید خطاکار و کسی که قانون را زیر پا گذاشته، تشویق کنیم و به او جایزه دهیم اما در عین حال نیز نباید راه را ببندیم که اگر خطاکار به اشتباه خود پی ببرد و بخواهد اشتباه خود را جبران کند راه به رویش بسته باشد. روحانی گفت: همه ما باید برای زندگی امن‌تر، بهتر و راحت‌تر و روابط دوستانه‌تر تلاش کنیم.