حرکت به سمت صفر

«جهان‌صنعت»- عمل به تعهدات هسته‌ای ایران در طول چهار سال گذشته بر همه اعضای برجام و آژانس بین‌المللی اتمی ثابت شده است. گزارش‌های ۱۴گانه آژانس نیز در طول مدت اخیر نشان‌دهنده صداقت ایران و تعامل مثبت و شفاف ایران با آژانس و کشورهای ۱+۵ بوده است.
اما با وجود پایبندی ایران به برجام متاسفانه بعد از خروج آمریکا از توافقنامه برجام اروپایی‌ها به تعهدات ۱۱ گانه‌شان عمل نکردند و نتیجه آن شد که ایران به صورت گام به گام و هوشمندانه تعهدات خود را کاهش دهد. اکنون ایران وارد مرحله سوم شده است؛ مرحله‌ای که رییس‌جمهور از روز چهارشنبه نوید اجرایی شدنش را داد. واقعیت آن است که ایران در گام سوم می‌خواهد به طرف اروپایی و آمریکایی اعلام کند که هنوز امکان توافق وجود دارد چرا که در اعلام جزئیات نرمش مقامات تهران احساس می‌شود. ایران رسما اعلام کرده فرصت دوماهه دیگر به اروپایی‌ها می‌دهد تا به تعهدات خودشان عمل کنند. الان هم در چارچوب توافق، پیشنهادهایی که ایران داده مشخص شده است. اگر اروپایی‌ها در دو ماه آینده بتوانند آمریکایی‌ها را راضی کنند تا به ازای مقدار پولی که ایران می‌خواهد نفت بفروشد، معافیت بگیرند، در آن صورت ممکن است ایران از اجرای گام‌های بعدی جلوگیری کند. اما برخی کارشناسان گام سوم ایران را گامی لرزان می‌دانند که نشان می‌دهد دولتمردان همچنان امیدوارند اتفاقی رخ دهد و کشورهای اروپایی باب مذاکره مجدد را با ایران باز کنند تا راه‌حل میانه‌ای برای تعامل و همکاری با ایران به وجود آید. به اعتقاد برخی گام سوم یک گام غیرعملیاتی است به اعتبار اینکه موضوع استفاده سانتریفیوژهای پیشرفته و مسائل تحقیقاتی جزئی از حقوق ایران در چارچوب برجام بوده هرچند در برجام قید شده که باید بعد از ۱۵ سال این اتفاق رخ دهد ولی ایران برای تقابل با سه کشورهای اروپایی یعنی فرانسه، انگلیس و آلمان در راستای اجرایی کردن تعهدات خود این گام را برداشت. به نظر می‌رسد ایران همچنان می‌خواهد غنی‌سازی را در حد تعیین شده ادامه دهد انتظار می‌رفت که ایران حجم غنی‌سازی خود را به سطح بالاتری یعنی بالای پنج درصد برساند ولی از آنجا که دولت همچنان مایل است راه‌حلی بین ایران و کشورهای اروپایی به وجود آورد نسبت غنی‌سازی را به همان سطح سابق نگه داشت و تنها به افزایش توان سانتریفیوژها و بهبود کیفیت‌شان دست زد. باید اذعان داشت در این مرحله رویکرد ایران تهاجمی نیست.
اما طبق موضع رهبر انقلاب در خصوص اروپا و عدم امید به تعهدات‌شان، اگر دولت احساس کند که کشورهای اروپایی وقت‌کشی می‌کنند قطعا گام تهاجمی‌تری برداشت می‌شود ولی اکنون دولت هوشمندانه گام سوم را برداشت تا افکار عمومی علیه ایران تحریک نشود و جامعه جهانی نیز دریابد که ایران همچنان آماده تعامل با جهان است. اما اگر طی دو ماه آینده اتفاق جدیدی رخ ندهد به نظر می‌رسد صبر ایران پایان می‌یابد و گام چهارم به صورت چالشی‌تر و تهاجمی‌تر برداشته می‌شود و احتمالا ایران به غنی‌سازی ۲۰ درصد برسد. در این مدت کشورهای اروپایی فرصت دارند صادقانه با ایران تعامل کنند. به همین دلیل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیاتی را به ایران اعزام می‌کند تا مذاکره کنند هرچند باز هم امیدی برای بهبود اوضاع پیش‌بینی نمی‌شود چرا که آژانس بارها سعی کرده با اعلام مواضع خود ایران را از برداشتن گام‌ها منع کند. به هر حال الان شرایط و توپ در زمین کشورهای اروپایی است چرا که اگر طی دوماه آینده سازوکارهای مالی برای همکاری با ایران در حوزه‌های نفتی، تجاری و اقتصادی ایجاد نکنند قطعا ایران گام بعدی را با خیز بلندتری برمی‌دارد.
اما دیروز بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی جزئیات مرحله سوم ایران را اعلام کرد. او در نشست خبری خود از چهار اقدام تهران در چارچوب گام سوم کاهش تعهدات برجامی انجام خبر داد، آغاز گازدهی ماشین IR6s و راه‌اندازی زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR4 مهم‌ترین اقدام ایران است که قرار بود از ابتدای سال یازدهم برجام آغاز شود.
آگاهی آژانس از توسعه و تحقیق سانتریفیوژهای ایران
دیروز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از توسعه و تحقیق سانتریفیوژهای ایران اعلام آمادگی و تاکید کرد بازرسان این سازمان در ایران درباره گزارش‌ها مبنی بر اینکه تهران خارج کردن گاز اورانیوم از سانتریفیوژهای خود را آغاز کرده است، تحقیق خواهند کرد. این خبر را خبرگزاری آسوشیتدپرس اعلام کرد. دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل متحد همچنین گزارش داد بازرسانش در ایران حضور دارند و هر گونه فعالیت در این زمینه را در اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار می‌دهند. اما در واکنش به اقدام ایران، بریتانیا گام سوم را عقب‌نشینی تهران از تعهدات برجامی خود دانست و آن را «بسیار ناامیدکننده» خواند. وزارت خارجه بریتانیا طی بیانیه‌ای مدعی شد: «گام سوم ایران در عقب نشستن از تعهداتش در توافق هسته‌ای بسیار ناامیدکننده است، آن هم در زمانی که ما و کشورهای اروپایی و شرکای بین‌المللی‌مان سخت برای کاستن تنش‌ها با تهران کار می‌کنیم.» اما مارک اسپر وزیر دفاع آمریکا در نشست خبری مشترک با همتای فرانسوی خود گفت از نقض برجام و اقدامات تازه ایران در این زمینه متعجب نشده‌ایم. فلورنس بارلی نیز تاکید کرد: ما تلاش می‌کنیم ایران را به سمت تعهد به برجام سوق دهیم.
اما بهروز کمالوندی در ارائه جزئیات مرحله سوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران در نشستی خبری خود گفت: فعالیت‌های سازمان انرژی اتمی از سال ۵٣ شروع شده است و بعد از پیروزی انقلاب تا انتهای دهه ۶٠ برخی تغییرات صورت گرفت و از ابتدای دهه ٧٠ اقداماتی در راس اقدامات سازمان قرار گرفت. دهه ٨٠ آغاز تحقیق و توسعه و ساخت رآکتور نطنز و یو‌سی‌اف اصفهان و خنداب است و باعث شد دشمنان انقلاب که نمی‌خواستند پیشرفت ایران را ببینند عصبانی شوند و از اینجا مشکلات شروع شد.
وی ادامه داد: از آغاز دهه ٩٠ در کلیه حوزه‌های صنعتی براساس اسناد بالادستی توسعه نیروگاه‌های اتمی و برنامه غنی‌سازی با هدف دستیابی به یک میلیون سو در دستور کار قرار گرفت. در مذاکرات برجام سازمان تلاش کرد زمان‌بندی غنی‌سازی بر اساس پاسخگویی به نیازهای کشور باشد. استفاده از دانش روز در این مقطع با هدایت رهبر انقلاب در دستور کار قرار گرفت.
کمالوندی گفت: بعد از برجام ما با بدعهدی مواجه شدیم که اوج آن خروج آمریکا بود و مقدار زیادی از فشارها را بر ایران و کشورهای دیگر آغاز کرد و نظام تصمیم گرفت در این وضعیت بین تعهدات و حقوق توازن ایجاد کند.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی تاکید کرد: ما در حقیقت بر این اساس نگاهی به برجام کردیم تا ببینیم کاهش تعهدات باید در کجا صورت بگیرد. اگر متن برجام که ١۶٠ صفحه نسخه انگلیسی با پنج ضمیمه است. کاهش تعهدات مربوط به ضمیمه یک برجام است که تعهدات ما را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: هشت موضوع اصلی این ضمیمه یکی مربوط به رآکتور خنداب اراک و بازطراحی آن است، دیگری مربوط به تولیدات آب سنگین است، موضوع سوم بازفرآوری سوخت مصرف شده است که ما هنوز به میزان بالای سوخت نرسیده‌ایم. موضوع بعدی غنی‌سازی در سطح و میزان است که ما در گام‌های بعدی کنار گذاشتیم. موضوع بعد تحقیق و توسعه است که موضوع گام سوم است. گام‌های بعدی فردو و نظارت است که البته فعلا بنا نداریم به این حوزه شفاف‌سازی دست بزنیم. پس ما از هشت حوزه ۵/۴ حوزه را کنار گذاشته‌ایم و نشان می‌دهد ما به لحاظ فنی در مذاکرات طوری عمل کردیم که به اهداف بلندمدت ایران ضربه‌ای زده نشود که برخی به لحاظ مسائل سیاسی آن را نادیده می‌گیرند.
کمالوندی یادآور شد: من این موارد را به ترتیب گفتم اما در مورد تحقیق و توسعه در بند ٨١ در خصوص غنی‌سازی غیر از سانتریفیوژ را ذکر کرد و عمده کار دنیا بر همین اساس انجام می‌شود. ایران در این مورد پذیرفته بود فعلا در چارچوب سانتریفیوژ کار خود را انجام دهد. در چارچوب بندهای دیگر هشت بند داریم که چهار اقدام تا الان انجام شده و آژانس امروز این مساله را تایید خواهد کرد. لازم است بگویم در مسیر فناوری هسته‌ای ما تا الان محدودیتی برخلاف آنچه برخی می‌گویند وجود نداشته است. ما تا الان هزاران سند برای سانتریفیوژهای خود درست کرده‌ایم و اگر وقفه‌ای ایجاد شده اما کیفیت بالا رفته است. در قدیم ما براساس مهندسی معکوس کار می‌کردیم.
آغاز گازدهی ماشین IR6
وی در تشریح گام سوم کاهش تعهدات گفت: ما قبل از کاهش تعهدات اگر ماشین‌هایمان محصولات‌شان را شامل خوراک و محصول با هم مخلوط می‌کردند دیگر این اتفاق نمی‌افتاد و به انباشت محصولات ما کمک می‌کرد. ماشین IR6 که قرار بود در سال ١١ گازدهی شود را آغاز کردیم و ماشین زنجیره IR4، ٢٠ تایی نیز قرار بود در سال ١١ آغاز شود که امروز آغاز شده است. ما زنجیره ٣٠ تایی را هم در برنامه داریم که اعلام خواهیم کرد. در این مقطع اگر چهار تعهد را که شامل راه‌اندازی ماشین میانی IR2 است انجام دهیم دیگر هیچ تعهدی باقی نمی‌ماند. راه‌اندازی زنجیره‌های شاهد ١۶۴ تایی اگر صورت بگیرد نیز اقدام مهمی خواهد بود.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی با اشاره به اینکه راه‌اندازی زنجیره ٣٠ ماشین IR6 نیز که قرار بود در سال هستم آغاز شود طی دو ماه آینده آغاز می‌شود.
کمالوندی گفت: دو خبر را نیز لازم است اعلام کنم که خبر اول این است که ما از آقای فروتا مدیر کل موقت آژانس دعوت کرده‌ایم و ایشان فردا صبح وارد کشور شده و با آقای صالحی و ظریف دیدار خواهند داشت که در چارچوب سفرهایی است که مرحوم آمانو انجام می‌دادند و اگر ایشان زنده بودند فردا باید به ایران سفر می‌کردند. همچنین ما بتن‌ریزی نیروگاه دوم بوشهر را هم در آینده نزدیک داریم که به زودی صورت خواهد گرفت.
بازگشت سخت‌تر می‌شود
وی گفت: تاکید می‌کنم که براساس صحبت آقای رییس‌جمهور اقدامات ما در صورت اجرای تعهدات اروپا بازگشت‌پذیر است اما هرچه به جلو برویم بازگشت سخت‌تر می‌شود و دیگر گام‌های کمی مانده تا دیگر هیچ تعهدی را نداشته باشیم. شعار کشور ما مقاومت است و ایران بر آرمان‌ها و اهدافش پافشاری می‌کند و سازمان انرژی اتمی هم محکم ایستاده تا اهداف کشور را محقق کند.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در پاسخ به سوالی در خصوص امکان پایان تعهد ایران به پروتکل الحاقی در گام‌های بعدی گفت: ما گام‌های پیشنهادی را به شورای عالی امنیت ملی داده‌ایم و حتی در لیست اول خروج از NPT را هم دیده بودیم که البته بعدا حذف کردیم و گفتیم این نظر سازمان نیست. برنامه‌ای نداریم که به حوزه پادمان ورود کنیم و لازم نیست بهانه به دست دشمن بدهیم که ایران کارهای خلاف انجام می‌دهد پس نظارت و شفاف‌سازی ادامه دارد.
وی در خصوص غنی‌سازی ٢٠ درصد گفت: امروز این مساله نیاز ما نیست.
کمالوندی در رابطه با سفر مدیر کل موقت آژانس و گزارش آینده این نهاد گفت: نقش آژانس در برجام مشخص است و این نهاد تنها ناظر و گزارش‌دهنده است. البته آقای ظریف در نامه‌ای جزئیات را به خانم موگرینی به عنوان هماهنگ‌کننده ارسال کرده است و طبیعی است که در شورای حکام این گزارش را بررسی می‌کنند و می‌بینند چرا ایران که در ١۶ گزارش به تعهداتش پایبند بوده حالا تعهداتش را کاهش داده است. کشوری در دنیا نیست که نداند چرا ایران تعهداتش را بعد از یک سال صبر استراتژیک کاهش داده است.
وی در خصوص تفاوت گام‌های ایران و پیام آن گفت: این کاملا مشخص است و ما تقریبا به انتهای تعهدات وارد می‌شویم و پیام کاملا واضح است که اگر طرف‌های مقابل تعهدات خود را انجام ندهند، ما هم تعهدات خود را انجام نمی‌دهیم.
کمالوندی در پاسخ به این سوال که آیا ما به پایان برجام نزدیک می‌شویم، گفت: این سوال سیاسی است و اجازه دهید وزارت امور خارجه به آن پاسخ دهد. ما در حوزه فنی می‌گوییم که در حال ورود به مراحل پایانی تعهدات فنی هستیم. ما احتمالا به پایان مذاکرات فنی خواهیم رسید.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در خصوص انتقادها از شدت تاثیرگذاری گام‌های کاهش تعهدات گفت: وقتی شما تصمیم می‌گیرید تعهد ٣/۶٧ را در نظر نگیرید پیام واضحی دارد. آنچه ما اعلام می‌کنیم این است که تعهد را کنار گذاشتیم اما در عمل مسائل فنی را در نظر می‌گیریم و بنا نداریم با سرعت یکسری کارها را انجام دهیم. ما فعلا نیازی به غنی‌سازی ٢٠ درصد نداریم و به لحاظ فنی باید برای ٢٠ درصد ذخایر ۴/۵ درصد را افزایش دهیم. برای ما مسائل فنی و ملی ملاک است و نظرات جناحی در هر کشوری وجود دارد. اگر منتقدان اطلاعات ما را داشتند همین تصمیم را می‌گرفتند. ما مسائل ملی را مدنظر داریم و لازم نیست فقط دادی از طرف مقابل بلند کند هرچند داد را هم بلند کرده است.
وی در خصوص زمان بازگشت به شرایط پیش از کاهش تعهدات گفت: نمی‌توانم عملا زمانی را مشخص کنم چرا که هرچقدر اقدامات کاهش تعهدات ما زمانبر باشد بازگشت آن هم زمانبر است. قطعا بازگشت از گام سوم سخت‌تر از بازگشت از اقدام دوم است.
کمالوندی در رابطه با تصمیم برای جزئیات کاهش تعهدات و گام‌های ایران گفت: این گام‌ها تصمیم مشترک شورای عالی امنیت ملی، سازمان انرژی اتمی و نهادهای دیگر است. اگر من به تنهایی قرار بود تصمیم بگیرم طور دیگری عمل می‌کردم. هرچه زمان می‌گذرد مشخص می‌شود که گام‌های ایران معقول بوده است. ما البته به بحث بازگشت‌پذیری هم توجه داریم و امیدواریم طرف مقابل هم به خودش بیاید و اقدامات لازم را برای بازگشت به تعهداتش انجام دهد.
وی افزود: اگر ضمیمه دوم برجام را نگاه کنید اروپا به هیچ کدام از تعهداتش پایبند نبوده و حتی به ۱۱ تعهدی که بعد از خروج آمریکا از برجام به ایران دادند، پایبند نبودند. ما همچنان در برجام هستیم و در چارچوب این تعهد عمل کرده‌ایم.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در خصوص تاثیر گام سوم بر مذاکرات ایران و فرانسه و امکان بازگشت‌پذیری گام چهارم گفت: در ارتباط با گام‌های بعدی در حوزه فنی به انتهای کار می‌رسیم. تاثیر این موضوع بر مذاکرات چیزی است که وزارت امور خارجه باید اعلام کند اما آنچه طرف اروپایی می‌گوید این است که ما می‌خواهیم برجام حفظ شود. پس اگر می‌خواهند این توافق حفظ شود، باید تعهدات خود را عملی کنند.
وی در رابطه با بازتاب گام سوم گفت: آن چیزی که ما شنیدیم این است که ایران مصمم است و آنها این مساله را درک کرده‌اند که جمهوری اسلامی با وجود بیانیه‌های آنها در روند کاهش تعهدات جدی است.
با تولید سوخت پیشران فاصله داریم
کمالوندی در خصوص پیشران‌ها گفت: در حال فعالیت در این حوزه هستیم که البته زمانبر است. پیشران در دستور کار سازمان است اما هنوز با تولید سوخت پیشران فاصله داریم و البته اطلاعات لازم را به آژانس داده‌ایم.
وی در واکنش به اظهارنظر برخی رسانه‌های خارجی که اقدامات ایران را ناقض برجام می‌دانند، گفت: این اقدامات به هیچ عنوان ناقض برجام نیست و در چارچوب توازن تعهدات و حقوق ایران صورت گرفته و در این شرایط که طرف‌های مقابل به تعهدات خود پایبند نیستند، نمی‌توانیم به اجرای تعهدات خود ادامه دهیم.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در رابطه با پایه‌های برجام گفت: مسائل فنی یکی از پایه‌های برجام است و مهم‌ترین پایه برجام تعهدات است که اگر عملی نشود، چیزی از برجام باقی نمی‌ماند. در پایه فنی هم هنوز اقداماتی باقی مانده است.
وی در پاسخ به اینکه آیا گازدهی به IR6 به معنای عملیاتی شدن آن است، گفت: در گذشته ما با مهندسی معکوس IR1 را مستقر کردیم و فقط هدف‌مان انباشت ذخایر بود. ما می‌توانیم از همین فردا ماشین را مستقر کنیم اما باید اول آزمایش‌ها روی آن صورت بگیرد. من فنی نیستم اما فکر می‌کنم اگر از همین امروز مستقر شود از IR1 بهتر باشد اما این ماشین در حال مستندسازی فنی است که البته اگر به ما بگویند با سرعت ذخایر را افزایش دهید، می‌توانیم روند تحقیق را کوتاه کنیم.
کمالوندی در خصوص تاثیر کاهش تعهدات ایران بر همکاری ایران با روسیه و چین گفت: آنها می‌دانند که ایران به چه علت تعهدات خود را کاهش داده و این موضوع برای آنها قابل درک است و ما توقعی غیر از این هم از چین و روسیه نداشتیم. از مواضع این دو کشور تشکر می‌کنیم. اروپایی‌ها هم در جلسات می‌گویند که اقدام ایران قابل درک است اما یا نمی‌خواهند یا توان ندارند که جلوی آمریکا بایستند. ما هیچ تردیدی نداریم که به لحاظ فنی و اعتقادی به اهداف خود می‌رسیم.
وی در مورد IR8 گفت: وقتی طرف‌ها قبل از برجام متوجه شدند این نسل در حال تولد است، خواستند سقط شود که ما می‌خواستیم تولدش به آژانس اعلام و تحت نظر این نهاد قرار بگیرد چرا که برای کشور مهم است. الان وضع سانتریفیوژ این نسل خوب است.